Morgunblaðið - 09.03.1993, Síða 11

MORGUhJBLAÐIÐ. l>R»)JUÐAGUJÍ/9. MAR? 1991!
ou
UTAN VIÐ TÍMANN
_________Leiklist_______________
Súsanna Svavarsdóttir
Þjóðleikhúsið: Stund gaupunn-
ar. Höfundur: Per Olov Enquist.
Þýðandi: Þórarinn Eldjárn.
Leikstjórn: Bríet Héðinsdóttir.
Leikmynd/búningar: Elín Edda
Árnadóttir. Lýsing: Ásmundur
Karlsson.
Stund gaupunnar, ögurstundin
utan hins sýnilega heims; tíminn
sem fellur ekki inn í það kerfí sem
allt líf okkar snýst um, er stundin
sem tilheyrir þeim sem passa ekki
inn í ramma laga, reglna eða sið-
fræði samfélagsins. Hún er 25.
stund sólarhringsins. Og þar lifir
„Drengurinn" í Stund gaupunnar
— í stund villidýrsins.
Hann er vistaður á hæli fyrir
geðsjúka afbrotamenn; hefur myrt
gömul hjón að tilefnislausu, að því
er virðist. Það eina sem þau höfðu
unnið sér til saka var að búa í
húsi afa hans, húsi sem Drengur-
inn ólst upp í, og þegar hann kom
til að finna aftur kærleika hússins,
vildu þau ekki leyfa honum að
vera.
Á hælinu er Drengurinn í hönd-
um ungrar konu, sem er í verkefn-
ishópi frá háskólanum, sem hefur
skipt sjúklingunum á staðnum upp
í rannsóknarhóp og samanburðar-
hóp til að komast að því hvers
vegna þeir hafa framið glæpi sína;
hvaða hvatir liggja þar að baki og
hvaða mannlegar tilfinningar vant-
ar í þetta fólk. Hún er verkefnis-
hópstjóri og er að leita að vísinda-
legum niðurstöðum, tekur sér for-
sendur utan úr blánum, að því er
virðist, og með því að skipta sjúkl-
ingunum niður í hópa og reyna að
finna atferlismunstur, ætlar hún
sér að finna niðurstöðu sem hún
virðist hálfpartinn hafa ákveðið
fyrirfram. Hún hefur í rauninni
ekki gefið sér þær forsendur að
hún er með ólíka einstaklinga í
höndunum; einstaklinga sem hafa
ólíka reynslu og hver sitt persónu-
lega tilfmningalíf. Hún reynir að
þvinga allt inn í „hóphugsun", og
þegar hlutirnir ganga ekki eins og
hún ætlaði sér að láta þá ganga,
færast sjúklingarnir milli hópa og
til verður nýr hópur, áhættuhópur,
jafnvel þótt þar sé einn einstakl-
ingur. Hún getur bara hugsað í
hópum.
Þegar hún svo siglir í strand
vegna þess að hún finnur ekki það
sem hún er að leita að hjá Drengn-
um kallar hún til eldri konu, kven-
prest sem á að komast að því hvers
vegna hann myrti gömlu hjónin.
Það er það eina sem hún vill vita;
það eina sem hún þarf á að halda
til að rannsóknarhópurinn geti ver-
ið lukkulegur.
Hún hefur verið að stríða við
þetta verkefni í langan tíma; upp-
lýsingarnar ætlar hún að fá með
góðu, eða illu og því miður verður
hið illa ofan á hjá henni. Hún hlust-
ar ekki á eitt einasta orð sem
Drengurinn er að segja; hún kref-
ur, ásakar, álasar, dæmir — og
heyrir ekki svörin sem hún leitar,
vegna þess að hún er ekki að
hlusta. Heilabúið í henni er svo
upptekið af hóphugsun og flokkun-
um og sjálfhverfri þrá eftir að
verða stórt nafn í vísindalegum
sönnunum, að hjartað er gaddað;
utan við kerfí þeirrar mennsku sem
hún leitar í Drengnum. Út frá
mannlegu sjónarmiði, er hún ekk-
ert betri en hann; mennska hennar
er jafnmikið utan við tíma og kerfi
hins mannlega. Hún er sjálf villi-
dýr, en hefur — öfugt við Drenginn
— vísindalegt leyfi til þess. Enda
er svo komið að hún veit ekki að
hve miklu leyti hún og rannsóknar-
hópur hennar bera ábyrgð á því
hvernig mál hafa þróast. Þau ætl-
uðu að finna tilfinningar sem féllu
að vísindunum, en þegar hún kem-
ur að tilfinningum Drengsins, kann
hún ekki leikinn.
Kvenpresturinn kemur með
hjartað og hlustar á veröld Drengs-
ins, notar síðan höfuðið til að vega
og meta það sem hann segir. En
hún er heldur ekki að leita að
ástæðunni fyrir því hvers vegna
hann myrti gömlu hjónin. Hún til-
heyrir ekki rannsóknarhópnum og
er því óhrædd við það sem hún
finnur. Öfugt við Ungu konuna
óttast hún ekki að það sem hann
segir megi að einhverju leyti rekja
til ómannúðlegra vísindaaðferða
„gáfaðra" háskólaborgara.
Og Drengurinn á æði flókna
sögu. I húsinu hans afa bjó kær-
leikurinn. Þar var lífið, með rósa-
beijarunnum og froskum; hvort
tveggja jafnmikils virði í huga
Drengsins, hvort tveggja jafnfal-
legt, hvort tveggja líf sem bar að
varðveita af kærleika. Utan seil-
ingar — þama utan við húsgarðinn
— voru snjóbreiður, hinn kaldi
heimur, sem Drengurinn hélt út í,
réð ekki við og sneri til baka með
hörmulegum afleiðingum.
„Stund gaupunnar" er hörkuvel
skrifað leikrit. Siðferðilegar og trú-
arlegar vangaveltur eru svo vel
skrifaðar inn í leikritið að þær
snerta hveija taug í manni um leið
og þær krefjast hugsunar og það
er ekki hægt að gleyma þessu verki
þegar gengið er út af sýningunni.
Það er hrein snilld að geta sett
saman þvílíkan texta, án þess að
prédika. Per Olov Enquist fléttar
saman táknsæi sem rambar á
mörkum draums og veruieika, þar
sem draumurinn er hið mennska
en veruleikinn hið ómennska; innra
líf mannsins er utan allra kerfa
og tilheyrir því 25. stund sólar-
hringsins. Og maður stendur upp
og spyr; hvað er veruleiki. Eins
og við þekkjum hann í dag, er
veruleikinn það sem hægt er að
sanna vísindalega — það sem við
sjáum með augunum pg heyrum
með eyrunum og við sjáum bara
og heyrum það sem fellur inn í
24 stunda kerfið. Það er jú vísinda-
lega viðtekið kerfi, um það getum
við verið örugg.
Ingvar Sigurðsson leikur Dreng-
inn og sannar enn einu sinni að
hann er afburðaleikari. Ég hef séð
allar sýningar sem hann hefur leik-
ið í frá því hann útskrifaðist úr
Leiklistarskólanum og leyfi mér
að fullyrða að hann á fáa sinn líka.
Það er sama hvort hann leikur
æringjann Pétur Gaut (ungan),
drykkfellda ungmennið í Kæru
Jelenu, sögumann í Stræti eða
geðsjúka afbrotamanninn í Stund
gaupunnar; hvergi ber skugga á
túlkun hans á þeim persónum sem
hann leikur. Næmi Ingvars fyrir
öllum smáatriðum sem gera per-
sónur heilar, lifandi og trúverðug-
ar, er með ólíkindum; hvert svip-
brigði, hver hreyfing og raddbeit-
ing er unnið af þvílíkri nákvæmni
að hann rígheldur athygli áhorf-
andans, jafnvel þótt aðrir eigi leik.
Þannig er það einnig í þessari sýn-
ingu. Ingvar skilar innra lífi
Drengsins fullkomlega, með öllum
þeim tilfinningasveiflum sem þar
krauma; hatrinu á móðurinni, ást-
inni á afanum, óttanum við menn-
ina — sem heyra en hlusta ekki
og skilja eigið tungumál, kærleik-
anum til kattarins og froskanna,
sem þekkja ekki tungumálið, en
heyra allt og skilja. Það er jú bara
Ingvar E. Sigurðsson í Stund
gaupunnar.
hægt að vera í tilfínningasambandi
við dýrin — vitsmunalegt samband
er útilokað. Og nú er allt sem til-
heyrir kærleikanum horfið; húsið,
afinn, froskarnir og kötturinn
Valli. Ingvar „er í hlutverkinu“
alla sýninguna. Hann dettur aldrei
út úr því til að hlusta á kvenpersón-
umar fara með textann sinn.
Því miður hafa þær Lilja Þóris-
dóttir (í hlutverki ungu konunnar)
og Guðrún Þ. Stephensen (í hlut-
verki kvenprestsins) ekkert í Ingv-
ar og því verður heildarmynd sýn-
ingarinnar dálítið brotin, hvað leik-
inn varðar. Kvenpresturinn verður
bara dálítið armæðulegur sögu-
maður, en unga konan verður
taugaveiklaður rannsóknarhóp-
stjóri. Mér fannst hvorug þeirra
ná að skapa lifandi persónu. Jafn-
vel þótt þær séu fulltrúar fyrir ólíkt
gildismat sem á að varpa ljósi á
gerðir Drengsins og forsendur eru
þær engu að síður persónur í leik-
riti um lifandi fólk. Það er ekki
nóg að læra bara textann og draga
sig síðan svipbrigðalaust í hlé,
þegar hans nýtur ekki lengur við;
andstæður þeirra heima sem verk-
ið fjallar um verða ekki eins sterk-
ar; sú togstreita sem er í verkinu
milli þessara þriggja einstaklinga
verður fremur máttlítil og afleið-
ingarnar fyrir kvenprestinn (sem
hættir prestskap eftir þessa stund
með Drengnum), verða illskiljan-
legar. Það kemur fram í textanum
að hún hafi loksins skilið undrið,
náð Guðs og kærleika, sem Dreng-
urinn sannar fyrir henni að liggur
utan við mannleg kerfi. Hún getur
því ekki áfellst hann fyrir eða reynt
að telja hann af því að fyrirfara
sér. Hún getur ekki lengur gengist
inn á túlkun hinnar mennsku
kirkju á guðdómnum og tekið að
sér að dæma um lifendur og dauða.
Guðrún var svo „passív“ í hlut-
verki kvenprestsins að hún virtist
ekki eiga í neinni innri baráttu
þegar lífsstarf hennar molnaði á
þessari ögurstund. Lilja var hins
vegar svo yfirdrifin í hlutverki
ungu konunnar að það var ótrú-
verðugt að manneskja af þessu
tagi fengi að eiga samskipti við
svo veikan einstakling mánuðum,
jafnvel árum saman. Á milli þess
sem hún „tók flog“ fannt mér hún
detta út úr hlutverkinu í stellingar
sem áttu greinilega að túlka ör-
væntingarfulla manneskju í upp-
gjöf, en voru jafnyfirdrifnar og
textaatriðin hennar.
Brotalöm leikstjómarinnar
finnst mér liggja í þessum tveimur
persónum. Áherslan í sýningunni
er öll á Drengnum; hann hreyfir
sýninguna um sviðið — þær eru
mjög staðar. Afleiðingin verður sú
að spennu skortir í sýninguna; hún
dettur dálítið niður í hvert sinn sem
athyglin beinist ekki að Drengn-
um. Á köflum kvenprestsins jaðrar
við að maður missi áhugann og
kaflar ungu konunnar verða þreyt-
andi mjög fljótlega. Mér finnst
þetta of gott verk til að leyfa svo
miklu misvægi og rofi í átökum
persónanna að standa. Styrkur
leikstjórnarinnar felst hins vegar
í mikilli nákvæmnisvinnu við hlut-
verk Drengsins. Þar fellur hvergi
skuggi á.
Leikmynd og búningar eru mjög
einföld; hrár og kaldur klefi
Drengsins. Hún fellur vel að verk-
inu, tekur ekkert frá því og gefur
því leikurunum mikið svigrúm til
að túlka persónurnar á sterkan,
myndrænan hátt. Þegar það gerist
ekki, verður leikmyndin eyðileg og
þarmeð rýrnar heildarkonseptið
enn frekar. Það sama á við um
lýsinguna. Útlit sýningarinnar
fínnst mér falla vel að verkinu, en
gengur ekki alltaf upp í sýning-
unni.
Þrátt fyrir þetta misræmi er
Stund gaupunnar góð sýning.
Hlutverk Drengsins er það stórt
og verkið það vel skrifað að þegar
upp er staðið hefur stundin í leik-
húsinu verið mjög ánægjuleg og
skilið mikið eftir.
SIEMENS
Með SIEMENS heimilistœkjum verður lífið léttara!
Traustir umboðsmenn okkar eru víðs vegar um landið!
Akranes: Rafþjónusta Sigurdórs, Skagabraut 6.
Borgarnes: Glitnir, Fálkakletti 13.
Borgarfjöröur: Rafstofan Hvítárskála.
Hellissandur: Verslunin Blómsturvellir, Munaðarhóli 25.
Grundarfjörður: Guðni Hallgrímsson, Grundargötu 42.
Stykkishólmur: Skipavík, Hafnargötu 7.
Búöardalur: Versl. Einars Stefánssonar, Brekkuhvammi 12.
ísafjöröur: Póllinn hf., AÖalstræti 9.
Blönduós: Hjörleifur Júlfusson, Ennisbraut 1.
Sauöárkrókur: Rafsjá hf., Sæmundargötu 1.
Siglufjöröur: Torgið hf., Aöalgötu 32.
Akureyri: Ljósgjafinn, Reynishúsinu, Furuvöllum 1
Húsavík: öryggi sf., Garðarsbraut 18a.
Þórshöfn: NorÖurraf, Langholti 3.
Neskaupstaöur: Rafalda hf., Hafnarbraut 24.
Reyðarfjöröur: Rafnet, BúÖareyri 31.
Egilsstaöir: Raftækjav. Sveins Guðmunds., Kaupvangi 1.
Breiödalsvík: Rafvöruv. Stefáns N. Stefánss., Asvegi 13
Höfn í Hornafiröi: Kristall, Hafnarbraut 43.
Vestmannaeyjar: Tréverk hf., Flötum 18.
Hvolsvöllur: Kaupfétag Rangæinga, Austurvegi 4.
Selfoss: Árvirkinn hf„ Eyrarvegi 29.
Garður: Raftækjav. Sigurðar Ingvarssonar, Heiðartúni 2.
Keflavík: Ljósboginn, Hafnargötu 25.
c </>
D
ga
0*0*
g<0
O:
3
D
C
ð
o*
Q
<
3S:
oS
Q Q'
u
3 7?
q£
Q^
D
a