Morgunblaðið - 23.08.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. AGUST 1992
t
OLK BAHDAL06
Ein EFMUGSSVEM
Eftir Ómar Friðriksson og Steingnm Sigurgeirsson
ALÞINGI kom saman til sumarþings nú í vikunní til að taka fyrir samninginn um Evrópskt efna-
hagssvæði (EES) og fylgifrumvörp hans. EES-sainningurinn er einn umfangsmesti milliríkjasamning-
ur sem Islendingar hafa gerst aðilar að og á aðild okkar að þessu stærsta sameiginlega viðskipta-
svæði veraldar eftir að hafa verulegar breytingar í för með sér á næstu árum. Það er því mikilvægt
að gera sér grein fyrir því hvað felst í samningnum um EES og kannski ekki síst líka hvað felst ekki
í honum. í stuttu niáii má segja að EES sé fyrst og fremst viðskiptasamningur sem tryggir frjálst
flæði vöru, þjónustu, fjármagns og vinnuafls milli nítján ríkja. Þetta „fjórfrelsi" er grundvöllur
samningsins. EES er hins vegar víðtækari en venjulegur fríverslunarsamningur. Öryggis- og gæða-
eftirlit verðúr samræmt innan EES og einnig
samkomulag um frfverslun með
sjávarafurðir.
EFTA var stofnað árið 1960 og
íslendingar gerðust aðilar árið
1970. EFTA er ekki tollabandalag
og aðildarríkin hafa ekki samræmt
tolla sína gagnvart umheiminum.
Til samanburðar má geta þess
að samvinna
fá ríki Fríverslúnarbandalágs Evrópu (EFTA)
með samningnum rétt til þátttöku í ýmsum sam-
starfsverkefnum Evrópubandalagsins (EB) svo
sem á sviði rannsókna og þróunar, umhverf-
ismála, menntámála og almannavarna. EES fel-
ur hins vegar ekki í sér aðild að EB í neinu
formi né heldur gangast EFTA-ríkin undir
stjórnkerfi þess bandalags á einn né neinn hátt.
að
Éau tvö bandalög sem
samningnum um hið evr-
ópska, efnahagssvæði
standa, Evrópubandalagið
og Fríverslunarbandalag
Evrópu, eru í eðli sínu mjög
ólík, bæði hvað varðar uppbygg-
ingu og markmið.
EB, sem var stofnað 1957, er
ríkjasamband tólf ríkja sem miðar
að nánuni pólitískum og efnahags-
legum samruna. Ríkin mynda með
sér tollabandalag og hafa aflétt
hömlum á viðskiptum með allar
vörur, hvort sem er landbúnaðar-
eða iðnaðarvörur, og þjónustu.
EB-rikin hafa einnig samræmt
tolla sína gagnvart öðrum ríkjum
utan bandalagsins.
Sameiginlegar stofnanír fara
með löggjafar- og dómsvald á
ákveðnum sviðum og með Maas-
tricht-samkomulaginu er stefnt að
er
móti
sex
sameiginleg-
um gjaldmiðli
og sameigin-
legri utanríkis-
og varnar-
stefnu.
EFTA
aftur á
fríverslun
arsamtök
ríkja án nokk-
urrar stofn-
anabundinnar
pólitískrar
samvinnu, þó
svo að ríkin
eigi samráð sín
á milli í
ákveðnum
fnálum. Frí-
verslunin hefur
fyrst og fremst náð til iðnaðar-
vamings en 1990 náðist einnig
Norðurland-
anna hefur
verið miklu
nánari á póli-
tíska sviðinu
en samvinna
EFTA-ríkj-
anna. Þannig
hefur um ára-
tuga skeið ver-
ið í gildi sam-
eiginlegur
vinnumarkað-
ur, þ.e. frjálsir
fólksflutning-
ar, á Norður-
löndunum. Is=
lendingar hafa
þannig notið
sömu réttinda
hvar sem er á
Norðurlöndun-
um og heima-
menn, rétt eins
og raunin er
innan EB.
Hugtakið
„Evrópskt
efnahags-
SJAVARUTVEGSFYRIR-
TÆKI í EIGU ÍSLENDINGA
ÍSLANDI verður heimilt að
beita áfram takmörkunum við
eignarrétti erlendra aðila á
sviði fiskveiða og fiskvinnslu.
Þessi höft eiga þó ekki að koma
í veg fyrir fjárfestingar er-
lendra aðila eða ríkisborgara
sem eru ekki með lögheimili á
íslandi í félögum sem taka að-
eins á óbeinan hátt þátt í fisk-
veiðum eða fiskvinnslu.
Innlend yfírvöld hafa einnig rétt
til að skuldbinda fyrirtæki sem
hafa að hluta eða öllu leyti verið
keypt af erlendum aðilúm eða rík-
isborgumm sém ekki eru með lög-
heimili á íslandi til að losa sig við
fjárfestingar í staid'semi á sviði
fískvinnslu eða í fiskiskipum.
EES-samningurinn kemur heldur
ekki í veg fyrir að hægt sé að
setja skorður á atvinnustarfsemi
af ýmsum toga, t.d. með því að
málakunnátta eða að aðrir eigin-
leikar séu áskildir í tiltekinni
starfsgrein og með vísan til alls-
herjarreglu, almannaöryggis eða
almannaheilbrigðis.
ORYGGISRAÐSTAFANIR
í stað fjölda fyrirvara um ýmis
atriði sem EFTA-ríki vildu setja í
EES-samninginn varð samkomu-
lag um að þess í stað yrði eitt
almennt öryggisákvæði, sem hvert
EFTA-ríki getur beitt einhliða eða
Framkvæmdastjóm EB ef á þyrfti
að halda. Öryggisráðstöfunum má
beita ef alvarlegir efnahagslegir,
þjóðfélagslegir eða umhverfislegir
erfiðleikar koma upp, hvort sem
er innan einstakra atvinnugreina
eða á afmörkuðum landsvæðum.
ísland gæti þannig gripið til þessá
ráðs ef alvarleg röskun er fyrirsjá-
anleg á vinnumarkaði vegna flutn-
inga starfsfólks, röskun verður á
fasteignamarkaði o.s.frv. Heimilt
er að bera umfang slíkra aðgerða
undir sérstakan gerðardóm sem
dæmir um gildistíma aðgerðanna
og er niðurstaða hans bindandi
fyrir deiluaðila.
EFTA, EB, EES
■ Evrópubandalagið (EB) er ríkjasamband 12 ríkja, Þýskalands,
Frakklands, Bretlands, írlands, Ítalíu, Spánar, Portúgál, Hollands,
Belgíu, Lúxemborgar, Grikklands og Danmerkur, með sameiginlega
viðskiptastefnu, sjávarútvegsstefnu, landbúnaðarstefnu og sattivinnu
á sviði peninga-, félags- og utanríkismála. Stofnanir EB hafa yfírþjóð-
leg völd.
■ Fríverslunarbandalag Evrópu (EFTA) er samtok sjö ríkja, ístánds,
Noregs, Svíþjóðar, Finnlands, Sviss, Liecthenstein og Austurríkis, sem
gert hafa með sér samning um fríverslun með iðnaðaivörur, eihstak-
ar landbúnaðarafurðir og frá 1990 einnig sjávarafúrðir. hau eiga
stundum sarnráð um utanríkismál en móta yfirleitt ekki satneiginlega
viðskiptastefnu gagnvart öðrum ríkjum.
EESER...
■ Evröpska efnahagssvæðið (EES) er milliríkjasamningur milli
EFTA-ríkjanna og EB um sameiginlegt markaðssvæði sem tryggir
frelsi í vöru- og þjónustuviðskiptum, atvinnufrelsi og frjálsa flutninga
fjármagns.
■ Ríkisstyrkir verða ekki leyfðir á EES.
■ EES-samningurinn bannar að skattar á innfluttar vörur séu hærri
en á innlenda framleiðslu.
■ Landamæraeftirlit verður einfaldað á EES.
■ EES verður einn sameiginlegur útboðsmarkaður.
■ Þegnar EES-landa hafa rétt til að taka atvinnutilboðum hvar sem
er innan svæðisins jn þess að glata áunnum réttindum sínum.
■ Heimilt verður að stofna fyrirtæki hvar sem er á EES.
■ Fjármagnsþjónusta verður gefín frjáls á EES.
■ Aðildarlöndum EES verður fijálst að taka á móti og senda út sjón-
varpsefni hvert frá öðru.
EES ER EKKI
I Sameiginleg sjávarútvegsstefna EB gildir ekki á EES.
I Sameiginleg landbúnaðarstefna EB gildir ekki á EES.
I Markmið EB um samræmingu beinna og óbeinna skatta
ekki á EES.
I Sameiginleg mynt verður ekki tekin upp á EES.
I Varnarsamsstarf EB-ríkja nær ekki til EES.
gildir
m-.
svæði“ sá dagsins Ijós í fyrsta sinn
í yfirlýsingu sem gefín var út í lok
sameiginlegs ráðherrafundar
EFTA og EB í Lúxemborg þann
9. apríl 1984. í þessari sk. „Lúx-
emborgaryfirlýsingu" var lögð
áhersla á að okki mætti láta stað-
ar numið með þeim tvíhliða frí-
verslunarsamningum sem EB og
EFTA-ríkin hofðú gert með sér
árið 1973 heldur yrði að efla sam-
starf bandalaganna þannig að
haigt væri að mynda sameiginlegt
evrópskt efnahagssvæði sem tæki
tií ríkja EB og EFTA. Það sem
fyrir mönnum vakti var ekki síst
að vera betur undir samkeppni frá
Bandaríkjunum og Japan búnir en
þau ríki eiga hvorí um sig gífur-
lega fjölménna heimamarkaði.
Þó að samstarf hafi verið aukið
á ýmsum sviðum milli EFTA og
EB í kjölfar Lúxemborgarfundar-
ins er þó óhætt að segja að það
hafi verið innan Evrópubandalags-
ins sem hreyfíng komst á mál.
Hugmyndin um „innri markað-
inn“ komst á skrið með „Hvítu
bókinni" árið 1985 og ákveðið var
að bandalagið yrði loks það sem
stefnt hafði verið að frá upphafi,
einn sameiginlegur markaður, frá
og með 1. janúar 1993.
Það voru ekki síst hagkvæmnis-
rök sem lágu að baki þessari
ákvörðun enda talið að með til-
komu ínnri markaðarins myndi
landsframleiðsla aukast um 4,5%,
verðlag lækka um 6,1% og 1,8
mílljón nýrra starfa bætast við í
aðildarríkjum Evrópubandalags-
m
Jacques Tlelors, forseti fram-
kvæmdastjórnar EB, hélt í janúar
1989, ræðu á Evrópuþinginu í
Strassborg þar sem hann gaf í
skyn að hann teldi æskilegt að
ríki EFTA myndu einnig eiga að-
ild að hinum fyrirhugaða innri
markaði. Stuttu síðar, eða í mars-
mánuði sama ár, komu forsætis-
ráðherrar EFTA-ríkjanna saman
til fundar í Osló þar sem þeir fögn-
uðu þessu frumkvæði Delors og
lýstu því yfir að þeir væru reiðu-
búnir til viðræðna um aukið sam-
starf við EB.
Viðræður um myndun hins Evr-
ópska efnahagssvæðis hófust í
apríl 1989 og stóðu þær með hlé-
um til febrúar 1992. Niðurstaðan
varð að samkomulag tókst um að
frelsi í vöru- og þjónustuviðskipt-
um, fjármagns- og fólksflutning-
um, myndi ríkja á EES-svæðinu
að mestu leyti en þar búa um 375
milljónir manna. Þá er tekið upp
samstarf á ýmsum öðrum sviðum,
s.s. varðandi vísindi, umhverfis-
mál, menntamál, ferðamál og al-
mannavarnir. EES-samningurinn
er því víðtækari en flestir venjuleg-
ir fríverslunarsamningar en þó
ekki nærri eins víðtækur og satn-
starfið milli EB-ríkjanna. Sameig-
inlegum stofnunum er þannig t.d.
ekki falið að fara með Iöggjafar-
vald heldur verður það áfram í
höndum þjóðþinga EFTA-ríkjanna
að öllu leyti.
SJÁNÆSTU OPNU