Morgunblaðið - 26.08.1992, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 1992
Otrúlegnr tvískinnungnr
og pólitísk hentistefna
— segir Björn Bjarnason um málafylgju og sinnaskipti
Framsóknar og Alþýðubandalags í EES-umræðum
BJÖRN Bjarnason (S-Rv), formaður utanrikismálanefndar, eygir litla
von um að samstaða geti tekist um samþykkt þess þýðingarmikla
máls sem samningurinn um EES sé. Ræður stjórnarandstæðinga við
framhald fyrstu umræðu í gær staðfesta svartsýni Björns Bjarnason-
ar.
Jón Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra mælti á fimmtudaginn
síðustu viku fyrir frumvarpi til
staðfestingar á samningnum um
evrópskt efnahagssvæði, EES.
Fyrstu umræðu var fram haldið síð-
astliðinn mánudag en var frestað
um miðaftan samkvæmt samkomu-
lagi þingflokkanna. Þá var Ingbjörg
Sólrún Gísladóttir (SK-Rv) í ræðu-
stóli. Varð hún að gera hlé á sinni
ræðu en í gær var málið á dagskrá
og hún hún tók upp þráðinn þar sem
frá var horfið.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
kvað ekki undan því vikist að svara
eða veijast nokkrum þeim atlögum
og skeytasendingum sem fram
komu í ræðu Jóns Baldvins Hanni-
balssonar síðastliðinn fímmtudag.
T.d. hefði ráðherra mjög mistúlkað
hennar orð í íjölmiðlum í sumar um
lögfræðiálit fjórmenninganefndar.
Ekki einu sinni vitnað rétt til þeirra,
e.t.v. sökum greiðvikni við Alþýðu-
blaðið. En sínu minna þótti henni
til um þau rök utanríkisráðherrans
fyrir því að hafna þjóðaratkvæða-
greiðslu um EES-samninginn að
„slíkt valdaafsal þingsins væri
hvorki sjálfsagt né eðlilegt" og að
ráðherrann vildi ekki „stuðla að því
að umbylta því stjómskipunarfyrir-
komulagi sem var ákveðið í stjórn-
arskrá árið 1944 og hefur ríkt góð
sátt um allan lýðveldistímann".
Ingibjörg Sólrún hafnaði því einnig
að sjálfgefið væri að slík þjóðarat-
kvæðagreiðsla myndi fara eftir
fiokkspólitískum línum. Ræðumanni
var næst að halda að þingmenn allra
flokka vissu harla lítið um afstöðu
umbjóðenda sinna til samningsins
um EES.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir líkti
EES-samningnum við „babúsku“,
þ.e.a.s. hola trédúkku sem geymir
aðra trédúkku sem geymir enn aðra
o.s.frv. Með EES-samningnum
kæmu bókanir og viðaukar og í
þessum gerðum væri vísað til gerða,
tilskipana EB. Og dómar EB- dóm-
stólsins sem myndu ekki bara verða
lögskýringargögn heldur gætu
menn sótt rétt sinn á grundvelli
þeirra.
Ingbjörgu Sólrúnu þótti sem sam-
ingamenn hefðu ofið flókinn vef og
rakti nokkrar greinar í samningi og
bókunum með millitilvísunum, t.d.
varðandi dómsvaldið. Greinar 105
og 111. Bókanir EB vegna þeirra,
bókun 35, bókun um fordæmisgildi
EFTA-dómstóIs, grein 3 í samningi
um EFTA-dómstól og 3. grein í
frumvarpi. Það væri staðreynd að
EB-dómstóllinn réði för þótt tína
mætti til með góðum vilja einhver
formleg rök fyrir því að dómsvald
væri e.t.v. ekki framselt og hið sama
mætti segja um löggjafarvaldið.
Ingibjörg Sólrún vísaði m.a. til for-
gangs EES-reglna. Benti hún á að
í bókun 35 stæði m.a: „Vegna til-
vika þar sem getur komið til
árekstra á milli EES-reglna sem
komnar eru til framkvæmda og
annarra settra laga skuldbinda
EFTA-ríkin sig til að setja, ef þörf
krefur, lagaákvæði þess efnis að
EES-reglur gildi í þeim tilvikum.
í lokaorðum sínum varaði ræðu-
maður við landlægri oftrú á „patent-
lausnir" á okkar vandamálum. „Við
getum sem hægast klúðrað öllum
okkar málum hvort sem við erum
innan eða utan EES eða EB. Aðild
að EES eða EB er ekki upphaf alls,
ekki rök í öllum málum, leysir ekki
allt.“
Til óheilla
Páll Pétursson (F-Nv), formaður
þingflokks Framsóknarmanna, fór í
nokkru máli um stjómarskrárþátt
þessa máls. Rakti hann og reifaði
álit Guðmundar Alfreðssonar þjóð-
réttarfræðings og einnig álit Bjöms
Þ. Guðmundssonar prófessors og
taldi þær hinar merkustu. Minna
þótti Páli Péturssyni til um jákvætt
álit svonefndrar fjórmenninga-
nefndar. Hann bar þó engar brigður
á ágæti og lögvísi þessara manna
en taldi þá suma tengast þessum
málatilbúnaði og ennfremur sjálf-
stæðisstefnunni ótæpilega. Gunnar
G. Schram hefði verið þingmaður
Sjálfstæðisflokksins og Þór Vil-
hjálmsson, „kunnan sjálfstæðis-
mann, hæstaréttardómara og mik-
inn Evrópusinna".
Páll Pétursson vildi ekki veija
öllum sínum ræðutíma í stjómskipu-
legan þátt þessa máls, enda myndi
væntanlega veitast til þess tækifæri
á næsta fundi. Þegar fmmvarp um
breytingu á stjómskipunarlögum
kemur til umræðu. Páll kvaðst hafa
reynt að nálgast efnisþætti EES-
málsins með opnum huga og reynt
að varast bæði óraunhæfa bjartsýni
og einnig fordóma. En nú var ræðu-
maður heldur kominn á þá skoðun
að utanríkisráðherrann hefði m.a.
ávirðinga: „Yfirdrifíð stórlega þær
hagsbætur sem í samningnum fel-
ast, en ýmist þagað vandlega yfír
annmörkum samningsins og í einu
tilfelli a.m.k. sagt beinlínis rangt
frá. Þar á ég við langhalamálið."
Páll taldi hinn ófullgerða samning
um sjávarútvegsmál geta dregið
langan slóða á eftir sér. „Við eram
ekki búin að bíta úr nálinni með
fískflota EB á íslandsmiðum."
Páll fór í gegnum fleiri svið við-
skipta og þjóðlífs sem EES-samn-
ingurinn mun hafa áhrif á. Mátti
glöggt ráða að honum þótti flest
er hann tilgreindi heldur óæskilegt
þótt einhveijum væri fagnaðarefni:
„Vinnuveitendur fagna margir aðild
að EES enda vænta þeir sér ódýr-
ara vinnuafls að utan. Mér er ráð-
gáta hvemig forysta margra verka-
lýðssamtaka hefur tekið á þessu
máli. Margir forystumenn stéttarfé-
laga era ótrúlega jákvæðir. Þeir
virðast loka augunum fyrir því að
við erum að gerast aðilar að efna-
hagssvæði þar sem fast atvinnuleysi
er um 10%. Með svipuðu lögmáli
og vatnið rennur undan brekkunni
hlýtur atvinnuleysi hér að aukast
til stórra muna. Innstreymi erlends
vinnuafls hlýtur að taka atvinnu frá
íslendingum."
En það mátti heyra eða leiða lík-
ur að því að áhrif EES á opinber
útboð væra um sumt hættuleg.
„Skylt verður að efna til opinberra
útboða á svæðinu í meiriháttar vöra-
kaup og stærri verksamninga."
Ræðumaður taldi að: „Veralegur
kostnaður mun hljótast af því að
verða að bjóða út á erlendum mark-
aði og kostnaður eykst við gerð
útboðsgagna. Þá þarf að koma á fót
opinberri stofnun sem annast öll
■samskipti hvað varðar upplýsingar
og opinber útboð á Evrópumarkaði
á kostnað sveitarfélaganna, a.m.k.
að hluta til.“ En Páll vildi að menn
hugleiddu áhrifin á hag einstakra
sveitarfélaga: „íhaldið í Reykjavík
getur þá t.d. ekki gaukað hagstæð-
um verkefnum eða gróðavænlegum
viðskiptum að gæðingum sínum
lengur.“
Páll Pétursson dró enga dul á að
Framsóknarmenn hefðu upphaflega
studd hugmyndina um myndun EES
að ákveðnum ströngum fyrirvörum
en: „Samningur sá sem hér liggur
fyrir er allt annar en við vonuðumst
eftir að yrði gerður. Fyrirvarar okk-
ar era ýmist útvatnaðir eða horfnir
með öllu. Núverandi ríkisstjóm hef-
ur haldið mjög klaufalega á hags-
munum íslands við þessa samninga:
gerð og hafí hún skömm fyrir.“ í
sínum lokaorðum ítrekar ræðumað-
ur ásakanir sínar í garð utanríkis-
ráðherra um að ýkja stórlega ávinn-
ing íslendinga af samningnum.
„Einhver ávinningur kann að verða
fyrir sumar greinar sjávarútvegs en
það kann að verða dýra verði keypt
annars staðar í þjóðfélaginu. Með
samningi þessum opnast tækifæri
og bætt aðstaða fyrir þá sem ætla
að flytja búferlum til meginlandsins
en tvímælalaust er hann til óheilla
fyrir marga þá sem eftir sitja og
ætla að halda áfram að vera íslend-
ingar.
Undrast sinnaskipti
Björn Bjarnason (S-Rv) til-
greindi nokkrar ástæður fyrir því
að samþykkja það lagafrumvarp
sem nú væri rætt. Þessi samningur
væri í samræmi við þá stefnu sem
ríkistjórnir íslands hefðu fylgt allt
frá því um miðjan níunda áratug-
inn. Með samningnum næðist fram
mikilvæg viðurkenning á sérstöðu
íslands sérstaklega hvað varðaði
sjávarútvegsmál. Sá árangur hefði
náðst með samstöðu með öðram
EFTA-löndum. „Það yrði fráleitt að
ijúfa samstöðu með EFTA-ríkjunum
nú og stofna að nýju til óvissu í
samskiptum okkar við EB með til-
mælum um tvíhliða viðræður."
Björn taldi að með þessari samn-
ingsgjörð væri ekki gengið inn á
valdsvið íslenskra stjórnvalda, á
þann veg að bryti í bága við stjóm-
arskrána. Hér væri stofnað til samn-
ings um milliríkjaviðskipti og sett
ákvæði um hvernig tekið skyldi á
álitaefnum. Nýtt réttarsvið yrði til
og jafnframt stofnanir til að gæta
öryggis á því. Þetta öryggisatriði
væri einkum mikilvægt fyrir smærri
þjóðir. „Það era vísvitandi rang-
færslur eða ótrúlegt þekkingarleysi
að halda því fram að í þessum samn-
ingi felist eitthvert allsherjarafsal á
íslensku sjálfstæði," sagði Björn
Bjarnason. Síðar í sinni ræðu benti
Björn einnig á að ágreiningur um
aðferðir við að túlka stjórnarskrár-
ákvæði hefði löngum verið meðal
lögfræðinga. Hann vísaði til þess
að fjórar lögfræðilegar álitsgerðir
hefðu verið lagðar á borð þing-
manna. Alls sjö lögfræðingar hefðu
samið þessar álitsgerðir. Fimm
þeirra teldu ekki vera um stjómar-
skrárbrot að ræða. Einn, Bjöm Þ.
Guðmundsson, væri í vafa og vildi
því breyta stjómarskránni. Og einn,
Guðmundur Alfreðsson, lögfræðing-
ur hjá Sameinuðu þjóðunum, teldi
að samþykkt EES-samningsins
bryti í bága við stjómarskrána.
Björn sagði að það væri pólitík en
ekki lögfræði sem réði því hve
stjómarandstaðan legði mikla
áherslu á stjórnarskrárþátt þessa
máls.
Bimi þótti ræður fulltrúa stjórn-
arandstöðunnar ekki gefa miklar
vonir um að víðtæk samstaða tæk-
ist á Alþingi um þetta mikilvæga
mál. Samtök um kvennalista hefðu
allt frá upphafí verið andvig þátt-
töku í EES. Hitt hlyti að vekja undr-
un að formenn Alþýðubandalags og
Framsóknarflokks flyttu nú ræður
um EES-samninginn á þann veg
sem skilja mætti, að þeir hefðu
aldrei lagt þessu máli í einlægni lið
Morgunblaðið/Kristinn
sitt eða brotið það til mergjar. Þess-
ir tveir menn hafi verið forsætisráð-
herra og f|ármálaráðherra í þeirri
ríkisstjórn sem lagði granninn að
samningsgerðinni og mótaði megin-
stefnuna í henni allt þar til í apríl
1991. Björn taldi að „þegar fram
líða stundir verði kollsteypa þessara
tveggja flokksformanna í þessu
mikilvæga máli talin til marks um
ótrúlegan tvískinnung og pólitíska
hentistefnu".
í sinni ræðu benti Björn Bjarna-
son á að utanríkisráðherra ríkis-
stjómar Steingríms Hermannssonar
hefði í sinni skýrslu um stöðu EES-
málsins vorið 1991 m.a. sagt: „Telja
verður að þær stofnanir sem varða
valdsvið sameiginlegra stofnana á
evrópska efnahagssvæðinu falli inn-
an ramma sijórnarskrárinnar eins
og hún hefur verið túlkuð fram að
þessu.“ Það væri fráleitt að ætla
að ráðherram í ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar hafi ekki öll-
um verið kunnugt um efasemdir um
stjómarskrárþátt málsins. Björn
benti einnig á að Hjörleifur Gutt-
ormsson hefði svo snemma sem
vorið 1990 verið með varnaðarorð
um þessi atriði.
Þingmenn notuðu rétt til and-
svara. Einkum og sér í lagi var
deilt um samráð Jóns Baldvins
Hannibalssonar við samráðherra
sína í tíð fyrri ríkisstjómar og um
skýrslugerð hans í mars 1991.
Svavar Gestsson (Ab-Rv) fyrram
menntamálaráðherra og Olafur
Ragnar Grímsson (Ab-Rn) fyrram
fjármálaráðherra sögðu að utanrík-
isráðherrann hefði verið með áætl-
anir um hvernig falla mætti frá fyr-
irvöram, en það erindi hefði ekki
fengist afgreitt og utanríkisráðherr-
ann hefði heldur ekki fengið umboð
að ganga endanlega frá samningn-
um. Alþýðubandalagið og Fram-
sóknarflokkurinn bæru enga póli-
tíska ábyrð á þeirri lendingu eða
gjörningi sem EES-samningurinn
nú væri. Björn Bjarnason vildi fá
upplýst hvemig að þessari skýrslu-
gerð utanríkisráðherra hefði verið
staðið. Ólafur Ragnar sagði að
skýrsla utanríkisráðherrans hefði
verið skýrsla Jóns Baldvins sjálfs,
hún hefði aldrei verið afgreidd af
hálfu ríkisstjómarinnar. Davíð
Oddsson forsætisráðherra greindi
frá því að í fundargerð ríkisstjórnar-
innar kæmi fram að skýrsla þessi
hefði verið rædd í ríkisstjórn og það
bókað að hún hefði verið rædd ýtar-
lega. Ólafi Ragnari Grímssyni var
fagnaðarefni að þessi mál yrðu öll
upplýst. Hve langar umræður hefðu
átt sér stað, hvenær bókað, og við-
horf hans og annarra kæmu fram.
Hann vildi að fundargerðir ríkis-
stjórnarinnar allt frá desember 1990
til dagsins í dag yrðu lagðar fram.
5% og 15 milljarðar
Rannveig Guðmundsdóttir
(A-Rn) vildi benda á í þessari um-
ræðu að gagrýnin á meint valda-
framsal hefði beinst ekki hvað síst
að eftirlitsstofnun og dómstóli
EFTA. Þeim stofnunum sem væri
ætlað að sjá um að farið væri eftir
samkomulagi milli þjóða um við-
skiptareglur, þær sem um hefði ver-
ið samið. Alþjóðlegar reglur eða al-
þjóðalögsögu. Séríslenskar reglur
og það sem varðaði íslensk lög færi
fyrir íslenska dómstóla. Markmið
samkeppnisreglna væri að ná til fjöl-
þjóðafyrirtækja á markaði. Þær
næðu ekki til fyrirtækja nema mark-
aðshlutdeild fyrirtækis á svæðinu
væri yfir 5% og velta þess 15 millj-
arðar. Sá möguleiki væri eingöngu
fræðilegur en vart raunveralegur
að íslensk fyrirtæki gætu náð slíkri
markaðshlutdeild eða veltu.
Ræðumaður gagnrýndi það við-
horf að segja sem svo: „Við vitum
hvað við höfum en ekki nægilega
vel hvað við fáum. Þess vegna skul-
um við hafa vaðið fyrir neðan okkur
og segja bara nei.“ Þetta væri ekki
svona einfalt. Við vissum ekki hvað
við myndum fá eða hvaða stöðu við
myndum verða í ef við höfnuðum
þessum samningi.
Hjörleifur Guttormsson (Ab-Al)
gagnrýndi samninginn harðlega og
ítrekaði þá gagmýni sem hann hef-
ur haldið uppi gegn þessum samn-
ingi og þeirri hugmyndafræði sem
hann telur að EES byggist á. „Eig-
um við að undirrita trúaijátningu
hins óhefta markaðar?" Stórfyrir-
tæki og auðhringar riðu sitt net æ
fastar. Hjörleifur rakti í nokkru
máli ýmsa þræði í því margslungna
neti sem EES væri. Hann varaði
íslendinga við því að flækast þar í.
Þeim yrði ekki undankomu auðið
og yrðu dregnir á land í Brassel.
I lok sinnar ræðu gerði Hjörleifur
nokkra liðskönnun eða úttekt á fylgi
við EES-saminginn. Hann hvatti
Framsóknarmenn til að gera loks
upp sinn hug og sýna dug í and-
stöðu við EES. Þegar stjórnarand-
staðan legði saman sín atkvæði, þá
væru þau 27. Og hann taldi víst að
í stjórnarliðinu fyndist nægjanlegur
efniviður gagnrýni og óánægju til
að fella samninginn,
Laust eftir kl. 19 frestaði forseti
Alþingis, Salome Þorkelsdóttir,
þessari 1. umræðu en þá voru 10
þingmenn á mælendaskrá.