Morgunblaðið - 11.11.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. NÓVEMBER 1992
Syndaselir
eftir Einar Júlíusson
Skýrslur Hafrannsóknarstofnun-
ar um stofnstærðir fiska hér við
land virðast yfirleitt mjög vel unnar
og vafasamt að nokkrar þjóðir fylg-
ist betur með sínum fiskistofnum.
Þó eru þar undantekningar á, t.d.
það sem skýrslur þessar hafa um
seli að segja en selarannsóknir
HAFRÓ á seinni árum virðast mér
ekki mjög merkilegar.
Er selurinn að éta okkur
út á gaddinn?
Um þverbak keyrir í sérblaði
Morgunblaðsins „Ur verinu“ (9.
sept.). Þar segir í stórri fyrirsögn:
Selur át 300 þús. tonn af nytjafiski
við ísland 1979. Tvennt er sláandi
við þessa fyrirsögn. í fyrsta lagi
úrvinnsluhraðinn. Að það skuli hafa
tekið sérfræðingana 13 ár að
reikna út hvað selurinn át mikið
1979. í öðru lagi hvað niðurstaðan
eftir allan þennan tíma getur verið
dæmalaust vitlaus. Ætli árleg refa-
og selaveiði á íslandi sé svo ósam-
bærileg í fjölda dýra talið. En refur-
inn er ofveiddur og refastofninn
e.t.v. ekki mikið meira en tíundi
hluti af selastofninum og hver ref-
ur 10 sinnum léttari svo þessi fyrir-
sögn hljómar í mínum eyrum eins
og ef Rannsóknarstofnun landbún-
aðarins kæmi með stóra fyrirsögn
í Morgunblaðinu: Dýrbítar átu 3
þús. tonn af lambakjöti á íslandi í
fyrra.
Hvað þarf selastofninn að éta?
Selastofninn 1979 var áætlaður
45 þús. landselir og 10 þús. útsel-
ir. Samkvæmt skrifum Erlings
Haukssonar í Morgunblaðinu 24.
júlí 1991 og blöðunum fyrir Náms-
gagnastofnun 1992 er talið að
meðallandselur þurfí 673 kg af
sjávarfangi og útselur 1,57 tonn á
ári. Samkvæmt þessu var heildar-
fæðuþörfín 46 þús. tonn og sú tala
er örugglega ekki ofmetin. En
hversu stór hluti af þessu skyldi
vera nytjafiskar? Aðeins lítill hluti
af fískistofnum íslands er nytja-
fískur og langflestir fískar við ís-
land þjóna einungis þeim tilgangi
að verða málsverður fyrir þá físka
sem okkur þóknast að nytja.
Hvað þurfa þorskfiskarnir
að éta?
Tökum þorskstofninn til dæmis.
Lítið er eftir af honum og mun
veiðistofninn á þessu ári, 1992,
hafa verið um 450 þús. tonn. Talið
er að hver þorskur þurfi að fá sex
til sjöfalda þyngd sína í mat á ári
svo að veiðistofn þorsks mun éta
einar 3 milljónir tonn af öðru
sjávarfangi 1992. Miðað við aðra
aldurshópa er nú mikið af 8 og 9
ára þorski í sjónum og hafí Ólafur
Karvel Pálsson ekki ofmetið hlut-
deild þorsks í fæðu þorsks eru í
þessari heildarsummu um 80 þús.
tonn af þorski. Enda heyrast stöð-
ugt háværar raddir að það verði
að grisja veiðistofn þorsksins dug-
lega svo að þeir sem eftir eru hafí
nú nóg að éta og þurfí ekki að
grisja þorsk. En át veiðistofnsins
segir ekki alla söguna. Þó að nýlið-
unin hafí snarminnkað á þessum
síðustu og verstu tímum þá eru
samt í sjónum hátt í 300 þús. tonn
af 2-3 ára þroski sem þarf sinn
mat eins og aðrir þorskar. Um
stofnstærð yngri þorska skal ekki
fjölyrt að sinni. Grisjunarsinnar
gleyma því líka að árið 1955 var
veiðistofn þorsksins yfir 2 milljónir
tonna og heildarstofninn þá yfír
2,5 milljónir tónna. Sá þorskstofn
þreifst vel svo hann hefur ekki
verið í vandræðum með að fínna
15-20 milljónir tonna af fæðu sér
til viðurværis það árið. Virðist mér
ótrúlegt að hann hafí étið eins mik-
inn þorsk og fæðumælingar Ólafs
Karvel gefa til kynna. Fæðuþörf
nytjafíska okkar ætti næstum að
tvöfaldast í ein 30-35 millj. tonn
á ári ef ýsan, ufsinn og karfínn eru
taldir með, en karfínn er stærsti
nytjafískstofninn á íslandsmiðum
fyrir utan loðnuna. Hún er samt
sennilega verðmætari sem fæðu-
fískur a.m.k. á meðan hún fer í
gúanóið.
Samanburður á stofnstærð
þorska og fæðudýra hans
Ekki gengur fyrir þorskinn að
éta upp alla fæðuna á einu ári. Svo
vitlausir eru þorskamir í sjónum
heldur ekki. Þeir stunda kjörveiðar
á sínum fæðufiski svo stofn þeirra
fari nú ekki minnkandi ár frá ári
og lífskjör þorskanna síversnandi.
Fæðudýr þorsksins em mörg hver
skammlíf svo þorskarnir mega
sækja grimmt en þó varla yfír
30-35% svo stofn fæðudýranna
verður að vera a.m.k. hátt í 100
milljónir tonn til að þorskstofn í
fuHri stærð og aðrir nytjafískar
okkar hafí nóg að éta. Ætla mætti
að stofn fæðudýranna hefði nú
Einar Júlíusson
„Ætli það verði því ekki
í lok ársins talsvert
minna en 285 þús. tonn
eftir af þorskstofnin-
um, þessari stærsta
auðlind Islendinga, sem
ætti að skipta milljón-
um tonna ef eitthvert
vit væri í fiskveiði-
s1jórnuninni?“
stækkað verulega þar sem þorsk-
stofninn hefur stórlega minnkað
en það er samt óvíst og höldum
okkur við þessa tölu. Berum svo
þessi 100 milljón tonn saman við
leifar veiðistofns þorsksins í ár, sem
er aðeins 450 þús. tonn, þ.e. þorsk-
stofninn var 636.120 tonn í byrjun
ársins og verður 306.375 tonn núna
í lok ársins 1992 samkvæmt þeim
tölum og reikniaðferðum er notaðar
eru í skýrslu HAFRÓ í ár um nytja-
stofna og aflahorfur. Reikningarnir
byggjast á ákveðnum forsendum
og þorskstofninn í lok ársins verður
auðvitað ekki nákvæmlega þau
306.375 tonn sem lesa má út úr
skýrslu HAFRÓ. Það fæst ekki lok-
aniðurstaða um stærð árganganna
fyrr en búið er að veiða þá upp og
þessar bráðabirgðatölur geta verið
talsvert ónákvæmar. Öll framtíð-
arspá byggist á fortíðarathugun og
því má reyndar allt eins búast við
því að á tímum versnandi ástands
séu slíkar spátölur of háar, jafnvel
stórlega ofmetnar. Þegar stofninn
er á niðurleið hafa fyrstu tölur
HAFRÓ og reyndar líka allar þeirra
framtíðarspár alltaf reynst of háar
og skýrslan í fyrra ofmat t.d. þorsk-
stofninn í ársbyijun í fyrra um 210
þús. tonn. Eru þó alls ekki öll kurl
komin til grafar enn varðandi stærð
þorskstofnsins 1991, hvað þá 1992.
Ætli það verði því ekki í lok ársins
talsvert minna en 300 þús. tonn
eftir af þorskstofninum, þessari
stærsta auðlind íslendinga, sem
ætti að skipta milljónum tonna og
gefa af sér helmingi meiri afla með
helmingi minni sókn ef eitthvert
vit væri í fískveiðistjórnuninni?
Þessi samanburður á stærð
þorskstofnsins og fæðudýa í sjón-
um ætti allavega að sýna mönnum
hve lítill hluti af fískinum í sjónum
er nytjafiskur. Ég hef ekki trú á
því að selir sækist svo sérstaklega
eftir nytjafiski. Það ber öllum sam-
an um að selir éti það sem er kjafti
næst, krossfísk, skelfísk, smokk-
fisk, sandsíli hrognkelsi, marhnúta
o.s.frv. Mér sýnist selurinn veija
mestum tíma sinum við yfirborðið
og við ströndina og hefði haldið
að algengir uppsjávarfískar eins
og loðna, síld og sandsíli væru
meira á vegi hans en botnfískar
eins og þorskar. Hélt reyndar líka
að ungþorskarnir væru flestir fyrir
norðan og selimir flestir fyrir sunn-
an.
Hvað étur selurinn þá
af nytjafiski?
í blöðunum sínum fyrir náms-
gagnastofnun tilgreinir Erlingur
Hauksson nákvæmlega fæðusam-
setningu sela og hún er þar að lang-
mestu leyti nytjafískar, næstum
íjórðungur þorskur, fjórðungur ufsi
og fimmtungur aðrir nytjabotnfisk-
ar. Loðna og síld eru aðeins 5%,
hrognkelsi svipað en sandsíli innan
við 10% og aðrir ónytjafískar og
hryggleysingjar svipað. í ljósi þess
hve nytjafiskar eru örlítill hluti af
heildarfisknum eða heildarfæðunni
í sjónum kemur mér þetta mjög á
óvart og hefði ég frekar áætlað að
selurinn hafí étið 3-5 þús. þorsk-
ígildistonn af nytjafíski árið 1979.
Loðnan gæti þá verið um helming-
urinn af þessum þorskígildistonn-
um en þorskurinn sjálfur 1-2 þús.
tonn.
Ég hef ekki gert neinar rann-
sóknir á fæðusamsetningu sela á
íslandi, tel hæpið að styðjast ein-
vörðungu við erlendar niðurstöður
en veit ekki um neinar nákvæmar
rannsóknarniðurstöður hér aðrar
en þær sem Erlingur hefur gert
og birti í Hafrannsóknum 1984 og
í Ægi 1989. Ég get því ekkert
fullyrt að það sé rángt hjá honum
að íslenskir selir sæki sérstaklega
í nytjastofnana, eltist.einkum við
botnfisk og hafí ungþorsk í sér-
stöku uppáhaldi. Ég get aðeins
útskýrt af hverju ég trúi mjög var-
lega þessum niðurstöðum. Varð-
andi þá niðurstöðu Erlings að selir
nærist að langmestu leyti á botn-
físki af þorskfiskaætt má benda á
að selir eru ekki algengur afli í
botnvörpum togaranna. Hinsvegar
munu 1.271 selur hafa drepist á
kvalafullan hátt í hrognkelsanetum
á grynningum við ísland árin .
1977-1978 eingöngu. Nýrri tölu
hef ég ekki.
Étur selurinn meira en
sjómennirnir afla?
Mótsagnakenndar niðurstöður
geta heldur aldrei verið allar réttar
en á mótsögnum ber talsvert í
greinum Erlings. í fréttagrein
merkt Hafrannsóknarstofnuninni
(Mbl. 21. mars 1992) telur Erling-
ur selina éta 3.658 tonn af ung-
þorski á ári. Og jafnvel þó að ég
taki nú stærstu tölur Erlings eða
þessa hárnákvæmu tölu hans um
3.568 tonn af þorski af fullri al-
vöru geta þær auðvitað aldrei orð-
ið að 300 þús. tonnum af nytja-
fiski á ári eða rýrt mögulegan
þorskkvóta um tugi prósenta en
hvort tveggja hefur Erlingur hald-
ið fram árum saman. Nú er fyrir-
sögnin umrædda að vísu eftir
blaðamann Morgunblaðsins og Erl-
ingur mun í fyrirlestri sínum ekki
hafa talað um beint át selanna
heldur að áhrif þess væru 300
þús. tonn. Hann fullyrti hinsvegar
á öðrum stað í fyrirlestri sínum
að selirnir ætu almennt á hveiju
svæði álíka mikið og fiskimenn
veiddu, og alls yfír 11 milljón tonn
í norðurhöfum. Væntanlega eru
þá að hans mati áhrif þessa áts
margfalt (fertugfalt?) meiri svo
það mætti á þessu skilja að fisk-
veiðiþjóðir í Norðurhöfum gætu
margfaldað (varla þó fertugfald-
að??) afla sinn af nytjafiski með
því að eyða selunum. Hvernig sem
ég reyni að skilja orð hans finnst
mér þau fjarstæðukennd. Miðað
við þær fullyrðingar hans að nytja-
botnfiskur sé um 70% af fískáti
íslensku selanna er hann að segja
að botnfískkvóti hér gæti verið
meira en 200 þús. tonnum hærri
ef selum væri útrýmt, eða að át
selanna minnki mögulegan afla um
hátt í 200 þús. þorskígildistonn.
Það er reyndar í samræmi við fyrri
fullyrðingar Erlings í Ægi að selur-
inn minnki mögulegan afla af
þorski.og ufsa einum um 256,2
tonn. Ég tel sem sagt að (skamm-
tíma) áhrif selanna í þorskígildum
talið séu um 50 sinnum minni en
Erlingur fullyrti í þessum fyrir-
lestri sem og í grein sinni í Ægi.
Höfundur er eðlisfræðingur og
varaformaður Lífs og lands.
Sýnum öldruðum til-
litssemi í umferðinni
eftir Margréti
Sæmundsdóttur
Ekið var á sjötíu og sjö ára konu
á gangbraut, ekið á sjötíu og átta
ára karl á leið yfír akbraut, ekið á
sjötíu og fímm ára karl á leið yfír
akbraut, sextug kona varð fyrir
bfl, fullorðin hjón létu lífíð í hörðum
árekstri. Þetta eru aðeins nokkur
dæmi um umferðarslys í fréttum
fjölmiðla síðustu mánuði.
Það sem af er þessu ári (jan-
úar/október) hafa 19 manns látið
lífið í umferðarslysum og 7 þeirra
sem létust voru 70 ára og eldri. í
aldurshópnum 65 ára og eldri voru
4 gangandi vegfarendur. Þetta eru
hörmuleg tíðindi og mál er að linni.
Streita og óánægja fólks kemur
fram í aksturslaginu. Það er lífs-
hættulegt ef streitan nær tökum á
ökumönnum. Ökumaður í uppnámi
hefur ekki hugann við aksturinn
og er hættulegur sjálfum sér og
öðrum. Sú staðreynd að margir
hafa látið lífið og slasast alvarlega
í umferðinni að undanfömu sýnir
að eitthvað mikið er bogið við hegð-
un fólks í umferðinni. Líti nú hver
í eigin barm.
Gangandi vegfarendur í hættu
Börn og aldraðir eru í meiri hættu
í umferðinni en aðrir aldurshópar,
og eru jafnframt fjölmennastir ineð-
al gangandi vegfarenda. Talið er
að það sé þrisvar sinnum hættu-
legra að vera gangandi í umferð-
inni en á bíl.
Þegar aldurinn færist yfír minnk-
ar viðbragðsflýtir, heyrn og sjón
daprast og líkamlegt atgervi er
annað en hjá ungu fólki. Þeir sem
nú eru komnir á eftirlaunaaidur
hafa ákveðna sérstöðu í umferð-
inni. Aldraðir og jafnvel fólk á miðj-
um aldri er alið upp við allt aðrar
umferðaraðstæður en nú tíðkast.
Margt aldrað fólk hefur ekki kynnst
borgarumferð fyrr en á efri árum.
Baldur Kristjánsson sálfræðingur
segir í grein sem hann skrifar um
umferðarslys. „Hröð umbylting hef-
ur orðið á íslensku þjóðfélagi, úr
hefðbundnu bænda- og veiðimanna-
samfélagi í nútímalegt, hátækni-
vætt og að mestu leyti þéttbýlis-
samfélag.
Eftir því sem næst verður komist
hefur þéttbýlisþróun hvergi verið
eins hröð í Evrópu á síðari árum.“
Baldur heldur því einnig fram að
hinir miklu búferlaflutningar úf
dreifbýli í þéttbýli ásamt örri fólks-
fjölgun stuðli að því að gefa íslandi
og þá sérstaklega þéttbýli, „yfír-
bragð landnemaþjóðfélags".
Aldraðir og börn eru
ekki þrýstihópar
Frá árinu 1982 til 1991 hefur
bifreiðum fjölgað um 30.000 eða
úr 107.000 í 137.000. Þessi mikla
fjölgun setur mark sitt á allt um-
hverfíð, og umferðarslys verða tíð-
ari. Sumir segja að umhverfíð sé
betur sniðið að þörfum ökumanna
en gangandi fólks eða hjólreiða-
manna, enda eru ökumenn marg-
falt sterkari þrýstihópur en börn
og gamalt fólk sem er flest gang-
andi. Bíllinn hefur forgang, kröfum
Margrét Sæmundsdóttir
„Algengasta ástæða
umferðarslysa er of
hraður akstur miðað
við aðstæður, þetta er
staðreynd sem of marg-
ir ökumenn vilja ekki
viðurkenna.“
hans er betur sinnt en gangandi
vegfarenda.
Vegir og umhverfi þeirra
Margir halda því fram að áhersla
hafí fremur verið lögð á að fólk
læri að lifa við umferðarhættu og
bregðast við henni, en að ryðja
hættunni úr vegi. Þetta er varhuga-
verð stefna, markmiðið hlýtur að
vera að laga umhverfið að þörfum
fólks en ekki fólkið að umhverfinu.
Þegar við veltum fyrir okkur við-
horfum almennings til umferðar-
mála, kemur í Ijós að oftast nær
eru þau jákvæð og vilji til þess að
bæta umferðarmenningu. Þó eru
alltaf einhverjir sem ekki skilja
mikilvægi umferðaröryggis og hafa
ríka þörf fyrir að storka örlögunum.
Því hefur einnig verið haldið fram
að íslendingar beri minni virðingu
fyrir lögum og reglum en þjóðir þar
sem umferðarmenning hefur þróast
lengur. Þannig verða vegfarendur
vitni að vísvitandi umferðalagabrot-
um án þess að finnast það tiltöku-
mál.
Algengasta ástæða umferðar-
slysa er of hraður akstur miðað við
aðstæður, þetta er staðreynd sem
of margir ökumenn vilja ekki viður-
kenna.
Ef allir vegfarendur taka hönd-
um saman, sýna aðgát og tillitsemi
í umferðinni mun okkur farnast vel.
Höfundur er fulltrúi hjá
Umferðarráði.