Morgunblaðið - 13.02.1992, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ IÞROTTIR FIMMTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1992_
Hormónamælingar hjá
íþróttamönnum, T:E hlutfall
eftir Birgi
Guðjónsson
Varla hefur það farið framhjá
neinum að nýlega féll íþróttamaður
á lyfjaprófi erlendis, enda hefur
mikið verið fjallað um það í fjölmiðl-
um. Fundur þessi er í sjálfu sér
óviðkomandi íþróttasambandi ís-
lands þar eð sérsamband þessa
íþróttamanns hefur kosið að vera
utan ÍSÍ vegna ágreinings um lyfja-
eftirlit utan móta, sem er hvað þýð-
ingarmest í lyfjaeftirliti.
í umræðum hefur hins vegar
verið vefengt gildi lyfjaprófs sem
alþjóðasérsamband íþróttar hans
hefur framkvæmt í samræmi við
reglur Alþjóðaólympíunefndarinnar
og annarra alþjóðasérsambanda.
Með því hefur verið sáð efasemdum
hjá almenningi varðandi fram-
kvæmd lyQaeftirlits og þar með
banni við misnotkun lyfja og er því
útskýringa þörf. Prófið er gott
dæmi um nýjar rannsóknaraðferðir
við nútíma lyfjaeftirlit. Búast má
við því að í framtíðinni heyrist
meira um slíkt.
Minna má á að bann við misnotk-
un lyfja er upphaflega til komið
vegna dauðaslysa sem urðu af
þeirra völdum. Nýlega hefur frést
af skyndidauða milli 10-20 ung-
menna í Hollandi og Belgíu sem
rakið er til misnotkunar á nýju lyfi,
erýtrópóetíni. Því eru engar Iíkur á
að banni við lyfjamisnotkun verði
aflétt.
Karlkynshormón (anabólískir
sterar) hafa mest allra lyfja verið
misnotuð í íþróttum. Mæling á test-
ósterón/epitestósterón hlutfalli
(T:E hlutfalli) i þvagi er mikilvæg
rannsókn í baráttunni gegn mis-
notkun karlkynshormóna og fram
til ársins 1989 hafði um fjórðungur
þeirra íþróttamanna sem uppvísir
reyndust að töku slíkra lyija,
greinst með þessu prófi. Verður hér
reynt að skýra eðli prófsins með
hliðsjón af innkirtlastarfsemi.
Hormón eru framleidd í ýmsum
innkirtlum líkamans. Almennt er
fólki sennilega kunnast um hormón
skjaldkirtils, nýrnahettna og kyn-
kirtla. Hvert hormón hefur afmark-
að hlutverk í uppbyggingu og starf-
semi Iíkamans. Skjaldkirtilshormón
stjórna t.d. efnaskiptum líkamans,
kynhormón aftur á móti kynþroska
og æxlunarstarfsemi.
Hormón hvers kirtils er þó ekki
eitt einstakt efni heldur mörg efni
í samfelldri keðju eða kerfí allt frá
forstigum efnanna til misvirkra
efna, óvirkra hliðarefna og loks nið-
urbrotsefna. Framleiðslu hormóna
er stýrt af stýrihormónum fram-
leiddum í heiladingli. Mælingar á
þessum efnum eru nú auðveldari
og hægt að gera á ýmsan hátt bæði
í blóði og þvagi. Eðlilegt magn
hvers efnis er vel þekkt og einnig
hlutföll við önnur efni í hveiju
kerfí. Flest þessara efna er nú
hægt að-framleiða á rannsóknar-
stofum og lyfjaverksmiðjum og nota
bæði til greiningar eða meðferðar
á sjúkdómum. Verksmiðjuframleidd
hormónalyf geta hins vegar haft
lítillega öðruvísi efnafræðilega
byggingu og greinast þá auðveld-
lega við prófanir. Við töku allra
slíkra lyfja minnkar hins vegar eig-
in framleiðsla líkamans bæði á
stýrihormóni og hormónum viðkom-
andi kirtils.
Sjúkdóma, sem heija á innkirtl-
ana, má gróft flokka í of- eða van-
starfsemi. Af slíkum sjúkdómum
er almenningi sennilega kunnastir
of mikil eða of lítil starfsemi skjald-
kirtils. Nánari lýsing á starfsemi
nýmahettna skýrir þetta betur, en
orsakir truflana í því kerfi geta
bæði verið í kirtlinum sjálfum eða
í stjórnstöðinni, þ.e. heildadinglin-
um.
Við röskun á framleiðslu nýrna-
hettuhormóna getur mæling á þeim
hormónum ásamt stýrihormóni leitt
í Ijós orsök og staðsetningu sjúk-
dómsins. Ef nýmahetturnar skað-
ast vegna sjúkdóma minnkar fram-
leiðsla þeirra á eigin hormónum.
Heiladingullinn margfaldar þá
framleiðslu á stýrihormóni sem
mælist þá mjög hátt. Skaðist hins
vegar heiladingullinn framleiðir
hann lítið magn stýrihormóns sem
leiðir til minnkunar á hormónafram-
leiðslu nýmahettnanna. Við gjöf á
stýrihormóni í lyfjaformi (ATCH)
má örva nýrnahettumar til aukinn-
ar framleiðslu sem sýnt er fram á
með mælingu.
Sé um gagnstætt dæmi að ræða,
þ.e. ofstarfsemi, getur orsökin verið
bæði í nýrnahettum eða heiladingli
og þá yfirleitt æxli. Sé æxlið í
nýmahettu framleiðist mikið magn
hormóna, en heiladingullinn nánast
stöðvar framleiðslu sína á viðkom-
andi stýrihormóni. Sé æxlið í heila-
dingli framleiðir hann mikið magn
stýrihormóns sem aftur leiðir til
mikillar framleiðslu nýrnahettu-
hormóna. Þannig er hægt með
mælingum á efnunum og ef þörf
er á, gjöf á þeim í lyfjaformi og
síðan með endurteknum mælingum,
að greina og staðsetja sjúkdóma.
Starf kynkirtla er ekki síður
þekkt en annarra kirtla þó
„h’ormóna“-sjúkdómar í þeim séu
sjaldgæfari. Þekking á kynkirtla-
starfsemi hefur þó nýst vel við mat
á „ólöglegri“ lyfjatöku í íþróttum
og mikil sérþekking hefur þróast á
því sviði fyrir tilstuðlan lækna-
nefndar alþjóðaólympíunendarinn-
ar.
Þekktasta náttúrulega kynhorm-
ón karlmanns er testósterón, en
Birgir Guðjónsson.
Þegar allt í einu mælist
nánast hundraðfalt
hlutfall á T:E hjá ein-
staklingi með nánast
algjörri stöðvun á fram-
leiðslu stýrihormóns
LH verður að túlka það
sem nýlega inntöku
testósteróns í lyfja-
formi. Er þá miðað við
almenna þekkingu á
hormónastarfsemi
ásamt þekkingu og
reynslu af þessu prófi,
ekki síst ef viðkomandi
einstakiingur hefur
alltaf áður mælst með
eðlilegt hlutfall. Ef svo
er ekki, er um nýtt,
áður óþekkt sjúkdóms-
ástand að ræða.
eitt af óvirku hliðarefnunum er epi-
testósterón. Alls eru þekkt á annan
tug slíkra efna í þessari „keðju“.
Stýrihormónið er skammstafað LH.
Epitestósterón hefur lítið sem
ekkert læknisfræðilegt gildi til
greiningar eða meðferðar á sjúk-
dómum. Það hefur hins vegar orðið
lykilefni í mati á töku testósteróns
í ólöglegum tilgangi í íþróttum.
Framleiðsla þessara efna er í meiri-
hluta tilfella nánast jöfn, það er
T:E hlutfallið er einn á móti einum
þ.e. 1:1, en frávik nálægt 4:1 voru
þekkt þegar T:E prófið var skil-
greint. í slíkum tilfellum er þá ekki
síður um lækkun á epitestósterón
framleiðslu er að ræða en aukningu
á testósteróni. Magn stýrihormóns
LH er þá aftur á móti eðlilegt sem
og hlutfall þess við testósterón.
Við töku ólöglegra stera notuðu
íþróttamenn lengst af þekkt fram-
leidd lyf enda að ýmsu leyti hag-
kvæmust í notkun. Þessi lyf grein-
ast nú auðveldlega í prófum. Lyfið
sem Ben Johnson tók á sínum tíma
var t.d. stansósólól sem er vel þekkt
fyrir að vera notað í þessum til-
gangi og auðgreinanlegt. Á síðari
árum hafa íþróttamenn farið að
nota verksmiðjuframleitt testóster-
ón sem ekki er hægt að greina frá
náttúrulegu testósteróni í mæling-
um, en er að ýmsu leyti erfiðara
að nota í þessum tilgangi.
Við töku allra lyija í þessum
flokki lækkar hins vegar eigin fram-
leiðsla bæði á testósteróni, epitest-
ósteróni og stýrihormóninu LH. Við
mælingar eftir testósteróntöku
virðist einstaklingurinn hafa eðli-
legt eða ef til vill ríflegt magn test-
ósteróns, en epitestósterón fram-
leiðsla mælist lítil sem engin, svo
hlutfall testósterón og epitestóster-
ón (T:E hlutfall) skekkist mjög og
jafnframt minnkar eða nánast
stöðvast framleiðsla á stýrihormón-
inu LH. Breyting á þessu hlutfalli
er því ekki síður lækkun á epitest-
ósteróni heldur en hækkun á test-
ósteróni. Þegar þetta hlutfall verður
hærra en 6 á móti 1, ásamt lækkun
á LH, er það talið sönnun á töku
testósteróns.
En engin regla virðist á undan-
tekningar, því 3 einstaklingar hafa
fundist, þar af 2 bræður, með hlut-
fall um og yfir 6:1, sem nú er viður-
kennt að sé þeim eðlilegt. Þetta er
þá hægt að sýna fram á með ítarleg-
um viðbótarmælingum, t.d. á stýri-
hormón og öðrum efnum í hormóna-
keðjunni. Einnig má búast við því
að einstaklingamir séu alltaf með
þetta hlutfall en ekki bara einu sinni
í keppni.
Þegar allt í einu mælist nánast
hundraðfalt hlutfall á T:E hjá ein-
staklingi með nánast algjörri stöðv-
un á framleiðslu stýrihormóns LH
verður að túlka það sem nýlega
inntöku testósteróns í lyfjaformi.
Er þá miðað við almenna þekkingu
á hormónastarfsemi ásamt þekk-
ingu og reynslu af þessu prófí, ekki
síst ef viðkomandi einstaklingur
hefur alltaf áður mælst með eðlilegt
hlutfall.
Ef svo er ekki, er um nýtt, áður
óþekkt sjúkdómsástand að ræða.
Höfundur er sérfræðingur í
lyfiækningum. Hann erformaður
laganefndar
Fijálsíþróttasambaiids íslands og
situr ílyfjaeftirliti ÍSÍ.
FELAGSLIF
Aðalfundur Hauka
Aðalfundur Hauka verður hald-
inn í Haukahúsinu við Flatahraun
í kvöld og hefst kl. 20.
Framhaldsskólamót í
innanhússknattspyrnu
Framhaldsskólamót í innanhúss- •
knattsprynu verður haldið í íþrótta-
húsi Fjölbrautarskólans í Breiðholti
laugardaginn 29. febrúar. Keppt
verður í pilta- og stúlknaflokki.
Þátttaka tilkynnist íþróttaráði FH
eða Árna Njálssyni, íþróttakennara
í FB.
Þorrablót Víkings
Þorrablót Víkings verður haldið
í Víkinni n.k. föstudagskvöld 14.
febrúar. Húsið verður opnað kl.
19.30. Boðið verður upp á skemmti-
atriði og tónlist og einnig verða
uppákomur til að gera kvöldið eftir-
minnilegt. Miðaverði er kr. 2.500,
og eru miðar seldir í Víkinni.
4 4
ÚRVALÚTSÝM
ÍÞRÚTTAFERDIR
ÚRVALS-ÚTSÝNAR
4 4
URVAL-UTSYH
Mót 1992 - æfinga- og keppnisf eróir
- allar greinar íþrótta
Margra ára reynsla okkar og traust sambönd
tryggja velheppnaða ferð.
SAMBÖND - SÉRÞEKKING - ÞJÓNUSTA
Frjálsíþróttaferð til Algarve,
Portúgal, 10/4-22/4.
Fararstjðri: Egill Eiðsson.
Frábærar aðstæður.
Knattspyrnuskóli KB og Úrvais-Útsýnar
í Belgíu 23/5-30/5.
Takmarkaður tjdldi.
Tilvalin fermingargjðf.
14 knattspyrnulið tóru út
um síðustu páska.
12 tóru með okkur.
Upplýsingar í síma 699300.
URSLIT
ÓL í Albertville
Sleðakeppni kvenna:
1. Doris Neuner (Austurríki)...3:06.696
(46.590/46.764/46.637/46.705)
2. Angelika Neuner (Austurriki)...3:06.769
(46.805/46.724/46.577/46.663)
3. Susi Erdmann (Þýskalandi)...3:07.115
(47.020/46.866/46.627/46.602)
4. Gerda Weissensteiner (ítalfu) ...3:07.673
(46.954/46.988/46.894/46.837)
5. Cammy Myler (Bandar.).......3:07.973
(46.974/47.049/46.962/46.988)
6. Gabriele Kohlisch (Þýskalandi).3:07.980
(47.206/47.072/46.911/46.791)
7. Andrea Tagwerker (Austurr.) ..3:08.018
(46.853/46.928/47.250/46.987)
8. Natalia Jakuchenko (SSL)....3:08.383
(47.097/47.215/47.178/46.893)
Hólasvig kvenna, undankeppni:
stig
1. Raphaelle Monod (Frakklandi)...24.04
2. Donna Weinbrécht (Bandar.).....23.48
3. Stine Hattestad (Noregi).......23.11
4. Liz Mcintyre (Bandar.).........22.60
5. Elízaveta Kojevníkova (SSL)....22.22
6. Tatjana Mittermayer (Þýskalandi) 21.90
7. Silvia Marciandi (Italíu)......21.72
8. Birgit Stein (Þýskalandi)......21.32
9. Yvonne Seifert (Þýskalandi)....20.17
Hólasvig karla, undankeppni:
1. Edgar Grospiron (Frakklandi)...25.23
2. Olivier Allamand (Frakklandi)..24.96
3. Jean-Luc Brassard (Kanada).....23.93
4. Nelson Carmichael (US.)........23.90
5. Youri Gilg (Frakklandi)........23.63
6. John Smart (Kanada)............23.48
7. Leif Persson (Svíþjóð).........23.42
8. Eric Berthon (Frakklandi)......23.41
9. Nick Cleaver (Ástralíu)........23.25
■Fyrstu átta konurnar og fyrstu 16 karl-
amir keppa til úrslita í dag.
10 km skíðaskotfimi karla:
mln.
1. Mark Kirchner (Þýskalandi)...26:02.3
2. Ricco Gross (Þýskalandi).....26:18.0
3. Harri Eloranta (Finnlandi)...26:26.6
4. Sergei Tchepikov (SSL).......26:27.5
5. Valeri Kirienko (SSL)........26:31.8
6. Jens Steinigen (Þýskalandi)..26:34.8
7. Andreas Zingerle (Ítalíu)....26:38.6
8. Steve Cyr (Kanada)...........26:46.4
9. Frank-PeterRotsch (Þýskal.)..26:54.1
10. Herve Flandin (Frakklandi)...26:56.6
■98 keppendur luku keppni.
Tvíkeppnisbrun kvenna:
1. PetraKronberger (Austurríki)....l:25.84
2. Krista Schmidinger (Bandar.) ....1:26.36
3. Katja Seizinger (Þýskal.)....1:26.42
4. Kerrin Lee-Gartner (Kanada)..1:26.49
5. Svetlana Gladisheva (SSL)....1:26.88
6. Heidi Zeller (Sviss).........1:26:90
7. Chantal Bournissen (Sviss)...1:26.92
8. Astrid Loedemel (Noregi).....1:26.95
9. Florence Masnada (Frakklandi)..l:27.08
10. Emi Kawabata (Japan).........1:27.13
Norræn tvíkeppni
(í sviganum er fyrst stökk-stig og síðan
tíminn í 15 km göngunni):
1. Fabrice Guy (Frakklandi)........
.....................(222.1/43:45.4)
2. Sylvain Guillaume (Frakklandi)..
....................(208.1/43:00.5)
3. Klaus Sulzenbacher (Austurríki)....
....................(221.6/44:48.4)
4. Fred Lundberg (Noregi)..........
....................(211.9/44:04.1)
5. Klaus Ofner (Austurríki)........
....................(228.5/45:57.9)
6. Allar Levandi (Eistlandi).......
.....................(26.4/43:34.8)
7. Kenji Ogiwara (Japan)...........
.....................(215.3/44:57.5)
8. Stanislaw Ustupski (Póllaiidi)..
....................(202.6/44:03.5)
9. Trond Elden (Noregi)............
.....................(181.9/42:01.2)
10. Knut Apeland (Noregi)...........
.....................(190.7/43:11.9)
1.500 m skautahlaup kvenna:
1. Jacqueline Börner (Þýskalandi) ..2:05.87
2. Gunda Niemann (Þýskalandi)...2:05.92
3. Seiko Hashimoto (Japan)......2:06.88
4. Natalía Polozkova (SSL)......2:07.12
5. Monique Garbrecht (Þýskal.)..2:07.24
6. Svetlana Bajanova (SSL)......2:07.81
7. Emese Hunyady (Austurríki)...2:08.29
8. Heike Warnicke (Þýskalandi)..2:08.52
9. Carla Zijlstra (Hollandi)....2:08.54
10. Ljudmíla Prokatsjeva (SSL)...2:08.71
Íshokkí
B-riðill:
Kanada - Noregur.....................10:0
David Archibald 2, Wally Schreiber 1,
Randy Smith 1, Patrick Lebeau 1, Kevin
Dahl 1, Fabian Joseph 1, Eric Lindros 1,
Gordon Hynes 2.
Frakkland - Sviss................... 4:3
Christophe Ville 1, Peter Almasy 1, Philippe
Bozon 1, Stephane Barin 1 - Samuel Bal-
mer 1, Mario Rottaris 1, Thomas Vrabec 1.
Samveldið - Tékkóslóvakía.............3:4
ígor Kravchuk 1, Dmítri Yushkevitsj 1,
Níkolaí Borstsjevsky 1 - Robert Lang 2,
Patrick Augusta 1, Petr Rosol 1.
Staðan í B-riðli:
Kanada 3
3
SSL 3
3
Sviss 3
Noregur 3
.3 2 0 1 19: 6 4
.3102 10:12 2
3 5:18 0
3 2:28 0
■Fjögur efstu liðin úr b-riðli komast í 8-
liða úrslit.
m
fflH!
ympíuleikana: 48-49