Morgunblaðið - 13.02.1992, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1992
31
Frumvarp um Lánasjóð íslenskra námsmanna:
Námsmenn beri meiri ábyrgð á
sjálfum sér og framtíð sinni
segir Árni Mathiesen
FYRSTU umræðu um frumvarp til laga um Lánasjóð íslenskra náms-
manna var framhaldið á 79. fundi Alþingis í gær. Það var auðheyri-
legt að þingmönnum stjórnarandstöðu þykir frumvarpið hið versta
mál. Námsmenn tækju „ábyrgð á sjálfum sér og framtíð sinni“, sagði
Arni Mathiesen (S-Rn). En Arni er einn af höfundum frumvarpsins.
Guðrúnu Helgadóttur (Ab-Rv) þóttu skoðanir Arna dæmalausar.
Frumvarpið var á dagskrá á 78.
fundi Alþingis í fyrradag en það var
lagt fram um miðjan desember síð-
astliðinn. Óformlegt samkomulag
varð milli menntamálaráðherra og
forystumanna á Alþingi um að ráð-
herrann mælti fyrir málinu, en síðar
reifaði einn talsmaður hvers flokks
kost og löst á frumvarpinu.
Ólafur G. Einarsson mennta-
málaráðherra mælti fyrir frumvarp-
inu og gerði grein fyrir helstu efnis-
atriðum, m.a. að námslánin skyldu
bera væga vexti, endurgreiðslur
hefjast fyrr og lánin greiðast hraðar
til baka. Menntamálaráðherra lagði
áherslu á meginmarkmið frum-
varpsins, námsmönnum yrðu tryggð
lán til menntunar en jafnframt yrði
tryggt að lánasjóðurinn fengi risið
undir fjárhaglegum skuldbinding-
um. En menntamálaráðherra útlok-
aði ekki að einhveijar breytingar
yrðu gerðar á frumvarpinu ef aðrar
leiðir þættu vænlegri til að ná
markmiðum þess. Talsmaður Al-
þýðuflokks Rannveig Guðmunds-
dóttir (A-Rn) varaformaður mennt-
amálanefndar sagði ekki vera
ágreining milli stjórnarflokkana um
meginmarkmiðin, en hins vegar
væri því ekki að leyna að áherslu-
munur væri milli stjómarflokkana
um nokkur atriði frumvarpsins. Það
yrði að huga að lánstímanum, árlegn
endurgreiðsluhámarki, félagslegum
aðstæðum og hvenær endurgreiðsl-
ur skyldu hefjast. Rannveig vænti
þess að unnt yrði að sætta mismun-
andi sjónarmið.
Gegn jafnrétti
Valgerður Sverrisdóttir (F-Ne)
talsmaður Framsóknarflokks sagði
m.a. nú vegið að þeim grundvallar-
réttindum að hér ætti að vera jafn-
rétti til náms án tillits til efnahags.
Valgerður taldi núgildandi lög um
lánasjóðinn að mörgu leyti góð lög.
En hún neitaði því ekki að það þyrfti
að gera breytingar. Það væru eink-
um endurgreiðslurnar sem ekki
hefðu gengið upp. Og einnig glímdi
sjóðurinn við „fortíðarvanda" frá því
fyrir 1976, þegar lánin brunnu upp
í verðbólgueldi þess tíma.
Talsmaður Framsóknarflokks
fann að vinnulaginu; við samningu
þessa frumvarps hefði meirihlutinn
lagt línumar í einu og öllu og ætl-
aði að flýta sér eftir því sem unnt
væri. Námsmannasamtökin hefðu
farið fram á það að málið fengi
betri tíma en á það hefði ekki verið
hlustað. Lánasjóður íslenskra náms-
manna væri meira en peningastofn-
un, menn yrðu að taka gildi mennt-
unar og þekkingar með í reikning-
inn.
Valgerður taldi allar hugmyndir
um vexti fela í sér grundvallarbreyt-
ingar frá því sem fyrr hefði verið
talið rétt í námslánakerfinu. Ræðu-
maður taldi einnig mikið ógæfuspor
stigið með því að stytta greiðlsu-
frest og herða reglur um endur-
greiðslur. Valgerði var það hulin
ráðgáta hvemig fólk ætti að koma
sér fyrir að loknu námi. Ef það
t.a.m. færi til starfa hjá ríkinu yrði
það varla lánshæft í húsbréfakerf-
inu.
I ræðulok lýsti talsmaður Fram-
sóknarflokksins yfir andstöðu
flokksins við þetta frumvarp, en
þeir myndu í menntamálanefnd
leggja sig fram um að gera þar lag-
færingar sem nauðsynlegar væru
til þess að námsmenn fengju áfram
stundað nám þjóðfélaginu til heilla.
Talsmaður Alþýðubandalagsins
Hjörleifur Guttormsson (Ab-Al)
sagði Alþýðubandalagið algjörlega
andvígt frumvarpinu eins og það
nú lægi fyrir. Hjörleifur Guttorms-
son vildi ekki verða til þess að tals-
maður Kvennalista fengi ekki að
segja sína skoðun á þessum degi,
kvaðst hann því geyma sér það að
fara í einstök efnisatriði heldur láta
nokkur almenn orð nægja. Hjörleif-
ur sagði m.a. að nú væru markmið
ríkisstjórnarinnar í skóla- og mennt-
amálum að koma fram. Hjörleifi
sýndist leiðarljósin vera misrétti og
takmarkanir. Kostur þeirra sem
betur stæðu ætti að verða enn betri,
en rýrði að sama skapi möguleika
þeirra efnaminni og afskiptu til
náms. Þetta væri í samræmi við
aðrar aðgerðir ríkisstjórnarinnar í
ríkisfjármálum. Félagslegri sam-
hjálp og jafnræði væri hafnað, nú
væri kúrsinn hörð peningahyggja.
Talsmaður Alþýðubandalagsins
sagði menn ekki hafa greint á um
nauðsyn þess að taka málefni lána-
sjóðins fyrir á Alþingi til að treysta
í sessi það kerfi sem góð sátt hefði
ríkt um. En stjórnarliðið hefði kosið
að loka sig af og hafnað öllu sam-
starfi, m.a. slegið á útrétta sátta-
hönd námsmanna. Hjörleifur taldi
að Alþýðuflokkurinn gæti ekki vik-
ist undan ábyrgð og skotið sér bak
við Sjálfstæðisflokkinn. Þetta frum-
varp væri lagt fram sem stjórnar-
frumvarp.
Kristín Einarsdóttir (SK-Rv)
sagði þær kvennalistakonur alls
ekki geta fallist á þetta frumvarp.
Til þess að svo gæti orðið yrði að
gera mjög veigamiklar breytingar.
Talsmaður Kvennalistans uggði
mjög að frumvarpið sem nú væri
til umræðu, minnkaði jafnrétti til
náms. Kristín vildi benda á það að
konur hefðu yfirleitt lægri tekjur
en karlar og tekjumöguleikar þeirra
yfir sumartímann að sama skapi
rýrari. Lánasjóðurinn hefði gert fjöl-
mörgum konum kleift að stunda
nám sem ella hefðu alls ekki getað
það. Með þessu frumvarpi væri horf-
ið frá því grundvallaratriði sem hún
hugði að sæmileg sátt hefði ríkt um;
jafnrétti til náms.
Kristín gat alls ekki fellt sig við
hin hertu lánakjör sem frumvarpið
gerir ráð fyrir, vexti, styttri láns-
tíma, og að endurgreiðslur hefjist
fyrr. En ræðumaður taldi að hér
væru ekki fjárfestingarlán heldur
framfærslulán. Ef talað væri um
fjárfestingu í þessu sambandi væri
það fjárfesting fyrir þjóðfélagið.
Þegar nokkuð var liðið á kvöld-
matartíma sleit Sturla Böðvarsson
varaforseti Alþingis fundi og frest-
aði þessari fyrstu umræðu. Varð
Kristín Einarsdóttir að gera hlé á
sinni ræðu.
„Svakalegt“
í gær héld Kristín áfram ræðu
sinni. Hún taldi það lítil rök fyrir
því að leggja á vexti, að visa til
fordæmi annarra Norðurlandaþjóða.
Það væri rétt að vextir væru tekn-
ir, en á hinn bóginn væru veittir
verulegir styrkir. í því frumvarpi
sem nú væri rætt væri lánsjóðnum
ekki ætlað að veita styrki en því
hlutverki vísað' á Vísindasjóð og í
athugasemdum með frumvarpinu
væru höfð orð um að efla hann.
Kristínu fannst þetta fyrirheit óljóst
og efndir vafasamar. Kristín sagði
ljóst að mikið starf biði mennta-
málanefndar að reyna að lagfæra
frumvarpið, en var því miður ekki
bjartsýn um að vel myndi til takast.
Steingrími Hermannssyni
(F-Rn) virtist ljóst að ríkisstjórnin
Árni Mathicscn
Uudrún Hclgadóttir
væri staðráðin í því að skera hið
íslenska velferðarkerfi niður við
trog. „Aðför“ hennar að mennta-
kerfínu væri ekki síður alvarleg
heldur en „aðförin að heilbrigði-
skerfínu“. Steingrímur greindi frá
því að hnignun Bandaríkja Norður-
Ameríku mætti rekja til þess að þar
hefði menntakerfið molnað niður.
Guðrún Helgadóttir (Ab- Rv)
sagði þetta frumvarp hafa verið
undirbúið og samið af einlitum hópi
stjórnarliða. Guðrún sagðist knúin
til að ítreka það „enn og aftur“ að
námslánin væru ekki fjárfestingarl-
án, heldur væri þjóðfélagið að lána
námsmönnum til framfærslu yfír
námstímann.
Árni Mathiesen (S-Rn) sagði
flestum orðið ljóst að jiað þyrfti að
breyta lögunum um LIN sem hefðu
gilt síðan 1982. Það yrði að minnka
fjárþörf sjóðsins til samræmis við
það sem þjóðfélagið þyldi og al-
menningur vildi borga. Það þyrfti
líka að styrkja stöðu sjóðsins og
forðast þannig þær dýru lántökur
sem Svavar Gestsson hefði tíðkað í
menntamálaráðherratíð sinni.
Afleiðingar þessa lagafrumvarps
fyrir námsmenn yrðu væntanlega
þær að þeir yrðu að taka meiri
ábyrgð á sjálfum sér og framtíð
sinni. Þegar þeir tæku ákvörðun um
nám yrðu þeir að íhuga hvort sú
ákvörðun tryggði þeim þá framtíð
sem þeir óskuðu sér. Nám og námsl-
án væru fjárfesting bæði af hálfu
námsmannsins og þjóðfélagsins.
Arni sagði það hefði verið dregið
fram sem rök að ýmsir byggju við
erfiðleika og heitar endurgreiðslur
væru ekki á bætandi. Árni sagði
vandamál einstæðra mæðra, hús-
byggjenda og ílla launaðra ríkis-
starfsmanna vera raunveruleg. En
vandamál þessara hópa yrðu ekki
leyst með fyrirgreiðslu í Lánasjóði
íslenskra námsmanna.
Ámi Mathiesen gerði styrki til
námsmanna og vexti af námslánum
að umtalsefni. Árni greindi t.d. frá
því að vextir af námsláni í Dan-
mörku væru 4% á námstíma, 9,5%
á endurgreiðsiutíma og endur-
greiðslur hæfust einu ári eftir náms-
lok. Lánstími væri 7-15 ár. Guðrún
Helgadóttir (Ab-Rv) vildi bæta því
inn í samanburðinn að þessar endur-
greiðslur í Danmörkuværu frádrátt-
arbærar frá skatti. Árni kom með
þau rök á móti að skattbyrði væri
hærri hjá vorri fyrrum sámbands-
þjóð. Árni og Guðrún og ennfremur
Kristín Einarsdóttir (SK- Rv)
skiptust á skoðunum um ábyrgð
námsmanna og hagnýtt nám. Guð-
rúnu þóttu skoðanir Árna „dæma-
lausar“.
Finnur Ingólfsson (F- Rv) taldi
það nokkuð afstætt hvað reyndist
hagnýtt, t.d. sýnist honum að forn-
leifafræði hefði getað reynst núver-
andi forsætisráðherra þénug við
margumræddan „fortíðarvanda".
Núverandi ríkisstjórn réttlætti ráð-
stafanir sínar með því að erfiðleik-
arnir væru svo „svakalegir" en Finni
þótti þetta frumvarp vondur gjöm-
ingur. Námslánakerfið frá 1982
væri eitt það besta í heiminum „og
er það svo svakalegt að við höfum
eitthvað best í heiminum“. Eina
bragarbótin sem Finnur taldi að
gera þyrfti á kerfinu væri sú að
hækka endurgreiðsluhlutfallið sem
væri of lágt, á bilinu 85-90%.
Umræðu um frumvarpið var
frestað þar eð samkomulag var um
að ræða utandagskrár fyrirhugaða
för forsætisráðherra til Israels.
Opinber heimsókn for-
sætisráðherra til Israels
Umdeilt ferðalag til deilusvæða
OPINBER heimsókn til ísraels er á dagskrá Davíðs Oddssonar forsæt-
isráðherra dagana 17-20 febrúar. Heimsóknin var til umræðu á Al-
þingi í gær utan dagskrár. Stjórnarandstæðingum finnst að verið sé
að leggja blessun yfir aðgerðir og stefnu Yitzhaks Shamirs gagnvart
Palestínumönnum. Davíð Oddsson segist ekki vera að leggja blessun
yfir hernám né mannréttindabrot fremur en fyrirrennari sinn sem fór
til Kína.
Það var Páll Pétursson (F-Nv)
sem fór fram á þessa utandagskrár-
umræðu vegna fyrirhugaðrar opin-
berrar heimsóknar forsætisráðherra
til ísraels dagana 17.-20. febrúar.
Málshefjandi kvaðst ekkert hafa á
móti ísraelsku þjóðinni en framkoma
og mannréttindabrot ríkisstjórnar
Yitzhak Shamirs gagnvart Palestín-
umönnum væri tvímælalaust ámæl-
isverð. Það hefði verið stefna íslend-
inga að styðja undirokaðar þjóðir.
Val forsætisráðherrans á gististað
og gestgjöfum væri ekki í samræmi
við þá stefnu. Væri stefnan nú
breytt?
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði stefnu íslendinga vera þá í
ágreiningsmálum ísraelsmanna og
araba vera þá að taka tillit til rétt-
mætra hagsmuna beggja deiluaðila.
Um leið væri viðurkenning íslend-
inga á tilverurétti ísraels óhaggan-
leg. íslendingar hefðu stutt helstu
ályktanir Sameinuðu þjóðanna um
lausn þessara deilumála. í stefnu
íslendinga hefði ekki og fælist ekki
nein viðurkenning á yfirráðarétti
ísraels á neinum hluta hinna her-
numdu svæða. Þar að auki væri ís-
land meðflytjandi að tillögu í mann-
réttindanefnd Sameinuðu þjóðanna
um landnám ísraelsmanna á her-
numdum svæðum og réttindi Pal-
estínumanna. Þar væri lítið svo á
að um hernumið svæði væri að ræða.
Það væri fráleitt að halda því fram
að heimsókn forsætisráðherra ís-
lands fæli I sér viðurkenningu á
stefnu eða yfirráðarétti ísraels á
hernumdum svæðum. Forsætisráð-
herra vakti og athygli á því að fyrr-
verandi ríkisstjórn hefði samþykkt
að utanríkisráðherra færi í heimsókn
í janúar 1990. Jafnframt hefði einn-
ig verið samþykkt í sömu ríkisstjórn
að þáverandi forsætisráðherra ætti
viðræður við Yasser Arafat í höfuð-
stöðvum hans í Túnís. Forsætisráð-
herra benti einnig á það að á síð-
ustu mánuðum hefðu forsætisráð-
herrar Ungveijalands, Spánar,
innanríkisráðherra Danmerkur og
utanríkisráðherra Ítalíu verið í opin-
berum heimsóknum í ísrael.
Ingbjörg Sólrún Gísladóttir
(SK-Rv), Hjörleifur Guttormsson
(Ab-Al), Steingrímur J. Sigfússon
(Ab-Ne), Steingrímur Hermanns-
son (F-Rn), Kristín Einarsdóttir
(SK-Rv), Ólafur ltagnar Grímsson
(Ab-Rn), Anna Ólafsdóttir Björns-
son (SK-Rn), Ólafur Þ. Þórðarson
(F-Vf) og Páll Pétursson (F-Nv)
gagnrýndu öll ferð forsætisráðherra
og töldu að í henni gæti falist viður-
kenning á stefnu og hrottaskap ísra-
elsmanna gagnvart Palestínumönn-
um. Forsætisráðherra var inntur eft-
ir því hvort hann hefði kynnt sér
skýrslu Amnesty International um
mannréttindabrot ísraelskra stjóm-
valda, og hvort hann ætlaði sér að
fara til Jórsalaborgar og annarra
svæða sem ísraelsmenn hefðu tekið
herfangi?
Davíð Oddsson forsætisráðherra
taldi það furðulega túlkun að halda
því fram að í þessari för fælist nokk-
urt samþykki á mannréttindabrotum
og hernámi. Hefði Steingrímur Her-
mannsson verið að leggja blessun
sína yfir mannréttindaástandið í
Kína og/eða hemám Tíbets með
opinberri heimsókn til Kína árið
1987?
Skattfrelsi for-
seta verði afnumið
- lagafrumvarp Olafs Þ. Þórðarsonar
ÓLAFUR Þ. Þórðarson (F-Vf) hefur lagt fram frumvarp til laga um
breytingu á lögum um laun forseta Islands: „1. gr. Orðin „og er
undanþeginn öllum opinberum gjöldum og sköttum" í 1. gr. laganna
falli brott. 2. gr. Lög þessi öðlast gildi 1. ágúst 1992.“
Forseti íslands mun vera eini ein-
staklingurinn sem nýtur þeirra sér-
réttinda að vera undanþeginn öllum
opinberum gjöldum og sköttum.
Ólafur Þ. Þórðarson telur að þetta
fyrirkomulag sé ekki í anda ákvæða
78. greinar stjórnarskrárinnar en
þar segir að ekki megi leiða í lög
nein sérréttindi sem bundin séu við
a£al, nafnbætur eða lögtign.
Flutningsmaður segir að fyrir-
myndin að skattfrelsi forsetans sé
sótt til konungs Danaveldis en frá
aldaöðli hafi kóngar og kóngafólk
verið undanþegin sköttum og skyld-
um sem lagðar hafi verið á þegn-
ana. Flutningsmaður telur slíkt
skattfrelsi ekki samræmast lýðræð-
isþróun enda hafi það víðast verið
afnumið þegar frelsishreyfingar
tóku að móta þjóðfélagsskipunina
á síðari hluta 18. aldar. „í Banda-
ríkjunum, þar sem vagga lýðræðis-
legra stjómarhátta stóð, greiðir for-
setinn (eftir þeim upplýsingum sem
flutningsmaður hefur) skatta og
skyldur eins og aðrir landsmenn,"
segir í greinargerð.
Að dómi flutningsmanns ber að
afnema úr lögum sérákvæði um
skattfrelsi forseta lýðveldisins. Þau
séu tímaskekkja og andstæð jafn-
réttishugmyndum þorra lands-
manna. I frumvarpinu er lagt til
að sú breyting sem frumvarpið mið-
ar að taki gildi 1. ágúst næstkom-
andi til þess að ekki sé gengið gegn
ákvæðum síðari málsliðar 2. máls-
gi'einar 9. greinar stjómarskrárinn-
ar um að óheimilt sé að Iækka
greiðslur til forseta á kjörtímabili
hans.