Morgunblaðið - 23.08.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1992
EÐLISMUNUR STOFN-
ANA EB, EFTA OG EES
EÐLISMUNUR er á valdauppbyggingunni innan EB og EFTA. EB
byggir á yfirþjóðlegu valdi og er Rómarsáttmálinn grundvallarlög
bandalagsins, nokkurskonar stjórnarskrá, sem setur ramma um verk-
efni þess. EB getur sett reglur sem hafa bein réttaráhrif í aðildarríkj-
um bandalagsins. Reglugerðir og ákvarðanir EB eru þannig bindandi
fyrir alla aðila í löndum bandalagsins, ríki, sveitafélög, einstaklinga,
fyrirtæki, samtök, félög o.s.frv. Aðildarríkjunum er skylt að beita lög-
um EB innanlands. Evrópska efnahagssvæðið er ólíkt í eðli sínu. EES-
samningurinn er þjóðréttarsamningur. Sem slíkur bindur hann íslenska
ríkið að þjóðarétti, en ekki einstaklinga eða fyrirtæki að landsrétti.
EFTA-ríkin skuldbundu sig til að
setja upp sjálfstæða eftirlits-
stofnun og sérstakan EFTA-
dómstól til að fara með eftirlit með
EES-samningnum í aðildarríkjum
EFTA á sambærilegan hátt og gert
er innan Evrópubandalagsins. Bygg-
ist eftirlitið á tveimur stoðum: Fram-
kvæmdastjóm EB og dómstólar EB
fara með eftirlit í aðildarríkjum Evr-
ópubandalagsins en eftirlitsstofnun
EFTA og EFTA-dómstóll hafa með
höndum eftirlit í EFTA-ríkjunum.
STOFNANIR EFTA
■■■■■ Þetta er valdamesta
EES-RÁÐIÐ stofnun Evrópska
efnahagssvæðisins. í því eiga sæti
ráðherrar EFTA-landa ásamt með-
limum EB-ráðsins og framkvæmda-
stjórnar Evrópubandalagsins. Ráðið
kemur saman ekki sjaldnar en tvisv-
ar á ári. Verkefni þess eru að sjá
um pólitíska stefnumótun EES-
samningsins. Allar ákvarðanir sem
teknar eru innan ráðsins verður að
taka samhljóða.
Þessi stofnun sér
SAMEIGINLEGA um daglegan
EES-NEFNDIN rekstur Evrópska
efnahagssvæðisins. í henni sitja
embættismenn frá EB og ríkjum
EFTA. Hefur nefndin tvö megin hlut-
verk. Annars vegar að taka formleg-
ar ákvarðanir fyrir efnahagssvæðið
og hins vegar að vera vettvangur
skoðanaskipta. Allar ákvarðanir
sameiginlegu EES-nefndarinnar
verður að taka samhljóða.
■■■■■■■■ Hlutverk hennar
EFTIRLITS- er að hafa sjálf-
STOFNUN EFTA stætt eftirlit með
að EFTA-ríkin framfylgi samningn-
um og að tryggja framkvæmd sam-
keppnisreglna EES-samningsins. í
eftirlitsstofnuninni sitja 7 aðilar skip-
aðir af EFTA-ríkjunum. Þeir starfa
sjálfstætt og er þeim ekki heimilt
að taka við fyrirmælum frá einstök-
um ríkjum vegna starfa sinna. Telji
eftirlitsstofnunin að EFTA-ríki hafi
brotið samningsskuldbindingar sínar
getur hún höfðað mál á hendur því
fyrir EFTA-dómstólnum. Á sama
hátt fer framkvæmdastjóm EB með
eftirlit með málum sem varða við-
skipti á milli aðildarríkja EB.
í dómnum sitja sjö
EFTA- dómarar tilnefndir
DÓMSTÓLLINN af EFTA-ríkjunum.
Hann fjallar um
ágreiningsmál EFTA-ríkjanna og
mál sem varða eftirlit með fram-
kvæmd EES-samningsins innan
EFTA. Dómar hans beinast gegn
ríkjum nema á sviði samkeppnis-
reglna en þá beinast þeir að fyrir-
tækjum og geta ákvarðanir dómsins
verið aðfararhæfar, þ.e. hægt er t.d
að innheimta sekt sem fyrirtæki í
einu landi er dæmt til að greiða beint.
STOFNANIR EB
Ráðherraráð Evrópubandalagsins
og framkvæmdastjómin fara sam-
eiginlega með löggjafar- og fram-
kvæmdavald. Þingið fer með eftirlits-
vald og hefur einnig ákvörðunarvald.
EB-dómstóllinn fer einn með dóms-
valdið innan Evrópubandalagsins.
■■Þ Ríkisstjómir aðildarríkja EB
RAÐIÐ útnefna hvert einn ráðherra
til setu í ráðinu. Meginverkefni þess
er að samræma efnahagsstefnu að-
ildarríkjanna, ráðið hefur vald til að
taka ákvarðanir sem hafa lagaáhrif
og þ.a.l. bein réttaráhrif. Ráðið fer
einnig með eftirlit og hefur afger-
andi völd þegar bandalagið gerir
samninga við önnur ríki. Ákvarðanir
innan ráðsins eru teknar með einföld-
um meirihluta þar sem hvert aðildar-
ríki hefur aðeins eitt atkvæði. Þó eru
umtalsverðar undantekningar á
þeirri reglu í mörgum tilvikum þegar
atkvæði stærri ríkja vega þyngra en
hinna minni.
FRAMKVÆMDA-
STJÓRNIN
Hún er skipuð
17 mönnum
sem em út-
nefndir af ríkis-
stjómum EB-ríkja til fjögurra ára í
senn. Þessi stofnun á að starfa alger-
lega sjálfstætt og án íhlutunar ríkis-
stjóma EB-ríkja. Hún gerir tillögur
til Ráðherranefndarinnar, sem að
öðram kosti getur yfirleitt ekki að-
hafst frekar í viðkomandi máli.
Nefndin er málsvari bandalagsins
gagnvart öðram ríkjum, hefur m.a.
eftirlit að reglum Rómarsáttmálans
sé fylgt og getur skotið deilumálum
til EB-dómstóIsins.
■■■■■ Hann dæmir í deiluefn-
EB-DOM- um milli aðildarríkjanna
STÓLLINN og milli einstaklinga og
bandalagsins. Hann get-
ur einnig gefið dómstólum í hvetju
EB-ríki fyrirmæli um hvemig beri
að túlka reglur bandalagsins. I dóm-
stólnum sitja 13 dómarar sem era
útnefndir af aðildarríkjum til sex ára
í senn. Úrskurðarvald hans er æðra
úrskurðarvaldi dómstóla einstakra
EB-ríkja.
Þingið hefur takmörk-
EB-ÞINGID uð áhrif innan banda-
lagsins þótt völd þess hafi vaxið á
undanfömum áram. Þingmenn era
samtals 518, kosnir með beinni kosn-
ingu í aðildarríkjunum. Hlutdeild
þingsins í lagasetningu innan banda-
lagsins hefur aukist nokkuð, það
hefur eftirlit með Framkvæmda-
nefndinni, tekur þátt í afgreiðslu
fjárlaga bandalagsins og getur haft
framkvæði að málum á vissum svið-
um.
MAASTRICHT HEFUR
EKKIÁHRIF Á EES
LEIÐTOGAR hinna tólf ríkja Evrópubandalagsins komu í
desember í fyrra saman í hollenska bænum Maastricht, sem
liggur við ána Maas, og náðu þar samkomulagi sem felur í
sér umfangsmestu viðbót sem gerð hefur verið við Rómarsátt-
málann frá upphafi.
Markmiðið með Maastricht-
sáttmálanum, eða samn-
ingnum um Evrópusam-
bandið (European Union) eins
og hann er einnig kallaður, er
að gera hið efnahagslega og
pólitíska samstarf aðildarríkj-
anna mun nánara, án þess þó
að taka skrefið til fulls og gera
EB að einu ríkjasambandi með
alríjdsstjórn líkt og t.d. Banda-
ríkin. Mest munu áhrifín verða
á sviði peningamála (einn
gjaldmiðill) og utanríkis- og
varnarmála (stefnt er að einni
sameiginlegri stefnu bandalags-
ríkjanna í þessum málaflokk-
um).
Þetta er á Evrópumállýsku
kallað að „dýpka“ bandalagið.
Fjölgun aðildarríkja er hins veg-
ar kölluð „breikkun" á banda-
laginu.
Sú dýpkun sem felst í Ma-
astricht hefur engin áhrif á
samninginn um EES enda ein-
ungis um innbyrðis breytingar
hjá Evrópubandalaginu að ræða.
Aftur á móti verða öll þau
ríki sem nú sækja um aðild að
EB að sækja um aðild að því
breytta bandalagi sem stefnt er
að með Maastricht. Þau sækja
því í raun ekki um aðild að Evr-
ópubandalaginu heldur hinu
nýja Evrópusambandi (Europe-
an Union) sem myndast þegar
hinn efnahagslegi og pólitíski
samruni EB verður orðinn að
veruleika.
Þetta er auðvitað allt háð því
að Maastricht-sáttmálinn verði
staðfestur í öllum aðildarríkjun-
um. Honum hefur verið hafnað
af Dönum í þjóðaratkvæða-
greiðslu og í næsta mánuði
munu Frakkar greiða um hann
atkvæði.
Samkvæmt Rómarsáttmálan-
um ætti höfnun Dana að nægja
til að samningurinn sé fallinn
þar sem einróma samþykki allra
aðildarríkja þarf til breytinga á
stofnsáttmálanum. Fyrir liggja
þó yfirlýsingar frá öllum lönd-
um, einnig Danmörku, um að
finna verði leið til að ná samt
sem áður fram þeim markmiðum
sem sett voru skömmu fyrir jól
við ána Maas.
EVRÓPA FRÁ A TIL Ö
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ
Sjá frekar undir NATO.
■■ Common Agricultural Policy
CAP eða CAP er heitið á hinni sam-
eiginlegu landbúnaðarstefnu Evr-
ópubandalagsins. CAP nýtur engra
vinsælda, hvorki meðal framleiðenda
né neytenda, og er sífellt til endur-
skoðunar. Þess má geta að hlutfall
niðurgreiðslna í landbúnaði innan
EB er 38% en t.d. 27% í Bandaríkjun-
um, 74% í Noregi, 72% í Finnlandi
og 47% í Svíþjóð. Samningurinn um
EES felur ekki í sér að tekin sé upp
sameiginleg landbúnaðarstefna.
Hann breytir því engu um landbún-
aðarstefnu íslendinga.
■■■■■ Mjög frægt dómsmál
CASSIS jnnan Evrópubanda-
D£ DIJON Iags'ns- Cassis de Dijon
er franskur líkjör sem
Þjóðverjar héldu fram að væri of
sterkur og vildu banna sölu á. Evr-
ópudómstóllinn komst hins vegar að
þeirri niðurstöðu að slíkt væri í and-
stöðu við Rómarsáttmálann. Þetta
dómsmál er oft tekið sem dæmi um
að einstaka ríki geti ekki stöðvað
innflutning á vöram með því að gera
kröfur eða setja reglur sem í raun
eru tæknilegar viðskiptahindranir.
■■I Kola- og stálbandalagið var
CECA stofnað í París árið 1951 að
tillögu franska stjómmálamannsins
Jean Monnet og varð það upphafíð
að Evrópubandalaginu. Tillagan var
sett fram af þáverandi utanríkisráð-
herra Frakklands, Robert Schuman
og stundum kölluð Schumanáætlun-
in. Tilgangur CECA var að binda
enda á langvinnar deilur Frakka og
Þjóðveija og var í því skyni myndað
bandalag til að samræma kola- og
stáliðnað Evrópu. Átti með þessu að
koma í veg fyrir endurvígvæðingu
ríkjanna. Ríkin sem aðild áttu að
CECA vora Frakkland, Vestur-
Þýskaland, Belgía, Lúxemborg, Hol-
land og Ítalía. Er í dag hluti af EB.
■■ Common Fishery Policy eða
CFP CFP er heitið á hinni sameigin-
legu sjávarútvegsstefnu Evrópu-
bandalagsins. Heildarkvóta og skipt-
ing kvóta milli landa er ákveðin af
ráðherraráðinu en framkvæmd stefn-
unnar (s.s. eftirlit) er í höndum aðild-
arríkjanna. CFP nær einungis til
veiða á Atlantshafí. Sjávarútvegs-
stefnan hefur verið til endurskoðunar
undanfarin ár en ólíklegt er að ný
stefna taki gildi fyrir 2002. Hin nýja
stéfna mun einnig taka til veiða á
Miðjarðarhafinu. Portúgalar og
Spánveijar fá einnig fulla aðild að
CFP árið 2002. Þess má geta að 300
þúsund sjómenn starfa í ríkjum EB
og 1,7 milljón manna til viðbótar
hefur atvinnu af sjávarútvegi.
■■■■ Delors er ekki iimvatns-
DELORS tefruHd líkt og 40% bre-
ItfOim skra kvenna héldu fram
'* * í nýlegri skoðanakönnun
heldur forseti framkvæmdastjórnar
EB síðan 1985. Var endurkjörinn til
tveggja ára á ráðherrafundi banda-
lagsins í Lissabon í júní. Delors er
Frakki, fæddur 1925, og gegndi
embætti fjármálaráðherra í ríkis-
stjóm sósíalista á síðasta áratug.
Fimm ára fjárlög EB era einnig
kennd við hann og nefnast Delors 1
og Delors 2.
Efnahagsbandalag
EFNAHAGS- Evrópu var stofnað
BANDALAGIÐ árið 1957 af hinum
sex aðildarríkjum
CECA. Efnahagsbandalagið ásamt
CECA og EURATOM er grundvöll-
urinn að Evrópubandalagi dagsins í
dag eða EB.
^■European Currency Unit eða
ECU ECU er reiknieining sem notuð
er innan EB. Þó að til sé ECU-mynt
er ECU einungis notuð við útreikn-
inga á pappímum en ekki í viðskipt-
um. Andvirði ECU er reiknað út
samkvæmt sérstakri myntkörfu með
öllum gjaldmiðlum EB-ríkjanna en
ræðst að mestu af þýska markinu.
Gengi ECU gagnvart íslensku krón-
unni er um 75 ÍSK.
■■ European Environment Agency
EEA eða EEA er sú stofnun EB sem
fer með umhverfismál. Hlutverk
hennar er að safna saman og vinna
úr upplýsingum um umhverfismál
sem síðan era lagðar til grandvallar
ákvörðunum bandalagsins á þessu
sviði. Til að forðast allan misskilning
ber að benda á að EEA er einnig
enska skammstöfunin yfir EES.
■■ European Monetary System eða
EMS EMS er samheitið á öllu gjaldm-
iðlasamstarfi EB sem hófst árið
1979. Tilgangurinn með EMS er
fyrst og fremst að tryggja stöðug-
Ieika gjaldmiðla bandalagsríkjanna
innbyrðis.
■■ Economic and Monetary Union
EMU eða EMU nefnist sá peninga-
legi samrani sem Evrópubandalags-
ríkin ákváðu að stefna að með Ma-
astricht-sáttmálanum. Á íslensku:
Efnahags- og myntbandalagið.
Markmiðið er að taka upp einn sam-
eiginlegan gjaldmiðil innan
bandalagsins í síðasta lagi árið 1999.
Bretar fengu einir undanþágu frá
þessu markmiði í Maastricht.
■■ Exchange Rate Mechanism eða
ERM ERM nefnist sú samræming
gengisskráningar, sem á sér stað
innan EMS. Markmiðið er að vera
með fasta gengisskráningu sem samt
býður upp á möguleika á leiðrétting-
um ef svo ber við. Gilda þær reglur
að ef gengisskráning gjaldmiðils
breytist um meira en 2,25% miðað
við aðra gjaldmiðla í myntkörfunni
ber seðlabanka viðkomandi ríkis
skylda til að kaupa eða selja mynt
til að koma á jafnvægi á ný. Einstaka
EB-ríki fá stundum víðari mörk innan
ERM og eru Bretar og Spánveijar
þannig með 6% þessa stundina.
EVROPU-
DÓMSTÓLLINN
Dómstóll EB-ríkj-
anna með aðsetur
í Lúxemborg.
Hann dæmir í
deiluefnum milli aðildarríkjanna sem
og milli einstaklinga og bandalags-
ins. Evrópudómstóllinn getur einnig
gefíð dómstólum í aðildarríkjunum
fyrirmæli um hvernig túlka beri regl-
ur bandalagsins.
Er elsti pólitíski sam-
EVROPU- starfsvettvangur Evr-
RÁDIÐ ópuríkja, stofnað 1949.
Tilgangur Evrópuráðs-
ins, sem hefur aðsetur í Strassborg,
er að veija lýðræði og mannréttindi
og reyna að bæta lífsskilyrði Evr-
ópubúa. Eftir fall kommúnismans
eiga flest ríki Austur-Evrópu einnig
aðild að Evrópuráðinu og eru aðildar-
ríkin nú 27.
■■■■■ Var myndað samhliða
EURAT0M Efnahagsbandalaginu
árið 1957 í þeim tilgangi að vera
grundvöllur friðsamlegar nýtingar
kjarnorku. Er í dag hluti af EB.
■■■ Þegar talað er um „fjór-
FJÓR- frelsið" er átt við hið frjálsa
FRELSIÐ vöru, þjónustu, vinnu-
afls og fjármagns sem kom-
I
í
«
I
i
c
(;
C
c
I
í
í
í