Morgunblaðið - 09.05.1992, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. MAÍ 1992
11
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Tímarit Máls og menningar. 1.
hefti 1992. Ritstjóri: Árni Sigur-
jónsson.
Frá formi til frásagnar. Munn-
menntir, bókmenntasaga og ís-
lenskur sagnaskáldskapur 1980-
1990 nefnist grein eftir Gísla Sig-
urðsson í Tímariti Máls og menn-
ingar. Þetta er löng fyrirsögn og
efnið viðamikið. Skoðanir Gísla
verða ekki viðraðar að marki hér;
aðeins vikið að dálitlum hluta
umræðunnar sem m. a. íjallar um
gleymsku.
Það er rétt hjá Gísia að flest
bókmenntaverk eldast illa og
verða gleymsku að bráð. Hann
tekur dæmi af þeim Þórbergi Þórð-
arsyni og Gunnari Gunnarssyni og
fullyrðir að sá hópur sé stærri sem
les Þórberg en sá sem les Gunnar.
„Þórbergur er ennþá lesinn og
dáður af öllum fjöldanum," skrifar
Gísli, en „Gunnar hefur hins vegar
verið settur til hliðar, áhrif hans
eru hverfandi."
Eg hygg að erfitt muni reynast
að skera úr um hvor sé meira les-
inn, Þórbergur eða Gunnar.
Endurminningar Þórbergs úr
Suðursveit hafa unnið á og eru
vinsælar eins og Gísli drepur á.
Ofvitinn er líklega töluvert lesinn
enn, einnig Sálmurinn um blómið.
Fjallkirkja Gunnars er sígilt verk
og sama er að segja um Aðventu
og Svartfugl. Menn hafa jafnvel
komið auga á nýstárleik Vikivaka.
Vinsældir Þórbergs eiga sér að
nokkru leyti skýringu í því að
bækur hans eru flestar auðlesnar
og fyndnar. Suðursveitarbækurn-
ar tilheyra að hluta þeirri bók-
menntagrein sem kallast þjóðlegur
fróðleikur og var að minnsta kosti
á tímabili öruggur söluvarningur
fyrir jól. Margt hjá Þórbergi er
æðri afþreying.
Skáldsögur Gunnars eins og til
dæmis Sælir eru einfaldir og
Strönd lífsins eru „þungar“ bók-
menntir, lýsa glímu við tilvistar-
vanda og spyija óvæginna spurn-
inga. Eins og títt er um meirihátt-
ar bókmenntir eru þær enginn
skemmtilestur, en skilja mikið eft-
ir hjá þeim sem gefa sig þeim á
vald. Lesendum þeirra getur fækk-
að um sinn, en tími þeirra kemur
alltaf aftur. Það að leika „stórt
hlutverk í lestrarreynslu flestra
íslendinga" er ekki einungis góður
kostur. Það gerðu lengi höfundar
sem eru nú sjaldan nefndir þegar
miklar bókmenntir ber á góma.
Undir það skal tekið að það sé
„stórlega varasamt að kenna bók-
menntasöguritum, fjölmiðlakynn-
ingu eða auglýsingum um hvort
skáldverk lifa og komast til les-
enda“. Þetta hefur þó allt sitt að
segja. Ég efast til að mynda ekki
um að þau skáldverk sem skóla-
nemendum er gert að lesa og
kynna sér rækilega hafa meiri
möguleika á því að lifa en þau sem
hafna í skúmaskotum.
Það er eitt af hlutverkum bók-
menntafræðanna að sjá til þess
að fleiri bækur séu lesnar og rædd-
ar en þær sem mest er látið með
hveiju sinni.
Jón Ólafsson talar í fyrrnefndu
tímaritshefti við Pál Skúlason um
heimspeki, bókmenntir og margt
fleira. Umtalsefnið er ekki síst
gagnrýni Páls á ýmsar stéttir
manna sem að hans mati eru ekki
nógu ábyrgar. Það kemur ekki á
óvart að rithöfundar eru þarna á
meðal. Páll telur að heimspeki
Dostojevskíjs „hafi verið þver-
sagnakennd og oft lauslega grund-
uð og standist ekki stranga gagn-
rýni“. Páll heldur áfram: „Sama
gildir um lífsafstöðu og skoðanir
fjölda annarra rithöfunda sem
hafa jafnvel ekki skilið að til þeirra
eru gerðar — og að þeim ber sjálf-
um að gera til sín — kröfur um
samkvæmni og heilindi í skoðun-
um. Það þarf að spyija um þann
lífsskilning sem miðlað er í verkum
rithöfunda, því að það er hann,
ekki síður en skáldskapurinn sem
ber uppi verk hans.“
Páll er hér á nokkuð hálli braut,
en þó held ég að rithöfundar eigi
að gefa orðum hans gaum.
Skoðanir rithöfunda líkt og ann-
arra manna hafa stundum reynst
haldlitlar, að minnsta kosti þegar
um stjórnmál er rökrætt. Sam-
kvæmni má vissulega krefjast af
rithöfundum, en gæti í vissum til-
vikum reynst torvelt því að skáld-
skapur byggir að töluverðum hluta
Laugavegi 11 - Sími:21675
Björgunarbílar afhentir
Fyrir nokkru fengu flug-
björgunarsveitirnar í Reykjavík og
á Akureyri afhentan sitt hvorn
Iveco-björgunarbílinn. Bílarnir eru
afar vel útbúnir til björgunarstarfa
við okkar erfiðu aðstæður. Létt-
leiki, lág gírun, driflæsingar og
margt fleira varð til þess að flug-
björgunarsveitirnar völdu þessa
gerð bíla. Annar bíllinn var prófað-
ur nú fyrir nokkru og honum ekið
upp á Grímsfjall í Vatnajökli og
reyndist hann í alla staði vel í
þeirri ferð. Jökullinn er í hröðu
framskriði en í þessari ferð var
komið fyrir mælingarstöngum fyr-
ir jöklafræðinga til að fylgjast með
hegðan jökulsins. Á myndinni má
sjá báða bílana er þeir voru afhent-
ir, Rúnar Jónsson, formann Flug-
björgunarsveitarinnar á Akureyri,
og Páll Gíslason frá ístraktor, sem
er umboðsaðili fyrir Iveco.
Höfðar til
.fólks í öllum
starfsgreinum!
á þversögnum lífs og listar.
Svo er vert að hafa í huga að
kröfur til rithöfunda hafa einkum
komið frá ofstækisöflum og nú eru
þeir tímar þegar „afstaða“ er litin
hornauga nema um sé að ræða
eitthvað sem allir eða flestir geta
verið sammála um (umhverfis-
vernd til dæmis).
Ég ætla samt að skilja Pál
Skúlason þannig að hann vilji að
rithöfundar sem áðrir taki sér tak
til þess að átta sig á sjálfum sér
og því sem þeir eru að fást við.
Það ætti ekki að skaða.
Gunnar Gunnarsson
Þórbergur Þórðarson
SKOUTSALA
af heildsölulager frái^fvEjÍ^I
Aðeins 4 verð:
990,- 1490,- 1990,- 2490,
VISA
ELDAST BOKMENNTA-
VERK VEL EÐA ILLA?