Morgunblaðið - 03.11.1991, Qupperneq 7

slögum. Auk þess gegnir hún
veigamiklu hlutverki í vökvajafn-
vægi líkamans því að án hennar
væri húðin hriplek. Ystu frumurnar
losna og tínast burtu jafnt og þétt
eins og haustlauf af tijánum en
þær næstu taka við og sjá til þess
að ekki komi skarð í hornmúrinn.
Þar fyrir innan eru lifandi frumur
að deyja og þorna upp og ekki líð-
ur á löngu áður en þær eru orðnar
framvarðasveit og þannig koll af
kolli. Húðþekjan er því í reynd tvö
lög, annað dautt en hitt lifandi og
mun það einsdæmi í líkama manns
að frumur þurfi að láta lífið til
þess að geta sinnt ætlunarverki
sínu.
Fyrir neðan þekjuna tekur við
sjálft leðrið, innri og þykkari hluti
húðarinnar (neðri mynd). Hann er
að mestu bandvefur sem í eru
bæði fitu- og svitakirtlar og um
hann kvíslast háræðar og tauga-
greinar eins og flesta aðra líkams-
parta og þar eiga hárin upptök sín
í slíðrum. - Undir húðinni liggur
svo fitupúði, þykkur eða þunnur
eftir atvikum, og nefnist húðbeður
eða undirhúðarfita.
En víkjum nú aftur að ræktunar-
málum. Ef tekin er heilbrigð húð-
þekjupjatla á stærð við fingurgóm
og tengsl frumnanna leyst upp með
efnakljúfnum trýpsíni sem hvers-
dagslega sundrar eggjahvítuefnum
fæðunnar niðri í skeifugörn, þá
getur svo farið að það sem sáð var
beri fimmþúsundfaldan ávöxt eða
vel það eftir 3-4 vikur, með öðrum
orðum næga húðþekju til að klæða
því sem næst allt yfirborð fullorðins
mannslíkama eða 1,7 fermetra.
Rösklega 500 manns með sár af
ýmsu tagi, oftast vegna bruna,
hafa þegar notið góðs af ræktaðri
húð. Þetta voru sjúklingar víðs veg-
ar um heiminn, austan Atlantshafs
og vestan: í Svíþjóð, Hollandi, ítal-
íu og Mexíkó auk Bandaríkjanna
og Kanada. Miklu færri hafa feng-
ið en vildu og þyrftu slíka hjálp en
húðþekjuræktun er umfangsmikil,
mannfrek og kostnaðarsöm starf-
semi og sanni næst að allt sé þetta
enn á frumstigi - en vel af stað
farið eigi að síður.
Af þeim á að giska 200 frumu-
gerðum sem fyrirfinnast í líkaman-
um eru einungis fáar sem tekist
hefur að rækta enn sem komið er.
Menn hafa reynt við briseyja- og
lifrarfrumur, svo að dæmi séu
nefnd, en ekki orðið að ráði ágengt.
Hver veit þó nema vefjaræktun
kunni von bráðar að létta undir
með þeim sem eiga í vök að veij-
ast sökum lifrarbilunar eða sykur-
sýki?
sitt? Hvað var það, sem svipti hina
miklu sorg völdum?
Og nú er ástin komin eins og
lækjarsytra, og gleðin seytlar á
nýjan leik. Hjálpin barst og við
náðum fótfestu. Hvað var það? Það
var vonin sem lá við akkeri í hjart-
anu, það var trúin sem kom frá
útréttum vinahöndum, og það var
kærleikurinn sem breiddi út væng-
ina eins og pelíkani þegar hann
veitir ungum sínum skjól.
Huggun er trú, von og kærleik-
ur. Það vorum við, það voru aðrir,
og það var Guð. Það var trú, von
og kærleikur, sem brá sorginni við
og sýndi okkur hina hliðina. Því
sorgin á sér, eins og allt annað,
bæði bjarta hlið og dimma.
Sorg og huggun
Og sorgin er nú djúp minning,
sem aldrei hverfur, og er góð. Við
myndum ekki vilja láta hana af
hendi. Hún er hluti af okkur, því
hún, ásamt hugguninni, fylla skarð
þess sem við misstum. Nú vekja
angurvær ljóð ástina sem deyr ekki,
og andvarinn er blíður af sorg.
Sorgin og huggunin eru orðnar
eitt. Þær eru samvaldar systur, sem
horfast óhræddar í augu, og spegl-
ast. Og, ef tárin taka að streyma,
kemur sólin á bláum himni og býr
til regnboga.

giGAJaWU3»0M
SUNNUDAGUR 3. NÓVEMBER 1991
ö d
C 7
UMHVERFISIVIÁL //; ,v er munurinn á línulaga og
hringlaga ferli vid nýtingu náttúruaublinda?
HIÐAUGUÓSA
MIKIÐ HEFUR verið rætt og
ritað um nauðsyn sjálfbærrar
þróunar í athöfnum manna,
þegar rányrkja og ofnýting
auðlinda er loks orðin opinber-
Iega viðurkennd staðreynd.
Margir leggja áherslu á að gera
þessa staðreynd augljósa sem
flestum með einföldum skýr-
ingum, sem þó fela í sér flókið
mál. Nútímafólki finnst oft auð-
veldara að tileinka sér stað-
reyndir myndrænt. Vísinda-
maður við tæknistofnun Chal-
mers í Svíþjóð hefur teiknað
glögga mynd af því hvað átt
er við með línulaga og hring-
laga ferli í nýtingu náttúruauð-
linda. Textinn sem fylgdi teikn-
ingum hans birtist hér í laus-
legri þýðingu:
Lífkerfi jarðar er lokuð hring-
rás með ákveðnu inntaki
sem hvorki eykst né minnkar að
magni. Inntakið. birtist í ótal
myndum og er stöðugum breyt-
ingum háð. Ork-
ugjafi lífkerfis-
ins er sólin.
Jörðin er umluk-
in svokölluðu líf-
hvolfi, þ.e.
steinhvolfi,
vatnshvolfí og
gufuhvolfi.
Þetta hvolf, þótt
þunnt sé, er undirstaða lífsins.
Orkulindir jarðar verða til fyr-
ir áhrif sólargeisla. Þær eru
stundum sýnilegar og endurnýj-
ast með tiltölulega skjótum hætti
samkvæmt ákveðnum náttúru-
lögmálum (A). Til þessara orku-
linda telst allt jurta- og dýralíf.
Afrakstur þeirra nýtir maðurinn
í landbúnaði, skógrækt, kvikfjár-
rækt, fiskveiðum og til vatns-
orkuöflunar. Aðrir þættir orku-
gjafarinnar frá sólu safnast í
jarðlög (B). Myndun þeirrar orku
tekur svo langan tíma að hann
nær langt út fyrir tímaskyn
mannsins og verður vart end-
umýjaður. Af þessari orku er þó
eytt ótæpilega og til þess beitt
nýtísku tækni. Orkuforðinn sem
hér um ræðir er fólginn í jarð-
efnaeldsneyti, kolum, olíu, jarðg-
asi, úraníum, iðnmálmum og fos-
fötum.
Framtíð fnannsins á jörðinni
ræðst af því hvort tekst að varð-
veita hinar náttúrulegu auðlindir
eða hvort haldið verður áfram
ofnýtingunni sem nú viðgengst.
Auðlindirnar breytast með ofnýt-
ingunni í ónýtanlegan úrgang
sem hleðst upp bæði í föstu formi
og í andrúmsloftinu. Ef varðveita
á auð-
lindimar
til fram-
tíðarinn-
ar era
það
frum-
skilyrði
að nýt-
ingin
verði
sam-
ræmd
hringrás
lífkerf-
isins sem
hæfir
skilyrð-
um
minnstu
eining-
arinnar,
nefni-
lega
frum-
unnar.
Með
þeim hætti verður borgið eðli-
legri framvindu lífkerfísins á
jörðinni.
Hagkerfi nútímans byggja
ekki á hringrás sjálfbærrar þró-
unar. Hagkerfi nútímans byggir
á línulegri þróun (1). Við nýtum
af takmörkuðum orkubirgðum
bæði af þeim óendurnýjanlegu -t
(2) og hinum endurnýjanlegu
(3) . Með ofnýtingu á hinni tak-
mörkuðu, óendurnýjanlegu orku
eyða nútímasamfélög miklum
hluta orkunnar sem safnast hef-
ur saman frá örófi alda fýrir til-
stilli sólar. Sé hin línulega þróun
viðhöfð til frambúðar, breytist
þessi orka í ónýtanlegan og
hættulegan úrgang (4) eða eitr-
aðar lofttegundir (5). Línulega
þróunin gerir ekki ráð fyrir end-
urnýjun. Hinn náttúrulegi auð-
lindasjóður rýrnar stöðugt og við
erum þegar farin að eyða af
höfuðstólnum. Verði ekki brugð-
ið við til betri vegar mun maður-
inn að lokum sitja eftir á úr-
gangshaugnum þar sem honum
verða allar bjargir bannaðar.
Því er augljóst að endurskoða
þarf gildandi hagkerfi og þróa á
ný á forsendum lífkerfisins (C).
Það verður að vera sjálfbært og
falla að hringrásinni (A). Úr-
gangur af endumýjanlegu ork-
unni (a) og því litla sem tekið
er af hinum óendurnýjanlegu
(b), ogtakmörkuðu birgðum (B),
fellur inn í hringrásina, sem eins
og fyrr fær stöðugt orku frá
geislum sólar (vatnsorku, vind-
og sjávarfallaorku, orku frá efn-
askiptum lífræns úrgangs, beinni
virkjun sólarorku o.fl.) Takmark-
aðar birgðir óendumýjanlegu
orkunnar geta enst lengur ef
nútímalegri tæknikunnáttu og
vísindum er beitt til hins ýtrasta
og ef framleiðsla miðast fyrst
og fremst við varanlega endingu
framleiðsluvörannar. Þá minnk-
ar úrgangurinn. Takmarkað efn-
ismagn sem „sleppur” úr hrin-
grásinni (c) má bijóta niður og
breyta í orkugjafa með því að
samsama það hringrásinni sam-
kvæmt náttúrulögmálunum. Á
nokkrum hundruðum ára hverfur
viss hluti (d) í takmarkaða auð-
lindaforðann. Heildarmagn
hinna náttúralegu auðlinda
skerðist þá ekki og við getum
lifað á vöxtunum.
eftir Huldu
Valtýsdóttur
Stœröir: 13xl8cm.
18 x 24 cm.
24 x 30 cm.
Myndir sem birtast í Morgunblaðinu,
teknar af Ijósmyndurum blaðsins
fdst keyptar, hvort sem er
til einkanota eða birtingar.
UÓSMYNDADEILD
„SALA MYNDA“
Aðalstrœti 6, sími 691150
„ 1Q1 Reykjavík .
RÁÐGJAFI — e.t.v. hlutastarf
óskast ó einkastofu fyrir hárígræðslu.
Við óskum eftir einstaklingi sem tekur starfió alvarlega, er ábyrgÓarfullur og er dönsku-
mælandi.
Æskilegur aldur umsækjenda er 28-45 ára. Einnig er æskilegt aó umsækjandi hafi eigin
bíl og sé í hárskera- eða hárgreióslustétt.
Þetta áhugaveróa og fjölbreytta starf veitir nýjum starfskrafti möguleika á gáðum launum
og tækifæri
á ónægjulegum og gefandi starfsframa.
Vió höfum starfað lengi og haft í meðferó marga íslenska viðskiptavini.
Starfsþjálfun fer fram hjá okkur.
Umsáknir sendist til: 1 J ° __
Bredegade 12, 1. 6000 Kolding, flgM,/
Danmörk. Sími 75 50 89 OO
Berist tíl Nina Taaning. — Yðar hár í okkar höndum
Hjá ANDRÉSI
Buxur í úrvali í öllum stærðum. Verð 1.000-
4.900,-.
Frakkar, blússur, úlpur og peysur í miklu úr-
vali. Verð 3.750-10.500.
Andrés, Skólavörðustíg 22a, sími 18250.
Vandaður sport- og vinnufatnaður í úrvali á
góðu verði.
Buxur í úrvali á 1.000-3.700,-.
Andrés-Fataval,
(opið frá kl. 13.00-17.30 mánudaga til föstudaga),
Höfðabakka 9c, sími 673755.