Morgunblaðið - 25.07.1992, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JUU 1992
11
Fiskveiðistefna og fáránleiki
eftir Önund
*
Asgeirsson
Á undanfömum sex mánuðum
hefir það helzt gerst, að fluttir hafa
verið inn 4 stórir frystitogarar, sem
á niðurgreiddu verði erlendra skipa-
smíðastöðva kosta um milljarð hver,
eða alls um 4 milljarða. Á sama
tíma hafa verið keyptir 4 nýlegir
frystitogarar, sem fóm á uppboð í
Færeyjum vegna rekstrarerfiðleika.
Þetta voru reyfarakaup, kostuðu
aðeins um 750 milljónir hver, eða
alls um 3 milljarða. Álls munu þessi
8 skip hafa kostað þjóðfélagið um
7 milljarða króna, en sameiginlegt
með þeim öllum er það, að ekkert
þeirra mun væntanlega geta staðið
undir greiðslu vaxta og afborgana
af kaupverði þeirra. Líklegast er
því, að þessi skip muni á næstunni
verða á opinberu framfæri hér með
einum eða öðrum hætti. Árlegir
vextir og afskriftir hvers þessara
skipa mun verða um 250—300 millj-
ónir króna, en heildartekjur bezta
veiðiskips flotans, Akureyrinni,
nam á sl. ári 605 milljónum króna
til samanburðar. Akureyrin bjó ekki
við neinar takmarkanir á kvótum.
Fiskveiðiráðgjafar bjóða nú ís-
lenzkum útgerðum að kaupa meiri-
hluta í útgerðarfélagi í Rostock,
sem gerir út 8 verksmiðjutogara
af stærðargráðunni 1300—2000
tonn og hefir 28.000 tonna veiði-
kvóta frá EB og öðrum, eða um
3.500 tonn á skip. Akureyrin veiðir
árlega um eða yfir 6000 tonn. Ráð-
gjafamir segja, að möguleiki ætti
að vera á að ná 700 tonna kvóta
til baka frá EB af þeim 3.000 tonna
karfaígildum, sem gefin voru EB,
með góðu samþykki LÍÚ. LÍÚ á
næsta leik.
Fjármögnunin
Úreldingarsjóður mun hafa lagt
fram um 500 milljónir, Fiskveiða-
sjóður um 1.500 milljónir og við-
skiptaráðuneytið ótakmarkaðar
lánsheimildir vegna erlendrar fjár-
mögnunar þessara 8 skipa, sem
engin þörf var þó fyrir í veiðiflota
landsmanna. Útgerðirnar og stjórn-
völd hafa greinilega ekkert lært af
ríkjandi offjárfestingu í veiðiflotan-
um. Samt gefur sjávarútvegsráðu-
neytið upp, að veiðiflotinn hafí
minnkað um 2% sl. ár, en engir
útreikningar fylgdu þeim útreikn-
ingum. Veiðigetan heldur þó áfram
að aukast með aflameiri og betur
útbúnum skipum.
Umhverfi fisksins eyðilagt
Grófur hraunbotn var áður fyrr,
meðan menn enn notuðu ensk veiði-
kort, nefnt „foul ground“ nú merkt
„hraun“. Þessi botn þótti áður fyrr
óveiðanlegur vegna festinga og rifr-
ildis á trollum. Með nýjum tækni-
búnaði skipanna og sérstaklega
með núverandi staðsetningartækni,
geta skipstjórnarmenn búið sér til
veiðislóðir í gegnum hraunbotninn,
með því að draga bobbinga og stein-
hoppara yfir hraunbotninn. Þannig
getur hver skipstjóri fyrir sig búið
sér til sína eigin fiskislóð í miðjum
hraunbotninum. Ekkert er hirt um
það, að með þessu er verið að eyði-
leggja umhverfí fisksins til fram-
búðar, enda er nú svo komið, að á
þessu ári lítur helzt út fyrir að fisk-
urinn hafi lagt á flótta af helztu
veiðislóðunum, svo sem fram kom
af mælingum Hafró, og upp á
grunnmið. Þar aflast nú betur en
gerst hefír áratugum saman. Eng-
inn nefnir þessa eyðileggingu á
umhverfi fisksins á hrygningar-
stöðvum og annars staðar, en skað-
inn er varanlegur, og þetta verður
ekki aftur tekið.
Tvær tillögur um breytta
fiskveiðistefnu
Fyrst tillaga Guðmundar J., sem
banna vill skuttogurum allar veiðar
í. 4 mánuði ársins. Þetta minnkar
sóknarmöguleikann um þriðjung,
en mun ekki vinsælt af útgerðum
skipanna, áhöfnum þeirra né fisk-
vinnslufólki í landi. Þetta væri
eflaust vísasti vegurinn til að gera
útgerðirnar gjaldþrota.
I annan stað gerir sjávarútvegs-
ráðherra tillögu um að setja eftir-
litsmenn um borð í alla skuttogara.
Til þess að slíkt eftirlit væri virkt,
þyrfti tvo menn um borð í hvert
skip og aukamenn til afleysinga,
auk stjórnunar í landi. Sennilegt
er að þetta apparat noti á fimmta
hundrað starfsmanna og kostnaður
yfir 1200 milljónir á ári. Væri ekki
betra að nýta eitthvað af þessum
mannskap við löggæzlu í landi?
Þriðja leiðin
Grunnlínan fyrir skuttogarar-
veiðar miðast nú í aðalatriðum við
12 mílna línuna. Ef þessi grunnlína
væri flutt út, t.d. í 50 mílna línuna
hans Lúðvíks, þarf ekkert eftirlit,
því að skipin, sem heimilað verður
Önundur Ásgeirsson.
„Grunnlínan fyrir
skuttogaraveiðar mið-
ast nú í aðalatriðum
við 12 mílna línuna.
Ef þessi grunnlína
væri flutt út, t.d. í 50
mílna línuna hans
Lúðvíks, þarf ekkert
eftirlit, því að skipin,
sem heimilað verður
að veiða á grunnslóð,
sjá um það.“
að veiða á grunnslóð, sjá um það.
Fiskurinn myndi fá frið til að
hrygna, óþarft yrði að loka svæðum
vegna ásóknar skuttogara í smá-
físk, og fískvinnsla í landi myndi
áfram njóta veiðanna á grunnslóð-
inni. Trillubátar og smærri veiðiskip
fengju aftur sinn forna og hefð-
bundna veiðirétt, sem skuttogar-
arnir hafa í raun svipt þá. Þetta
myndi augsýnilega styrkja mjög
aðstöðu fiskvinnslunnar í landi, og
yrði þannig hagkvæmasta ráðið til
styrktar byggðaþróunar í landinu.
Auk þess, sem þetta væri kostnað-
arlítið af hálfu hins opinbera.
Hin linnulausa offjárfesting í
stórum veiðiskipum nýtur ekki
trausts almennings í landinu, og
hún verður ekki stöðvuð, svo sem
fram kemur í upphafi þessarar
greinar. Þessi þróun er og hefír
verið á ábyrgð útgerðanna og kem-
ur fáum að gagni. Með þessu fyrir-
komulagi veiðanna er stórum skut-
togurum beint meira út úr fískveiði-
lögsögunni, og efalaust mætti hér
koma til athugunar að hafa allar
veiðar upp að 50 mílna grunnlín-
unni utan kvóta. Kvótarnir hafa
einnig reynzt mesta vandræða-
lausn, sem hafa mismunað útgerð-
um og byggðum endalaust. Sala á
kvótum hefir frá upphafí verið ólög-
leg og því ógild í raun, en það sem
haldið hefir lífinu í kvótakerfinu er
þráhyggja Alþýðuflokksins um
skattlagningu veiðileyfa, sem eng-
inn hefir þó getað gert raunhæfa
tillögu um, hvernig ætti að fram-
kvæma. Það er kominn tími til að
menn líti raunhæfari augum á fisk-
veiðistefnuna. Það hefír þegar verið
gengið allt of langt í skjóli núver-
andi kerfis.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
Olís.
Ljósmyndir og
spjaldvefnaður
LIST OG HÖMNUN
Bragi Ásgeirsson
í anddyri Norræna hússins get-
ur að líta allmargar ljósmyndir
eftir Franz-Karl Freiherr von
Linden, sem er fæddur í Austur-
ríki en er þýskur ríkisborgari.
Listamaðurinn nam ljósmyndun
í Ulm og vann um skeið á ljós-
myndastofu í Munchen, en semma
vaknaði áhugi hans á íslandi og
sumarið 1959 gerðist hann kaup-
maður á bóndabæ norður í landi.
Starfaði við ljósmyndadeild land-
mælinga íslands í Reykjavík á
árunum 1962-65 og safnaði þá
landfræðilegum sem jarðfræðileg-
um upplýsingum um ísland. Var
uppfullur áhuga við tilurð Surts-
eyjar og fylgdist grannt með sköp-
un hennar.
Árin 1969-71 var hann ljoft-
ljósmyndari hjá Deutsche Luftbild
KG í Hamborg og ljósmyndari hjá
Bibliograpisches Institut í Mann-
heim frá 1971.
Gerði sér ferðir til íslands öll
sumurin frá 1972 til 1977 og mun
hafa tekið mikinn sæg ljósmynda,
sem voru svo uppistaðan í lit-
myndasýningum og fyrirlestrum
um ísland í mörgum þýskum borg-
um. Hann var meðhöfundur að
myndabók um ísland, sem kom
út hjá Kummerly og Frey í Bern
í Sviss. Auk þess hafa birst mynd-
ir eftir von Linden í alfræðibókum,
Qölda myndabóka, bókum um
landafræði svo og í tímaritum.
Eins og nafnið ber með sér þá
er maðurinn ættstór og má m.a.
geta þess að Carl Linden greifi,
sem stofnaði þjóðfræðisafnið
Linden-Museum í Stuttgart, var
afabróðir hans.
Það var árið 1990 að von Lind-
en ánafnaði íslensku þjóðinni safn
ljósmynda, sem hann í áranna rás
hafi tekið af landi og þjóð, ljós-
myndir sem hann hafði áður sýnt
víða í Þýskalandi og Sviss. Er það
hluti þessarar gjafar sem nú er
til sýnis í anddyri Norræna húss-
ins.
Af myndunum að dæma er auð-
séð, að hér er um leikinn ljósmynd-
ara að ræða sem.gæddur er ríkri
tilfinningu fyrir fjölbreytni og and-
stæðum íslenzkrar náttúru. Fljót-
lega verður maður líka var við,
að gerandinn hefur notið reynslu
sinnar af ljósmyndun úr lofti, því
að sá sjónhringur virðist honum
einkar kær.
Það hefur og einnig komið enn
skýrar í ljós, hve landið er undur-
samlega fallegt úr lofti og víðáttur
þess heillandi séðar ofan frá. Það
svið hefur svo verið mikið ræktað
á síðustu áratugum, enda gera
framfarir í flugi og ljósmynda-
tækni það mögulegt að mynda svo
margt í smáatriðum, sem erfitt
var áður, jafnvel með hinum full-
komnustu ljósmyndavélum.
Það verður því miður að viður-
kenna, að útlendingar hafa séð
ýmislegt við landið, sem okkur var
sjálfum hulið, og á það jafnt við
ljósmyndara og myndlistarmenn.
Þannig ættu margar af ljósmynd-
un von Lindens að ýta við frumleg-
um kenndum í myndlistarmönn-
um, og að auki hefur a.m.k. einn
núlistarmaður þýskur verið verð-
launaður á alþjóðlegri sýningu
fyrir hugmyndir sóttar til lands-
ins, þ.e. árfarvegi þess. Landið
sjálft er þannig gulllnáma fyrir
skapandi listamenn, ekki síður en
hafið umhverfís það, en í báðum
tilvikum vinnum við sjálfír hvergi
nógu vel úr því sem við höfum hér
í beinu sjónmáli og handa á mill-
um.
Ég hafði mikla ánægju af skoð-
un ljósmyndanna, sem margar
hveijar eru mjög vel teknar og
gullfallegar, en heldur spilltu
áhrifafrekir skýringartextarnir,
sem eru inn í myndunum neðst til
hægri fyrir heildarhrifunum. Slík-
an verknað er mér fyririmunað
að skilja, því hann er eins og hol-
undsár í myndheildinni.
En eitt slær sýningin föstu og
það er, að Franz-Karl Freiherr
von Linden er afbragðs ljósmynd-
ari og ást hans á landinu og vænt-
umþykja eins og skín úr hverri
ljósmynd.
Svo langar mig til að fara einn-
ig nokkrum orðum um sýningu á
spjaldvefnaði, em nýlokið er í
bókasafni hússins, sem gert hefur
þýsk kona Marianne Krauss að
nafni. Á námsárum sínum 1947-
1950 kynntist hún m.a. þessari
tegund vefnaðar, en án þess að
hún tæki til höndunum á þeim
sérstaka vettvangi. Hún segist
hafa verið svo heppin er hún heim-
sótti ísland, að henni hafí auðnast
að eyða heilu ári 1951-52 hjá
Jóni Þorleifssyni listmálara og
Rakel konu hans.
Á þeim tíma kynntist hún ekki
einvörðungu íslandi, heldur fékk
einnig innblástu, og þá einkum í
gegnum Rakel, því að hún vakti
athygli hennar á íslenzkum mynd-
vefnaði, meðal annars spjaldvefn-
aðinum.
Hún segist hafa hrifist mjög
af íslenzkri náttúru og þá einkum
hinni miklu litadýrð, sem hana
langaði til að greypa í verk sín á
einn og annan hátt.
Þegar hún svo kom aftur til
Þýskalands komst hún að raun
um að tækni spjaldvefnaðarins
hafði fallið í gleymsku. Hún fékk
því löngun til að endurvekja þessa
fornu tækni, en óskaði jafnframt
að víkja frá munsti alþýðusagn-
anna og skapa eitthvað sem
byggði fremur á fegurð myndflat-
arins. Eftir margar tilraunir komst
hún að því, að ef hún notaði í stað-
inn silki og beitti hinni sérstæðu
spjaldvefnaðartækni, þá gæti hún
túlkað þá litasýn, sem hún taldi
sig hafa öðlast á íslandi.
í þessari yfirlýsingu Marianne
Krauss er mikill sannleikur falinn,
og jafnframt ómæld speki, sem
ómaksins vert væri að við íslend-
ingar tækjum til gaumgæfilegrar
athugunar.
Það er nefnilega hægt að hag-
nýta sér svo margt úr fortíðinni
og yfírfæra á nútíðina og ef af
viðlíka viti hefið verið farið við
vinnslu ullar og framleiðslu ullar-
vamings væri staðan önnur í dag
að mínu áliti. Við höfðum haft öll
verðmætin og auðæfín á milli
handanna, en leituðum langt yfir
skammt, eins og raunar er þjóð-
arlöstur okkar á svo mörgum svið-
um.
Sýning Marianne Krauss rúm-
aðist fyrir í einum glerkassa, en
var svo merkileg að hann hefði
átt að vera á staðnum í nokkra
mánuði og fyrirlestra hefði mátt
halda um þessa uppgötvun lista-
konunnar. Ég var í þann mund
að setjast niður til að skrifa sér-
staklega um sýninguna, og ís-
lenzkan spjaldvefnað, er ég frétti
að henni væri lokið.
Ég vildi einungis með þessum
fáum línum koma á framfæri að-
dáun minni og þakklæti og bæta
því við að lokum, að núlistamenn
hafi ótvírætt mikið að sækja í
smiðju fortíðar og þá einnig þjóð-
legrar fortíðar og islenzkrar al-
þýðumenningar.