Morgunblaðið - 09.08.1992, Blaðsíða 14

14 C MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. ÁGÚST 1992
.rf----------------------------------------------T-TT-■ • " -,! —-rr?——wj~
AF SPJÖLDUM GLÆPASÖGUNNAR/Enginn skyldi vanmeta hefndir forsmáðrar
ástkonu. Rithöfundurinn og kvennaflagarinn frægi, Gustav Esmann, fékk að kenna á því.
HEFND HINNAR FOR-
SMÁÐU ÁSTKONU
HEFNDER forsmáðrar konu hafa aldrei þótt nein gamanmái, og
eru til málshættir og orðtök í mörgum tungumálum, sem lúta
að því. Sé ást hennar ekki aðeins forsmáð, heldur konan einnig
smánuð opinberlega, getur hefndin orðið grimmileg. „Svikin kona
í hefndarhug er hættulegasta dýr ájörðinni" er aðeins eitt alþjóð-
legra máltækja. Gáfaðar konur geta orðið fórnarlömb flagara,
ekki síður en hinar, þvi að „þegar ástin læðist inn um kjallara-
dyrnar, stekkur skynsemin fram af svölunum," segja Portúgalar.
Þótt flagarinn sé alræmdur, hafi illt orð á sér í þessum efnum og
sé Iöngu alþekktur að sviksemi í ástamálum, halda konur samt
áfram að laðast að honum og ganga fúsar í tálnet hans. Þær
virðast hugsa: „Það hlýtur að véra eitthvað sérstakt við hann.
Eg þarf ekki að brenna mig, eins og hinar hafa gert.“ Hér segir
frá ungri aldamótakonu í Kaupmannahöfn, sem ástin blindaði
gersamlega, þegar kvenhollur frægðarmaður á miðjum aldri beitti
töfrum sínum og karlmannshörku.
Karen Elisabeth Hammerich, stud.med., 29 ára,
vorið 1904. Myndin er tekin, þegar hún varð cand.
phil. við Hafnarháskóla. Þá hafði hún að nýju tek-
ið upp samband við rithöfundinn og leikarann
Gustav Frederik Esmann, — en hversu traust var
það? Elskaði hann hana, eða þorði hann ekki ann-
að en að þóknast henni?
Rithöfundurinn Gustav Frederik Esmann. Hér er
kvennagullið mikla 44 ára og á hátindi frægðar
sinnar sumarið 1904. Haustið flutti með sér morð
og sjálfsmorð.
Rithöfundurinn Gustav Es-
mann var um síðustu
aldamót meðal þekkt-
ustu manna í Kaup-
mannahafnariífínu.
Hann fæddist 1860 og ólst upp í
Vébjörgum og Óðinsvéum, þar sem
faðir hans var herbúðaforingi. Faðir
hans var annálað glæsimenni og
kenndi syninum að bera sig vel á
velli, hafa á sér hermennskusnið og
láta ekki hlut sinn fyrir neinum. Frá
föðumum erfði hann ögrandi og
nokkuð frekjulega og þóttafulla
framkomu. Hann gat verið ótrúlega
árásargjam og ónotalegur, viðskota-
illur, og galt þess bæði þjónalið í
veitingahúsum og konungborið fólk
í hirðveizlum. Móðirin, sem var
hneigð til bóklestrar og skáldskapar,
sá um það að eftiriætisdrengurinn
hennar hefði jafnan nóg að lesa í
gömlum og nýjum bókmenntum, og
hún lagði ríka áherzlu á það í uppeld-
inu, að Gustav lærði fágaða fram-
komu, kurteisi („yfírborðs-kurteisi",
sögðu nú sumir) og ströngustu
mannasiði þeirra tíma. Pilturinn
kunni sig þvi, ef hann vildi það við
hafa, en það var ekki alltaf. Þótt
menn hrykkju stundum undan sting-
andi orðum í fljúgandi mælsku hans,
fyrirgafst honum það oft, því að
hann gat líka verið nærgætinn og
elskulegur.
Misnotaði hann rithöfund-
arhæfileika sína og kvenhylli?
Gustav varð stúdent 1877, en eitt-
hvert eirðarleysi olli því, að hann
lauk engu háskólanámj, þótt hann
hæfí það nokkrum sinnum í ýmsum
greinum. Þegar um tvítugsaldur voru
blaðagreinar hans um margvísleg
efni famar að vekja athygli, og á
níunda áratugnum skóp hann sér
varanlegan orðstír sem einhver lip-
rasti, hvassasti og skemmtilegasti
penni í danska'blaðaheiminum. Stíll
hans var beinskeyttur og fágaður.
Hann var ekki orðinn 25 ára gam-
all, þegar hann gat lifað af blaða-
skrifum, og þessu fylgdi viss tegund
af frægð, hin svipula blaðamanns-
frægð umtalaðs og umdeilds penna.
Allir, sem eitthvað kvað að í dönsku
menningar- og stjómmálalífi, óttuð-
ust að verða fyrir eitruðum skeytum
hans, og margir vildu koma sér í
mjúkinn við hann fyrirfram með því
að bjóða honum óspart í veizlur og
jafnvel reyna að gera hann að heim-
ilisvini. Hánn var fyndinn, andríkur,
flugmælskur og jafnan vel búinn eft-
ir nýjustu tízku og snyrtilegur í hví-
vetna. Framkoma hans var skömleg
og yfirbjóðandi. Hann gekk mjög í
augun á kvenfólki og nýtti sér það
ósparlega. Snemma fóru að ganga
miklar sögur af kvennafari hans, og
höfðu margir hom í síðu hans af
þeim sökum.
„Gustav er skrautlegur og illgjam
geitungur, sem mun að lokum tor-
tímast af eigin eitri,“ skrifaði rithöf-
undur einn í dagbók sína um þessar
mundir. Hann langaði til þess að
verða alvöru rithöfundur, en ekki
aðeins blaðamaður, og einnig þar
tókst honum vel upp. Frá 1880 og ■
til dauðadags sendi hann frá sér
sand af smásögum og stuttum leik-
þáttum, sem öfluðu honum mikilla
tekna og vinsælda. Efnið var oft tek-
ið beint úr daglega lífínu í Kaup:
mannahöfn. Leikþættimir þóttu
bráðsmellnir og vom sýndir enda-
laust. Enn er verið að sýna sjónleik-
inn „Den kære Familie" (kvikmynd-
aður 1962). Hann var leikhússtjóri
um tíma. Esmann barst mikið á og
hélt sig alltaf ríkmannlega, enda taldi
hann sig í hópi mestu andans manna
í Danmörku og ætti að njóta þess.
Kvennafar hans þótti smám sam-
an með endemum og furðulegt, hve
hann komst upp með margt í þeim
efnum. Sagt var, að í Frakklandi
hefði hann verið fyrir löngu fallinn
í einvígi, eða honum hefði verið skol-
að út í Signu, svo að lítið bæri á.
Hann naut þess, að kvenfólk hélt
ávallt tryggð við hann og vildi ekki
tala illa um hann, þótt hann flögraði
ótt og títt miili nýútsprunginna rósa-
knúppa og hunangsvara í kvennabló-
manum í Kaupmannahöfn og skildi
margar stúlkur eftir þurrausnar í
sárum. Ein hroðalegasta sagan var
sú, að hann hefði misnotað sér vin-
áttu við þekktan borgara til þess að
forfæra fyrst eiginkonu hans og
draga síðan tvær dætur hans á tál-
ar, hvora á eftir annarri. Að vísu
voru dætumar frá fyrra hjónabandi
mannsins, — en samt...
Rithöfundurinn frægi lifði um
efni fram
Hann var orðinn 42 ára 1902.
Alltaf þótti hann jafn töfrandi, „eleg-
ant“ og fyndinn bæði í framkomu
og skrifum. Enn daðraði hann við
allar konur, sem komu í námunda
við hann. Tekjur hans af sjónleikjum,
bókum og blaðaskrifum voru miklar,
en þó var flárhagur hans um þessar
mundir næsta bágborinn, væri
grannt skoðað. Hann var skuldunum
vafinn, því að eyðsla hans í „hið ljúfa
líf ‘ var yfirgengileg. Hann var varað-
ur við því, að síðustu þijú ár hefði
árleg eyðsla hans að jafnaði verið
um það bil tvöföld á við tekjumar.
Bilið brúaði hann enn með hvers
kyns skyndilánum, sem öll voru kom-
in í óreiðu, enda virtist honum það
langt fyrir neðan virðingu rithöfund-
ar að eyða tíma í bókhald og fjár-
hagsáætlanir.
Rík læknisdóttir í ástarsorgum
heldur til Lundúna
Esmann fór til Lundúnaborgar
vorið 1902. Hann var þar oft í hópi
Dana, fékk lán hjá karlmönnunum
og daðraði við konumar. í augum
þeirra var hann sannur heimsborgari
með höfðingjasniði, og lögðu þær
stundum gott orð inn hjá eiginmönn-
um sínum, þegar hann fór fram á
„bráðabirgðalán" hjá þeim. Meðal
Dananna var 27 ára gömul, ógift
stúlka, Karen Hammerich, dóttir
þekkts læknis í Kaupmannahöfn,
sem nú var látinn. Hún var afar vin-
sæl, enda glaðlynd, gáfuð og aðlað-
andi, auk þess að vera ljómandi fal-
leg og skemmtileg. Öllum líkaði vel
við hana. Hún hafði verið við læknis-
nám í Kaupmannahöfn, þegar faðir
hennar dó, og erfði hún töluvert eft-
ir hann. Ekki skorti hana biðlana,
en hún hafði engum gefízt enn, enda
vildi hún Ijúka námi fyrst og sýna,
að hún gæti verið sjálfstæð og óháð
í lífinu. Hún var mjög elsk að föður
sínum, og það varð henni áfall, þeg-
ar hann lézt. Einnig gerðist það um
sömu mundir, að samstúdent hennar
kvæntist vinkonu hennar, en talið
vár, að Karen hefði ætlað sér hann
sjálf að lokum, en dregið jáyrði sitt
við hann um of á langinn með þess-
um afleiðingum. Um þetta leyti eins
og stundum fyrr og síðar voru hvers
konar nuddlækningar í tizku. Karen
smitaðist af áhuganum, og þar sem
hún vildi koma sér burtu frá Höfn
um tíma, ákvað hún að gera hlé á
læknisfræðinámi sínu og halda til
nuddlækninganáms í útlöndum.
Gamall kunningi föður hennar, Guð-
mundur Guðmundsson frá Torfastöð-
um í Grafningi, nuddlæknir í Kaup-
mannahöfn, ráðlagði henni að fara
í slíkt nám í Lundúnum, þar sem
nýjustu aðferðir væru kenndar, og
hlýtti hún því ráði. Hún var því sam-
tímis Esmann í Lundúnum, þar sem
hún var þegar komin á kaf í Iista-
mannalífíð. Þau hittust því oft, bæði
í hópi Dana og með enskum lista-
mönnum.
Ný ást blossar!
Ekki leið á löngu, unz Karen var
orðin ástfangin af Gustav. Lengi
innibyrgð ástarþrá hennar virðist
hafa blossað upp af frumstæðum
krafti. Hún tók dýra íbúð á leigu.
og þangað fluttust þau saman. Ást-
arbrími hennar hefur alveg blindað
hana, því að hún greiddi allar skuld-
ir hans í Englandi, borgaði gjöld
hans í fínustu og dýrustu klúbbum
borgarinnar, tók hann með sér í
ferðalög og sótti með honum
skemmtanir, hljómleika, leikhús og
veitingahús. Hún tók hann gjörsam-
lega upp á sinn eyk, því að fé átti
hann ekkert. Reyndar ber mönnum
saman um það, að hann hafí einnig
orðið ástfanginn, að svo miklu leyti
sem honum var fært að elska aðra
en sjálfan sig. Svo mikið er víst, að
þetta samband þeirra var lengsta
samband sem hann stóð í um dag-
ana, a.m.k. opinberlega, en talið er,
að hann hafí haft aðgang að sumum
hálfleynilegum ástkonum sínum allt
frá unga aldri. Þær fyrirgáfu honum
allt, líka það, að hann lét aldrei sjá
sig með þeim á almannafæri. Þeirrar
náðar nutu aðeins þekktar leikkonur;
frægar andans gyðjur og fegurðar-
dísir.
Svo fór, að Karen varð uppi-
skroppa með fé, og hlýtur hann að
hafa komizt í föðurarf hennar í Höfn
með einhveijum hætti. Þegar honum
varð ljóst, að hún annað hvort gat
ekki eða vildi ekki borga meira, lét
hann þjónaþeirra flytja fata- og
bókakistur sínar til kunningja síns.
Hann sagði henni, að í spamaðar-
skyni ætlaði hann að búa þar um
tíma, ráðlagði henni að segja upp
húsnæðinu og flytjast til vinkonu
sinnar, kvaddi hana „í bili“ og hélt
á eftir kistum sínum.
Karen Hammerich varð mikið um
þetta, en hélt síðan til Hafnar, von-
svikin og í uppnámi vegna óvæntra
fjárhagsvandræða, sem hún hafði
ekki kynnzt áður.
„Hann fyllti sál mína fölskum
töfrum"
Smám saman lukust augu Karenar
upp fyrirþví, að hún hafði saklaus
lent í klóm tilfinningalauss flagara.
Hún var æst og málgefin í hópi vina,
svo að þeirtóku jafnvel að óttast
um geðheilsu hennar. Hún tjáði þeim,
að Gustav hefði heitið henni eigin-
orði, fyllt sál hennar fölskum töfrum,
misnotað líkama hennar, eytt öllu fé
hennar og svikið hana í tryggðum.
Vinir hennar reyndu að segja henni,
að svona hefði hann alltaf verið,
þeir hefðu varað hana við honum.
Gustav Esmann væri í raun lítill
drengur, sem aldrei hefði orðið full-
orðinn alvörukarlmaður, þrátt fyrir
allt kvennafarið.
Karen hlustaði á þetta allt, en
ástarhatur forsmáðrar konu lætur
ekki að sér hæða. Hún virtist ekki
geta hugsað um annað en hann. Vin-
konur hennar fóru að reyna að koma
henni saman við frambærilega ung-
herra, en þær og hún fundu, að hún
„hafði fallið í verði“ á giftingarmark-
aðinum. Hún, sem var af svona fínum
ættum og hafði sjálf svo mikið til
brunns að bera, var nú févana og
próflaus kona að nálgast þrítugt, sem
hafði fallerast með alræmdum flag-
ara. Öll Kaupmannahöfn vissi þetta.
í janúar 1904 kom upp kvitturum
það í dönskum menntamannaklíkum,
að Esmann væri snúinn heim, hefði
tekið íbúð áleigu á óþekktum stað
í Kaupmannahöfn og færi huldu
höfði. Karen komst um síðir að felu-
stað hans, í Centralhotellet (oft kall-
að Paraplyen) á horni Ráðhústorgs
og Vesturbrúargötu, og hélt hún nú
þangað í æstu skapi í fylgd tveggja
vina, en það voru leikaramir Albrecht
Schmidt og Margrethe Nyrup. Hún
hafði svipukeyri í hendi.
Svipuhögg!
Hún sparkaði sjálf upp hurðinni
og gekk ógnandi inn með reidda svip-
una. Gustav Esmann hafði setið við
skrifborð, en nú stóð hann orðlaus
upp, gekk að hægindastóli við götu-
gluggann og skýldi sér bak við stól-
bakið. Leikaramir staðnæmdust rétt
fyrir innan dymar, en Karen Ham-
merich gekk inn á mitt gólf og hóf
ræðu sína. Með beizkum orðum ásak-
aði hún elskhuga sinn um samvizku-
leysi, sviksemi og fantaskap. Es-
mann hlýddi þegjandi á, náfölur, en
hnarreistur og hermannlegur að
vanda. Skyndilega gerði hún hlé á
tölu sinni, stökk fram og sló hann
bylmingshögg í andlitið með svip-
unni.
Esmann var vanur því að vera
„situationens herre“, og svo fór nú.