Morgunblaðið - 08.11.1992, Síða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1992
Hugvitsmennirnir í Arteigi
framleiða heimilisrafstöðvar til útflutnings
IPPHAIU)
VAR
VIRKJM
BÆJAHLÆIÍIARDíS
Hlutir í vatnstúrbínu
sem smíðaðir eru á Vélaverk-
stæðinu í Árteigi.
Morgunbiaðið/siHi jón vinnur við heimilisrafsstöð.
Vélasnillingarnir í Árteigi að loknu dagsverki, f.v. Arngrimur, Jón
og Eiður.
En það sem þegar hefur verið
ritað er aðeins forsaga að öðru
meira, því hugvitið fylgir ættinni.
Jón og Hildur eiga þrjá syni, Eið,
sem er lærður rafvirki, Arngrím,
lærður vélvirki, og Sigurgeir, bú-
fræðing, auk 3 dætra, sem bú sín
hafa reist utan heimasveitar, en
bræðurnir búa allir á Granastaða-
torfunni. Eiður og Amgrímur sjá
nú um rekstur verkstæðisins og
Sigurgeir um búskapinn, en faðir-
inn segist nú orðið lítið gera, enda
kominn yfír sjötugt og farinn að
heilsu en fylgist þá vel með því sem
gert er.
Þegar synimir höfðu lokið námi,
komu þeir heim aftur og yfirtóku
rekstur verkstæðisins sem alltaf var
með aukin verkefni. Þeir stækkuðu
heimarafstöðina, sem nú getur
framleitt 250 kílóvött, og það er
meiri orka en heimamenn þurfa svo
þeir hafa getað veitt nágrannabæj-
um orku, ef þeirra orka hefur
brugðist, sem stundum vill verða
síðla vetrar.
Útflutningur til Grænlands og
Færeyja
Með bændaheimsóknum vitnað-
ist til Grænlands, að Vélaverkstæð-
ið Árteigi framleiddi rafstöðvar,
sem vel mundu henta Grænlending-
um. Að Árteigi kom svo 1986 nokk-
ur hópur Grænlendinga og þar á
meðal Þór Þorbergsson, þá ráðu-
nautur á Grænlandi, og Kaj Egede
þá landbúnaðarráðherra. Með þeim
var bóndi, sem byggt hafði stíflu
fyrir 10 árum. Hann vantaði vatns-
vél og þegar hann hafði kynnt sér
þessa íslensku framleiðslu pantaði
hann nokkru síðar rafstöð frá Ár-
teigi, sem smíðuð var 1987. Eiður
fylgdi henni til Grænlands og setti
hana þar upp og síðan hafa verið
smíðaðar fyrir Grænlendinga tvær
rafstöðvar sem Eiður setti upp. Enn
liggja fyrir pantanir frá Grænlandi
og þeim feðgum líkar vel viðskiptin
við Grænlendinga. Árteigsmenn
hafa selt eina vél til Færeyja og
er hún notuð við fiskeldisstöð í
Miðvogi. Færeyingar höfðu fengið
sína vitneskju um Árteigsstöðvar
frá Grænlandi.
Aðspurður segir Eiður að þeir
hyggi ekki á neina fjöldaframleiðslu
véla sinna eins og er. „Við feðgam-
ir höfum hér nokkra aðstoðarmenn,
þá á þarf að halda og þessi rekstur
er öruggur eins og er. Við framleið-
um vélar og tæki og önnumst við-
hald þeirra og ýmsar viðgerðir.“
Eiður á litla flugvél og flugvöll hef-
ur hann gert S túnfætinum og þar
komið upp flugskýli. „Ég er fljótur
til ferða ef einhver rafstöðva okkar
skyldi bila, en sem betur fer er það
nú ekki oft.“
Granastaðir er fornt_ býli og út
frá því er Árteigur og önnur þrjú
býli reist, svo á torfunni eru 5 reisu-
leg íbúðarhús, verkstæði og útihús.
Heimarafstöðin framleiðir rafmagn
fyrir öll þessi býli til upphitunar og
annarra nota. Þar er ekki opinn
eldur nema á logsuðu eða rafsuðu-
tækjum, og eldspýtna er varla þörf
„nema þá til að tendra jólakertin"
segir Hildur, því enginn ábúenda
torfunnar eða heimilismanna kveik-
ir þar í sígarettu eða vindli.
Jón Sigurgeirsson og Eiður Jóns-
son við heimilisrafstöðina í Ár-
teigi sem þeir smíðuðu sjálfir.
lensk vatnsvélafræði" hafi verið sér
mjög hjálpleg. Með þessari fræðslu
hannaði og teiknaði hann sjálfur
túrbínur og annað sem til virkjana
þurfti eftir formúlum úr þeim bók-
um sem hann hafði. Einnig leitaði
hann sér fræðslu hjá rafvirkjum og
verkfræðingum og minnist hann þá
sérstaklega Guðmundar heitins
Bjömssonar frá Kópaskeri, sem
með ánægju hafði veitt honum leið-
beiningar og útbúið fyrir hann
vinnuteikningar.
70 heimarafstöðvar
framleiddar
Nú eru komnar frá Árteigi yfir
70 heimarafstövðar með 220 volta
spennu víðsvegar um landið án þess
að framleiðslan hafi verið auglýst,
„Þær hafa auglýst sig sjálfar og
það er besta auglýsingin," segir
Jón. Fleira var og er smíðað á verk-
stæðinu svo sem súgþurrkunarblás-
arar, heybyssur og margt fleira til
landbúnaðar. í sumar smíðuðu þeir
fyrir Sláturhús KÞ á Húsavík, færi-
band, sem tekur við kindinni í fjár-
réttinni og flytur allt til þess að
skrokkurinn er vigtaður. Einnig
smíðuðu þeir „gæruafdragara“ eftir
nýsjálenskri fyrirmynd og er það
fyrsta tækið þeirrar tegundar, sem
smíðað er hér á landi og þykir hafa
gefist vel. Janframt öllu því sem
að framan er greint, rak Jón nokk-
um búskap, þrátt fyrir vanheilsu,
sem hann hefur lengi átt við að búa.
eftir Sigurð Pétur Björnsson
„UPPHAFIÐ var virkjun
bæjarlæksins“, segir hug-
vitsmaðurinn Jón Sigfur-
geirsson í Arteig í Kölduk-
inn. Ásamt sonum sínum
framleiðir hann rafstöðvar
og flytur út til Grænlands
og Færeyja og útflutningur
til fleiri landa hefur komið
til tals.
Istuttri heimsókn til feðganna
að Árteigi í Köldukinn í Suður-
Þingeyjarsýslu, varð fréttarit-
ari Morgunblaðsins margs vísari um
það merka og mikla starf sem unn-
ið er á Vélaverkstæðinu að Árteig.
V irkj unarárátta frá sjö ára
aldri
Jón sagði að snemma hefði orðið
hjá sér árátta að nýta afl bæjar-
læksins væri og hann hafi haft
áhuga fyrir allri tækni frá því hann
man fyrst eftir sér. Hann fór sjö
ára gamall til Húsavíkur með móð-
ur sinn og vissi þá af vatnsaflstöð-
inni við Brúarána, sem sá þorpinu
fyrir rafmagni. Að þrábeiðni hans
fékk móðir hans leyfi til að lofa
syninum að skoða þetta undravirki.
Eftir þá för fór hann að grúska í
því hvemig hann gæti virkjað bæj-
arlækinn tíl einhverra nota. Smíð-
aði síðan — þá 10 eða 12 ára —
að gamni sínu spjaldakall og lét
lækinn snúa honum sér til ánægju.
Næsta skrefíð var að láta iækin
snúa smjörstrokknum og það
heppnaðist. Þetta þróaðist svo að
þá hann byggði íbúaðarhús sitt og
konu sinnar Hildar Eiðsdóttur 1945
virkjaði hann bæjarlækinn til að
snúa steypuhrærivélinni sem notuð
var við bygginguna. Áður hafði
hann virkjað bæjarlækinn með lít-
illi stöð, sem framleiddi rafmagn
með 6 volta spenni til ljósa fyrir
bæjarhúsin og það þróaðist í stöð
með 12 volta spennu, og hóf svo
framleiðslu og setti upp nokkrar
12 volta stöðvar í nálægum sveit-
um.
Jón hafði heyrt um Bjama Run-
ólfsson frá Hómi i Landbroti, sem
þá var heisti frumheiji í smíði
heimarafstöðva og að breyta lækj-
um i rafmagn til ljósa, eins og Jón
orðar það.
Áhuginn var mikill en aðstæður
ekki fyrir hendi til frekara náms á
þessu sviði á skólabekk, en Jón
aflaði sér bóka um þessi efni og
fyrstu fyrirmyndimar fékk hann að
vatnstúrbínu úr dönsku handbók-
inni „Lommerbog for mekanikere"
og bók Þórðar Runólfssonar, „ís-