Morgunblaðið - 09.03.1993, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MARZ 1993
Framtíð framhaldsskólans
eftir Pálínu
Jónsdóttur
í framhaldsskólann sækir yfir
85% hvers árgangs. Flestir stefna
á stúdentspróf, af því að þeir telja
öruggast að halda leiðum opnum
til framhaldsnáms. Auk þess þykir
stúdentspróf eftirsóknarvert í þjóð-
félaginu. Samkvæmt athugun á
einum árgangi, f. 1969, höfðu
34,6% hans lokið stúdentsprófi að
6 árum liðnum en aðeins rúm 10%
lokið iðnnámi eða einhvetju starfs-
námi. Þriðjungur hafði hætt án
prófs. Af þessum tölum má ráða
að námsframboð framhaldsskólans
hentar ekki nema hluta þeirra
nemenda sem þangað sælq'a. Sér-
stakt áhyggjuefni er hve fáir fara
í iðnnám eða annað starfsnám og
ljúka því, miklu færri en í ná-
grannalöndum okkar þar sem góð
verkmenntun er talin undirstaða
hagsældar.
Eitthvað er að
mörgu þarf að breyta
í framkvæmdaáætlun mennta-
málaráðuneytisins Til nýrrar aldar
sem kom út 1991 er sett fram sem
meginmarkmið: „Allir nemendur í
framhaldsskólum eigi völ á fjöl-
breyttu bóklegu og verklegu námi
sem höfðar til þeirra og þeir ráða
við. Námið sé mislangt og tengist
heilstu sviðum atvinnu- og menn-
ingarlífs á hveijum tíma. Allir eigi
þannig kost á starfsmenntun,
ýmist í framhaldsskólum eða há-
skóla.“ Þessu markmiði átti að ná
m.a. með fjölbreyttara námsfram-
boði, aukinni námsráðgjöf og með
því að gefa nemendum kost á að
útskrifast með framhaldsskóla-
prófi eftir t.d. 2ja ára nám.
En þessi framtíðarsýn varð aldr-
ei að veruleika og framhaldsskól-
inn var í biðstöðu meðan nefnd á
vegum nýrrar ríkisstjómar vann
að mótun menntastefnu. Áfanga-
skýrsla þessarar nefndar mennta-
málaráðherra er nýkomin út og
þar með rammi að skólastarfi á
grunn- og framhaldsskólastigi.
Eftir er að móta innihald og á því
veltur allt. Framhaldsskólinn á enn
að vera fyrir alla. Til þess að það
séu ekki innantóm orð þarf skólinn
mikið að breytast.
Hann þarf að stórauka framboð
á verklegu og starfstengdu námi.
Hann þarf að miðla fræðilegri
þekkingu sem nýtist til háskóla.
Hann þarf að byggja upp sjálfs-
traust nemenda með fjölbreyttum
viðfangsefnum sem höfða til áhuga
einstaklingsins og hæfa getu hans.
Hagur og velferð nemandans verð-
ur að sitja í fyrirrúmi annars er
borin von að námið beri árangur
og nýtist eins og til er ætlast.
Breyttar áherslur
Á undanfömum árum hefur ver-
ið reynt að hafa nám sameiginlegt
og eins fyrir alla svo lengi sem
kostur er og átti það að tryggja
öllum sömu möguleika til mennt-
unar. í áfangaskýrslu nefndar um
mótun menntastefnu er réttilega
bent á að engin úttekt hafí farið
fram á ágæti og árangri þessarar
stefnu eða framkvæmd hennar
yfírleitt. Samt sem áður skal nú
breyta til í von um betri árangur.
Einkennandi fyrir þessa nýju
menntastefnu em samræmd próf,
sem notuð verða til leiðsagn-
Pálína Jónsdóttir
ar/flokkunar og námsaðgreining,
þ.e. að skipuleggja nám og kennslu
eftir þörfum nemenda á unglinga-
stigi og í framhaldsskóla. í tengsl-
um við það er stefnt að eftirliti og
gæðamati til þess að fylgjast með
því hvaða árangri breyttar áherslur
skila.
Það er fagnaðarefni að nú skuli
gert ráð fyrir að skólastjórnendur
og starfsfólk eigi kost á faglegri
ráðgjöf og skipulegri aðstoð við
að bæta skólastarfíð. Auðvitað
verður það dýrt en þar sem nefnd-
in leggur mikla áherslu á þennan
þátt verður að treysta því að pen-
ingar fáist og ekki verði látið
nægja að meta þá þætti sem auð-
veldast er að mæla.
„Vonandi næst sátt
um menntastefnu til
lengri tíma svo hægt
sé að byggja upp
skynsamlegt og
markvisst skólastarf.
Um það þurfa allir,
sem bera hag nem-
enda fyrir brjósti, að
sameinast og gera
kröfu til að staðið
verði við fögur fyrir-
heit og hvergi kastað
höndum til fram-
kvæmdarinnar.“
Mismunandi námsleiðir
í framhaldsskóla
Grunnskólanum á að ljúka með
samræmdum prófum og á grund-
velli þeirra á að beina nemendum
inn á mismunandi námsleiðir í
framhaldsskóla: fomám, gagn-
fræðanám eða það sem nefnt er í
áfangaskýrslunni námsbrautir
framhaldsskólans. Þær á að skipu-
leggja í samræmi við lokamarkmið
hverrar brautar og námstími getur
verið allt frá einni önn upp í fímm
eða sex ár.
Samræmd próf í móðurmáli og
stærðfræði eru orðin hefð en eðli-
legast er að draga um hvaða aðrar
námsgreinar koma til prófs og til-
Norræna óskastöðin mín
NDC - The Nordic Dream Channel
eftir Stig Örjan
Ohlson
í lok áttunda áratugarins var
mikið um það rætt á vettvangi nor-
ræns samstarfs hvort Norðurlöndin
ættu að standa sameiginlega að
gervihnattarsjónvarpi. Þetta voru
mjög framsækin áform á þeim tíma,
jafnt tæknilega sem menningarpóli-
tískt séð. Líkt og blaðamenn hafa
haldið fram að undanfömu þá var
fyrst og fremst einn stóran galla
að fínna á hugmyndinni um Nord-
sat. Hún var of snemma á ferðinni.
Það voru margar ástæður fyrir
því að verkefnið fór út um þúfur.
Norræn verkefni hafa ávallt haft
tilhneigingu til þess að fara út um
þúfur þegar veisluræðunum lýkur,
raunveruleikinn tekur við og hefjast
á handa við að framkvæma. Skand-
inavisminn í kringum 1864 og sú
staðreynd að Dönum var engin að-
stoð veitt skömmu síðar í barátt-
unni við Prússa er bara eitt gamalt
dæmi.
Pólitískar aðstæður á þeim tíma
sem Nordsat var til umræðu voru
með þeim hætti að við eigum nú
þegar mjög erfítt að gera okkur þær
í hugarlund. Eitt af vandamálunum
var að Finnar óttuðust að hinir sov-
ésku grannar kynnu að taka það
óstinnt upp að útsendingar myndu
einnig nást innan Iandamæra Sov-
étríkjanna. Danir hafa ávallt haft
áhyggjur af tæknilegum og efna-
hagslegum yfírburðum Svía. Lík-
lega voru það Norðmenn sem voru
jákvæðastir: Nordsat átti líka að
aðstoða við að að varpa útsending-
um norska sjónvarpsins yfír fyalls-
hlíðamar.
Lúmskust var kannski hin leyni-
lega andstaða þeirra sem í orði
sögðust styðja Nordsat-hugmynd-
ina, nefnilega norrænu ríkisút-
varps- og ríkissjónvarpsstöðvarnar.
Allt frá því að fyrstu sjónvarpsút-
sendingamar hófust á sjötta ára-
tugnum og eftir að útvarpsútsend-
ingar fóru að einskorðast nær ein-
vörðungu við FM-bylgju höfðu þessi
fyrirtæki búið á margan hátt við
mjög þægilega einokunaraðstöðu.
Að láta þau að mestu leyti bera
ábyrgð á úttektinni var að gera
sauðkindumar að garðyrkjumönn-
um. Þessir garðyrkjumenn fengu
dygga aðstoð allskyns menningar-
og Qölmiðlavita sem lögðu sig í líma
við að vara við þeirri ógæfu sem
myndi dynja yfír okkur, fengi fólk
sjálft að ráða á hvað það horfði eða
hlustaði. Fólk myndi hömlulaust
sveifla sér á milli léttmetisins til
að forðast allt það sem héti alvara
og hámenning. (Raunar frétti ég
það hjá einum félagsfræðingnum
sem stárfaði með okkur að málinu
að kannanir sýndu að það væra
aðallega hámenntaðir háskólamenn
sem væru vanir að sveifla sér á
milli á þann hátt!)
Auðvitað var líka ekki síst varað
við því að reynt yrði að hafa áhrif
á fólk út frá viðskiptasjónarmiðum.
Og ef ég man rétt þá tókst samtök-
um Ieikara og listamanna að skora
sjálfsmark með því að setja upp
efnahagslegar hindranir til að koma
í veg fyrir að verk þeirra næðu til
breiðari hóps á Norðurlöndum.
Maður hefði annars ætlað að það
væri þeim í hag að ná til fleiri áhorf-
enda.
En nú er nóg komið að sinni af
skýringum og afsökunum á því af
hveiju Nordsat varð ekki að veru-
leika á sínum tSma. Ég vil hér og
nú leggja mitt af mörkum til að
endumýja Nordsat-hugmyndina.
Hinar piólitísku aðstæður nú ættu
ekki að valda neinum erfíðleikum:
Finnar hafa sótt um aðild að EB
án þess að spyija neinn um leyfi
og það sama á við um Svía og nú
síðast Norðmenn. Og það sem
kannski er mikilvægast: Gervi-
hnatta- og kapalstöðvar hafa þegar
grafíð undan einokunaraðstöðu nor-
rænu sjónvarpsfyrirtækjanna og
fjölmiðlafræðingar virðast ekki
standa jafn fast á þeirri skoðun að
best sé að hafa vit fyrir fólki varð-
andi sjónvarpsefni.
Ef við lítum á stöðuna á sviði
sjónvarpsmála geta mjög margir
nú þegar opnað gluggann gagnvart
sjónvarpsheiminum upp á eigin
spýtur. Þegar litið er út um
gluggann getum við séð þýska,
enska, bandaríska og. kannski
franska, ítalska og rússneska þætti
í uppranalegri mynd. Stundum
sjáum við jafnvel hollenska þætti
og TV Asia sendir út þætti frá Ind-
landi og öðrum ríkjum. Það eiga
hins vegar mjög fáir kost á að ná
norrænum sjónvarpsstöðvum milli-
liðalaust. Hvernig stendur eiginlega
á því að fjölmiðlaumhverfið er orðið
þannig að við getum séð nánast
allt nema þætti nánustu nágranna
okkar? Þætti sem við gætum haft
gagn og gaman af án teljandi
tungumálaerfíðleika? Með því að
horfa á þessa þætti myndum við
þar að auki þjálfa upp skilning á
tungumálum grannríkjanna og
auka þekkingu okkar á innri mál-
efnum þeirra þannig að við fengjum
enn meira út úr útsendingum
þeirra.
Hér er með öðram orðum komið
upp kjörið tækifæri fyrir þá nor-
rænu hugmyndafræði sem sum
okkar þráast við að reyna að halda
lifandi. Ég sækist ekki lengur líkt
og í lok áttunda áratugarins fyrst
og fremst eftir því að dreifa útsend-
ingum allra norrænu rásanna til
Norðurlandanna í gegnum Nordsat
nema þá með sjálfum mér. Það
verður eitthvað meira að koma til.
Norræna óskastöðin mín er raunar
líkari því sem ég hafði efasemdir
um þegar ólíkir valkostir vora
ræddir á sínum tíma: Sameiginleg
norræn sjónvarpsstöð.
Vinir mínir (og eins og stendur
einnig vinnuveitendur að hluta) hjá
Stig Öiqan Ohlsson
Norrænu tungumálaskrifstofunni
hafa látið gera könnun á tungu-
málaáhrifum norrænna sjónvarps-
rása. Þetta verkefni var sett á lagg-
irnar þegar Scansat og TV 3 vora
nýjar af nálinni. Þá virtist enn vera
hægt að uppfylla hinar tungumála-
Iegu og menningarlegu draumsýnir
Nordsat-hugmyndarinnar. Frétta-
stofa þar sem töluð yrði danska,
norska og sænska var sú nálgun
við tungumálahliðina sem er næst
sanni, nefnilega að ganga út frá
því að um sé að ræða nokkrar
meira eða minna skiljanlegar mál-
lýskur, sem hugsanlega þarf ein-
hveija þjálfun til að skilja að fullu.
Textun hins talaða máls getur kom-
ið jafnt heyrnarskertum sem þeim
sem tala aðrar mállýskur til góða.
Það var mitt fyrsta og jafnframt
sársaukafyllsta verkefni að skýra
frá því að TV 3 hefði brugðist þess-
um væntingum. Það er búið að að
splundra henni upp í þijár stöðvar,
kynna það með stuttum fyrirvara.
Gagnrýni á samræmdu prófin hef-
ur m.a. verið sú að kennsla í efstu
bekkjum grunnskólans stjórnist of
mikið af þeim og aðrir þættir skóla-
starfs séu vanræktir. List- og verk-
greinar, sem allir viðurkenna að
séu mikilvægar fyrir alla, verða
t.d. oft algjörar aukagreinar.
Margir kennarar framhalds-
skóla hafa fundið sárt til þess hve
mikill hluti nemenda velur sér al-
mennt bóknám án þess að ráða
við það á fullnægjandi hátt. Brott-
fallið er því mikið og margir þurfa
að endurtaka áfanga eða heilsvetr-
ar nám. Með því að flokka nemend-
ur eftir árangri á grannskólaprófi
er hægt að bjóða þeim námsleiðir
sem henta þeim betur en það sem
nú er völ á og gera þannig kennsl-
una markvissari og árangursríkari.
Inntak þessa náms er eftir að
móta. Fomámið þarf t.d. að vera
fjölbreytilegt og taka mið af því
sem best er gert á því sviði núna.
Það viðhorf kemur líka fram hjá
nefndarmönnum og er nauðsynlegt
að ekki verði frá því hvikað. Illa
uppbyggt fomám er verra en ekk-
ert. Og hvað verður um þá nemend-
ur sem ekki ná tilskildum árangri
í fomámi? Huga verður að úrræð-
um fyrir þá.
Nýmæli í þessari áfangaskýrslu
er gagnfræðinám, eins árs nám í
kjamagreinum og valgreinum sem
geta verið mismunandi eftir skól-
um. Þessu námi á að ljúka með
framhaldsskólaprófi sem á að opna
nemendum ýmsar leiðir. Þama er
tækifæri fyrir skólana til að móta
margvíslegt nám. Nemendur fá
líka umþóttunartíma í eitt ár við
þroskandi viðfangsefni. Að því
loknu hafa þeir kannski áttað sig
betur á áhugamálum sínum og
námsgetu.
Þessi námsbraut er lítið útfærð
en tekið mið af hugmyndum að
nýrri námsbraut í Flensborgarskól-
í DK, N og S. Ég bauðst í staðinn
til að velta vöngum yfír því hvemig
best væri að haga málum á „nor-
rænu óskastöðinni minni" varðandi
tungumálin. Vinnuveitandi minn er
víst ennþá að íhuga þessa tillögu
sem miðar að því að fylla upp í hið
svarta gat menningarlandfræðilegs
umhverfis okkar, með gervihnattar-
sjónvarpsstöð sem myndi dreifa því
besta sem einokunarfyrirtækin (nú’
eru þau víst kölluð „public service-
stöðvar") hafa upp á að bjóða í
bland við eigin framleiðslu — frétt-
ir og ýmislegt annað sem uppfyllir
hæstu gæðakröfur.
Þessi norræna gæðastöð — gæði
hljóta að vera mikilvægari magni
því annars á þessi stöð enga mögu-
leika í fjölmiðlaheimi dagsins í dag
— mætti gjarnan vera svo lítið há-
fleyg. Hún verður að geta lokkað
til sín hámenntað fólk sem sveiflar
sér á milli stöðva. Takist henni það
ætti hún að fá það mikla umfjöllun
að hún myndi einnig lokka til sín
hinn almenna áhorfenda, sem þegar
upp er staðið er ekki svo almennur.
Stöðin yrði líka andlit Norðurlanda-
þjóðanna gagnvart Evrópu og um-
heiminum. Textun og tungumál er
að hluta til spuming um tækni, en
tæknin býður, eða mun brátt bjóða,
upp á valfrelsi: Maður ræður því
sjálfur á hvaða tungumáli maður
vill texta þáttinn ef maður vill þá
texta hann á annað borð.
Fjármögnunin felur í sér tækni-
leg vandamál sem takast verður á
við. Hinir fjársterku norrænu vís-
inda- og menningasjóðir ættu að
geta iagt sitt af mörkum til menn-
ingar og vísinda með því að veita fé
í stofnkostnað. Mörg norræn menn-
ingarverkefni hafa tekist mjög vel,
s.s. Menningarsögulega alfræði-
orðabókin fyrir miðaldir á Norður-
löndum og ritröðin Norræn menn-
ing, sem kostuð voru af slíkum sjóð-
um.
Þessi tillaga er enn ekki fullmót-
uð en ég vonast til að geta velt af
stað snjóbolta sem brátt verður að
snjóflóði almenningsálitsins til
stuðnings norrænu óskastöðinni.
Höfundur er dóscnt í
Norðurlandamálum við
Kaupmannahafnarháskóla.