Morgunblaðið - 07.03.1993, Síða 15

unmatinn á eftir,“ segja þær.
Ég geng fram í borðstofuna á
ný. Hún er nú mannlaus og komin
diskómúsik í útvarpið. Sjúklingur
situr í stofu inn af borðstofunni og
pijónar. Allt ber rólegan svip. Ég
geng inn ganginn sem er aðalvett-
vangur mannlegra samskipta á
deildinni. Sjúklingar sitja þar á
nokkrum stólum. I einni stofunni
sé ég starfsmann vera að búa um
rúm. Hann er einn að verki svo ég
býð honum hjálparhönd. Hann
dregst á að þiggja aðstoð mína.
„Við erum venjulega tvö í umbúnað-
inum, en mótaðili minn er að baða
sjúkling, þess vegna er ég einn,“
segir hann og leggur plaststykki
undir og yfir þverlakið. „Þetta er
nauðsynlegt hjá sumum," bætir
hann við. Út um gluggann er hvítt
yfir að líta, það hefur snjóað í nótt
og sjórinn er blýgrár. Bílamir silast
eftir Reykjanesbrautinni, svo litlir
að lygilegt er að sumir þeirra rúmi
fólk með stór vandamál. „Núna
kikna sjálfsagt óvenju margir und-
an vandamálum hins daglega lífs,“
segi ég og sný mér frá gluggan-
um.„Munurinn á milli hins „heil-
brigða" og geðsjúka er ekki eins
mikill og margir telja,“ svarar
starfsmaðurinn og hverfur með
óhreinan þvott út um dymar.
Frammi á ganginum bíða nokkr-
ir sjúklingar eftir að fá lyf í æð.
„Þetta lyf er til í töfluformi en við
hér álítum að það sé hraðvirkara í
fljótandi formi,“ segir Soffía. Hún
slær með þumalfingri á háls dverg-
vaxinna meðalaglasa, afhausar þau
þannig og dregur vökvann úr þeim
upp í stórar sprautur. Einn af öðram
koma sjúklingarnir til að fá lyfíð.
Soffía á til hlýleg orð handa öllum.
„Ertu betri í dag, hvemig var nótt-
in,“ spyr hún umhyggjusöm eins
og góð móðir. Nokkra seinna
göngum við Soffía fram á ganginn
áleiðis að kaffístofunni. „Ég ætla í
sjoppuna," segir kona og stoppar
okkur. „Hvað ætlar þú að kaupa,“
spyr Soffía. „Diet coke,“ svarar
konan óhikað. „Jæja, en þú manst,
ekkert súkkulaði," segir Soffía.
„Sumir hér kunna sér ekki alltaf
magamál," segir hún þegar hún.sér
undrunarsvipinn á mér.
Á kaffístofu starfsfólksins era í
gangi fjöragar umræður um kjara-
mál og pólitík. „Það er algert
ábyrgðarleysi að fara í verkföll
núna,“ segir hvítklædd kona við
hlið mér. „Verkföll era eina vopn
láglaunamannsins," svarar önnur
snögg upp á lagið. „Nú er ástandið
bara svo slæmt,“ segir sú fyrri.
„Það hefur alltaf verið logið botn-
laust að almenningi, því ekki að
reyna að ná í toppana," svarar hin
snúðugt. Þessi orð minna mig á
turn Borgarspítalans og fund sem
ég á senn að sitja þar. „Líklega er
orðið tímabært að láta lyftuna flytja
sig upp á 12. hæð,“ tauta ég og
legg af stað upp á við í leit að skrif-
stofu Guðnýjar Önnu Amþórsdóttur
sem er einn af fímm hjúkrunar-
framkvæmdastjórum Borgarspítal-
ans.
Innsæi skiptir miklu máli
„Það sem aðgreinir starf á geð-
deild frá t.d. starfí á handlækninga-
deild er að á síðarnefndu deildinni
er hjúkranarfræðingur venjulega
að vinna eitthvert ákveðið verk,
skipta á sári, setja upp nál, setja
upp þvaglegg o.s.frv. og fer til
sjúklings vopnaður tækjum til að
sinna þessu. Þar hafa verk sem
þessi forgang og samskipti við
sjúkling koma í framhaldi af þeim.
Á geðdeild er fyrst og fremst verið
að tala við sjúklinginn, ná sam-
bandi við hann og meðhöndla hann
á þann hátt. Til þess að geta það
þarf hjúkranarfræðingurinn að nota
sína persónu miklu meira en nauð-
synlegt er t.d. í hinu dæminu."
Þannig hefst samtal mitt við
Guðnýju Önnu. „Það er hlutverk
þeirra sem meðhöndla geðsjúkling
að fá hann til að horfa inn á við
og takast á við sitt eigið sálarlíf.
Allar þær víddir sem við skynjum
í sálarlífí geðsjúklinga éra til í
minna mæli hjá okkur öllum. Tök-
um sem dæmi sjúklega tortryggni,
sem verður til þess að einhver þarf
að leggjast inn á geðdeild og þarf
MftRGVNPLADIÐ.
F.v. Guðbjörg Gunnarsdóttir og Soffía Snorradóttir.
jafnvel sér vakt yfír sig. Smá vott
af svona tortryggni þekkjum við
öll. Allir verða stundum svolítið
örir og ætla sér meira en þeir geta
með góðu móti ráðið við og allir
þekkja það að vera daprir. Tilfínn-
ingatraflanir sem fylgja t.d. geð-
klofa eru vel þekkt hjá öllu fólki í
einhveijum mæli. Geti fólk hins
vegar ekki Iengur átt eðlileg sam-
skipti við fjölskyldu sína og stundað
sína vinnu þá er komin ástæða til
að grípa inn í og jafnvel leggja við-
komandi inn á geðdeild.
Innsæi skiptir gífurlegu máli við
meðhöndlun geðsjúks fólks, einnig
það að kunna að „lesa á milli
línanna“, horfa á bak við orð sjúkl-
ingsins, lesa í frásagnir hans af því
sem hann hefur upplifað. Oft er
t.d. hægt að nálgast geðklofasjúkl-
inga, sem tjá sig kannski á nærri
óskiljanlegan hátt, með því að túlka
fyrir þá, segja sem svo: „Ertu með
þessu að segja mér að þú sért
hræddur við ... Slíkar spurningar,
byggðar á innsæi, kalla á neitun
eða samþykki. Þegar sjúklingur
hefur verið lagður mörgum sinnum
inn veit starfsfólkið fremur hveijar
hans þarfír eru. Vegna þessa skipt-
ir miklu máli að það sé festa í
starfsmannahaldi geðdeilda.
Geðveikt fólk er oft haldið mikl-
um og djúpstæðum ótta. Það hefur
mörg og óljós einkenni og það ótt-
ast að það sé ekki hægt að hjálpa
því. Fólk sem hefur verið mikið
veikt en náð sér hefur lýst fyrir
mér þeirri hræðilegu þjáningu sem
felst í að fínnast hið innra sjálf
vera að leysast upp. Til þess að
lækna eða halda niðri einkennum
geðveiki era notuð ýmis konar lyf
og einnig samtöl. Það gagnar þó
lítið að tala við sjúkling sem kemur
inn í sturluðu ástandi. Fyrst verður
að gefa honum lyf og veita honum
öryggi. Þótt ekkert sé algilt í geð-
þjúkrun má þó aldrei gleyma þeirri
|)ýðingu sem hin mannlegu sam-
skipti hafa í meðhöndlun geðsýki.
Það má heldur ekki gleymast að
geðsjúkdómar eru lífshættulegir.
Okkur sem störfum við geðdeild-
ina sýnist að talsvert fleirá fólk
komi nú tii dvalar hér vegna þess
að það kiknar undan þeim byrðum
sem lífsbaráttan leggur því á herð-
ar. Það stenst ekki álag atvinnu-
leysis og erfíðleika sem fylgja í kjöl-
far þess, svo sem þunglyndi og íjöl-
skylduharmleiki. Þó hef ég á tilfinn-
ingunni að þetta sé bara forsmekk-
urinn að því sem koma skal. Ég
óttast að mun fleiri eigi eftir að
koma hingað ef heldur fram sem
horfír."
Geðsjúkdómar
Samkvæmt upplýsingum
Guðnýjar Önnu myndu jafnvel hinar
allra ákjósanlegustu kringumstæð-
jm
ur í samfélaginu ekki leiða til þess
að geðsjúkdómar hyrfu. „Auk hinna
umhverfislegu þátta er ýmislegt
sem bendir til þess að sjúkdómar
eins og geðklofí og geðhvörf (oflæt
isþunglyndi) erfist en menn vita
ekki hvernig. Við spyijum alltaf um
fjölskyldusögu þegar sjúklingur
leggst inn, og við sjáum stundum
ákveðnar tilhneigingar til arfgeng-
is,“ segir hún.
En getur fólk hindrað með líferni
sínu að geðsjúkdómar bijótist fram?
„Já, vissulega skiptir miklu máli
hvemig fólk lifír. Fólk með geð-
klofatilhneigingar ætti t.d. að gæta
mikillar reglufestu í lífemi sínu. Það
hefur verið þróað upp ákveðið lífs-
mynstur fyrir þessa sjúklinga. Það
felst í mikilli reglu og endurtekn-
ingu. Fólk vinnur þá fastan vinnu-
tíma, fer einu sinni á dag til hjúkr-
unarfræðings til að fá lyf, er í hóp-
meðferð einu sinni í viku og þess
svo vandlega gætt að sjúklingurinn
sé eins laus við streitu og unnt er.
Komi eitthvað fyrir, t.d. flensa eða
kvef, hvað þá ef áföll ber að, þá
er undir eins bragðist við svo sjúkl-
ingurinn fari ekki út af sporinu.
Úti hefur þessu mynstri verið fram-
fýlgt með góðum árangri.
Hér á landi er of lítið fjármagn
og of fátt fólk til þess að þetta sé
hægt. Geðverndarstarf er til staðar
á íslandi en það er ekki í nógu föst-
um skorðum hjá okkur, ég vildi sjá
meira af því á heilsugæslustöðvum.
Deild Á2 á Borgarspítalanum er
bráðadeild, þangað koma m.a. sjúk-
lingar inn af slysadeild, t.d. eftir
sjálfsmorðstilraunir. Sumir þeirra
hafa misst alla lífslöngun og vilja
deyja. Slíkum sjúklingum er mjög
erfítt að hjúkra. Erfiðast er þó ef
sjúklingur fyrirfer sér inni á geð-
deild. Þess eru því miður dæmi.
Slíkt er gífurlegt áfall fyrir alla á
15
deildinni. Til að fyrirbyggja að það
gerist er höfð vakt á fólki eða gát,
sem kallað er.
Á geðdeildum er unnið þjóðhags-
lega þýðingarmikið starf. Deild A2
er stærsta geðdeild á landinu, með
rúm fyrir 31 sjúkling, en starfar
tvískipt undir stjórn tveggja hjúkr-
unardeildarstjóra. Á geðdeildinni er
glímt við hina margvíslegustu geð-
sjúkdóma, svo sem geðklofa, of-
læti, þunglyndi, lystarstol, þrá-
hyggju og ýmiskonar taugaveiklun.
Eftir útskrift koma sumir sjúklingar
á göngudeild Borgarspítalans eða á
dagdeild, endurhæfíngardeild, lang-
legudeild eða jafnvel sambýli. Innan
þessa sviðs rikir því talsverð fjöl-
breytni.
Hjúkran geðsjúkra reynir á þol-
rifin í fólki en sá sem hlynnir geð-
sjúku fólki fær líka oft á tíðum
mikið í aðra hönd. Hann öðlast
dýpri mannskilning og lærir að
þekkja sjálfan sig mun betur en
áður. Mér fínnst að ég hafi lært
mikið af mínum sjúklingum. Við
geðhjúkran er skilningur og innsæi
nauðsynlegir eiginleikar samhliða
góðri faglegri þekkingu. Sumir ótt-
ast þá áreynslu sem geðhjúkran
stundum er. Við höfum bragðist við
með því að koma á handleiðslu til
þess að koma í veg fyrir að starfs-
fólkið verði yfírhlaðið vandamálum,
eða „kulni“ eins og það er kallað.
Of fáir hjúkrunarfræðingar
Geðdeild Borgarspítalans hefur
því miður ekki heimild til að ráða
eins marga hjúkranarfræðinga og
ég tel nauðsynlegt. Þar við bætist
að okkur hefur ekki gengið nógu
vel að undanfömu að fá hjúkranar-
fræðinga til starfa þrátt fyrir það
að þama sé um áhugaverðan vinnu-
SJÁ NÆSTU SÍÐU

BETRISTÖD - BETRIÞJÓNUSTA!
Stórbreyting varð á aðstöðu Ræktarinnar um s.l. áramót.
MEIRIHÁTTAR TÆKJASALUR - ÞJÁLFUN ÖLL KVÖLD
Tækjasalurinn er orðinn 30% stærri. Mörg ný og fullkomin tæki. Ef þú villt æfa á afslöppuðum stað
með toppþjálfara við hendina og fjölbreytt æfingartæki er Ræktin rétti staðurinn fyrir þig.
Láttu sjá þig og við tökum vel á móti þér - því fyrr því betra.
NÝTT FITUBRENNSLUNÁMSKEIÐ
Nýtt 8 vikna námskeið hefst mánudaginn 8. mars. Fyrir byrjendur og þá sem vilja taka vel á.
Fitumælingar og viktun. Matarlistar og ráðleggingar. Fyrirlestrar um megrun og mataræði. Þeir
sem missa 8 kíló eða fleiri fá frítt mánaðarkort hjá Ræktinni. Nú er bara að drífa sig og koma
þessum lötu fitufrumum á óvart! Takmarkaður fjöldi kemst að. Skráið ykkur strax!
TÍMATAFLAN ( RÆKTINNI:
Mánudagur Þríðjudagur Miðvikudagur Fimmtudagur Föstudagur Laugardagur
10:30-11:30 MRL MRL 11 .-OO-12.-00 fitubr. Frh
I2.-00-I3.-00 Karlar Byrjcndatinvir Karlar Framhald Karlar Framhald Karlar Byrjendatímar 12.-00-13:00 MRL + Pallar
HOO-ISÍO Pallar + magi Pallar + magi 13:00-14:00 PaHar
15:30-16:30 Fitubrenmla 1 Fitubrennsla 1
16:30-1730 MRL + Pallar Pallar + magi MRL + Pallar Pallar + magi Fitubrennsla 1
1730-18:30 brek MRL + Pallar Þrek MRL + Pallar MRL + Pallar
1830-1930 MRL Þrekhringur MRL Þrekhríngur fitubrennsla 2
1930-2030 Fitubrennsla 2 MRL + Pallar Fitubrennsla 2 MRL + Pallar
20:30-2130 Fitubr. Frh. Pallar + aefmg fitubr. FHi. Pallar + *fing
Fullkominn tækjasalur.
Ljósabekkir. Nuddpottar.
Nuddstofa. Trimform. Vatnsgufa.
Fjölbreyttir þolfimitimar
á dýnulögðu æfingagólfi.
Þrautreyndir kennarar.
Fjölskyldutilboð.
□ ÚNDUR STÖÐ
FROSTASKJÓLI 6
SÍMI12815 & 12355