Morgunblaðið - 11.07.1993, Page 12

Morgunblaðið - 11.07.1993, Page 12
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1993 -En þér eruð þá á þeirri skoðun að neyðarnefndin hefði átt að koma fram af meiri hörku? „Hefðu þeir í raun og veru viljað ræna völdunum hefðu þeir átt að sýna ákveðni. En þetta var ekki valdarán. Þetta var tilraun til fá forsetann til að grípa til sérað- gerða. Það er allt og sumt. Og þessi 150 bindi af málsskjölum sem ég hef lesið að mestum hluta leiða ekkert annað í ljós.“ Ýktar drykkjusögur -A meðan á valdaráninu stóð og eftir að það var yfirstaðið var orð- rómur um sérkennilega hegðun þeirra sem sátu í neyðarnefndinni. Janaév var sagður hafa verið drukkinn megnið af tímanum sem hann titlaði sig starfandi forseta og fleiri voru sagðir hafa fengið sér í staupinu. Er eitthvað til í þessu? „Ég hitti þá aðeins einu sinni þessa daga, eitt kvöld. Ég get ekki sagt að neinn hafi verið drukkinn. En þetta var á sunnudegi og ein- hveijir þeirra kunna að hafa verið í boðum yfir daginn. Þannig skilst mér að hafi verið um Janaév, hann var líklega búinn að drekka eitthvað ofurlítið. En að halda því fram að þeir séu fyllibyttur eða alkóhólistar, eða truflaðir andlega er fjarri lagi. Og þessir átta menn sem sátu í neyðarnefndinni eru nú nánast bindindismenn í samanburði við núverandi forseta Rússlands." -Þér voruð talinn miðjumaður í sovéskum stjórnmálum fyrir valda- ránið, allir hinir hins vegar harð- línumenn, einkum forsætisráðherr- ann Pavlov, innanríkisráðherrann Púgo og Kijútskov yfirmaður KGB. Hvert er viðhorf yðar til þeirra nú og hvar standið þér sjálfur? „Ég er alveg sannfærður um að félagar mínir úr Matrjosskaja Tís- hina fangelsinu, sem sátu þar eins og ég í pólitísku varðhaldi létu stjórnast af föðurlandsást og ein- lægum vilja til að viðhalda þessu ríki sem hafði stuðlað að jafnvægi í heiminum. Þeir vildu að friður ríkti í landinu, að gildandi stjórnarskrá Sovétríkjanna væri virt og forsetinn hefði þau völd sem honum bar sam- kvæmt henni. Þeir voru ekki aftur- haldsmenn í neinum skilningi þess orðs. Púgo, sem fyrirfór sér, var staðfastur maður kominn af lett- neskum byltingarmönnum, bæði faðir hans og afi tóku þátt í október- byltingunni. Eftir því sem ég veit frétti hann fyrst af því hvað til stóð klukkan fjögur síðdegis 18. ágúst. Ég er ekki samþykkur aðferðunum sem beitt var, því þær fóru vissu- lega út fyrir ramma laganna. Ég taldi ónauðsynlegt að kalla út nokk- urt herlið, jafnvel þótt það væri fámennt, eða að láta skriðdreka aka inn í borgina. Þrír þingmenn voru í varðhaldi í heilan sólarhring. Það var engin þörf á því. Ég sagði þess- um félögum mínum það allt saman. Ég taldi einnig útilokað að þingið ætti eftir að samþykkja aðgerðir þeirra. Fyrirætlanir þéirra voru góðar í mínum augum en ég var ósammála þeim um hvernig standa ætti að því að hrinda þeim í fram- kvæmd.“ Sinnaskipti Sovétleiðtogans -Þér sögðuð áðan að Gorbatsjov hafi sjálfur ákveðið að fara ekki til Moskvu 18. ágúst og að það hafi verið vandlega yfirvegað hjá hon- um. En hvað er Gorbatsjov í yðar augum? Hvernig metið þér hann persónulega og pólitískt? „Við Gorbatsjov þekktumst á stúdentsárunum þótt hann hafi ver- ið tveimur árum á eftir mér. Hann er afurð kerfisins okkar. Hann vann innan Komsomol og svo innan flokksins en tók þó yfirleitt ekki þátt í hinu eiginlega flokksstarfi. Hans vinna var fremur fólgin í því að finna leiðir til að ákvörðunum væri framfylgt, gefa góð ráð og svo framvegis. Frá upphafí hefur hans helsta einkenni verið málamiðlunar- hæfíleiki öðru fremur og tilhneiging til að láta ólíklegustu sjónarmið hafa áhrif á sig. Eg held samt að hann hafi trúað því af einlægni að hægt væri að fullkomna sósíalis- mann. Það sem hann kom til leiðar Sigri lýðræðisins fagnað Moskvubúar fagna sigri lýðræðisins í Rússlandi. Á spjaldinu segir: „Jeltsín er forseti okkar, Janaév og klíku hans hefur verið steypt.“ framan af í leiðtogatíð sinni, eink- um perestrojkan, var endurnýjun sósíalismans. En svo fór að safnast í kringum hann alls konar fólk, til dæmis Aleksander Jakovlév, Prim- akov, Medvedev, Shevardnadse. Fræðimenn eins og Shatalin, Agan- begjan og Petrakov reyndu að hver um sig að fá hann til fylgis við sína túlkun á stöðu mála sem gekk mest út á að sósíalisminn væri ekki endurnýjunarhæfur og því nauðsyn- legt að koma á markaðskerfi, í raun taka upp kapítalisma. Gorbatsjov sem í fyrstu vildi viðhalda hinu sov- éska, sósíalíska skipulagi, fór að fjarlægjast þetta grundvallarvið- horf. I landinu hófst þróun í átt að kapítalisma. Margvísleg öfl, innan- Iands og utan studdu við þessa þró- un, athafnamenn komu fram á sjón- arsviðið og svo framvegis. Þannig færðumst við frá umbótum að því að umbylta þjóðfélaginu. Það vant- aði styrka andstöðu gegn þessari þróun. Allt endar það svo með þeim ólíkindum að sjálfur leiðtogi komm- únistaflokksins lýsir því yfir að flokkurinn sé honum ekki samboð- inn. En með því að splundra flokkn- um batt Gorbatsjov endi á feril sinn í stjórnmálum. Síðan Gorbatsjov hafnaði eigin flokki er hann póli- tískt lík.“ -Hafið þér eitthvert samband við Gorbatsjov? „Nei. Við höfum ekki talast við síðan 26. ágúst 1991. Hann hefur ekki haft samband við neinn af sín- um fyrri félögum úr stjórnmálaráði flokksins, hvorki þá sem voru í neyðarnefndinni, né aðra sem komu hvergi nærri valdaráninu svokall- aða.“ -Er hann algjörlega einangraður? „Já, hann einangrar sig sjálfur." -Gætuð þér hugsað yður að hafa samband við Gorbatsjov eða vinna með honum aftur? „Ég veit ekki hvað hann hugsar, en a_f minni hálfu væri slíkt útilok- að. Ég sat hálft annað ár í fangelsi þar af hálft ár í einangrun, þar sem ég gat velt spurningum á borð við þessa fyrir mér.“ -Hvaða áhrif hafði það á yður persónulega að vera í einni svipan fluttur úr einni af æðstu valdastöð- um landsins í rammgert fangelsi þar sem þér máttuð dúsa í einangr- un? ^ „Ég hélt ró minni og held henni enn. Eg átti að mörgu leyti erfiðan uppvöxt, byijaði að vinna á stríðsár- unum 13 ára gamall og alveg fram á sjötta áratuginn var fjölskylda mín sárfátæk. Þetta gerði mér við- brigðin auðveldari. Hvað varðar pólitíska hlið málsins þá minntist ég oft þess sem Mahatma Gandhi sagði, að sá sem eitthvað vildi láta af sér leiða í stjórnmálum þyrfti að reyna það að sitja í fangelsi í eigin landi. Eg skrifaði bók um valdarán- ið svokallaða og hið raunverulega valdarán sem fylgdi í kjölfarið. Hún hefur nú verið gefin út hér í Rúss- landi og er væntanleg í þýðingum í fjórum löndum til viðbótar. Ég lauk við þijár ljóðabækur, sem koma bráðum út. Ég reyndi að gef- ast ekki upp.“ Þannig voru at- buróir ágústmán- aóar bara upphafió aó hinu raunveru- lega valdaráni, rik- ió var lagt aó velli og allri þjóófélags- skipan breytt. Völd- in voru tekin af þeim sem fóru lög- lega meó þau og færó i hendur allt annars fólks, eign- arrétti og hug- myndafræói breytt i einu vetfangi. Þaó var ekki gert neitt valdarán 19. ágúst heldur var þaó sem þá geróist forsendan ffyrir þvi aó hægt var aó hef ja alvöru valda- rán og þaó stendur yfir ennþá. Markmióió var aó leggja Sovétríkin i rúst en þaó á efftir aó taka langan tíma. -Eftir að þér voruð látnir lausir úr fangelsinu hefur nokkuð borið á yður á fundum þjóðernissinna og kommúnista. Ætlið þér yður að taka þátt í stjórnmálum áfram og þá með hvaða hætti? „Öfugt við suma samfanga mína þá neitaði ég að skrifa undir yfirlýs- ingu um að draga mig út úr pólitík áður en mér var sleppt úr fangels- inu. Hefði það verið skilyrði sæti ég þar enn. Ég gekk þegar til sam- starfs við endurreistan Kommúni- staflokk Rússlands eftir að mér var sleppt í árslok 1992. Ég lít svo á að ég sé enn félagi í sama flokki og áður: Kommúnistaflokkurinn er langt í frá búinn að vera. Félagar í honum eru um þessar mundir 620 þúsund, fleiri en í öllum öðrum skráðum stjórnmálaflokkum Rúss- lands samanlagt. Kommúnista- flokkurinn er aðili að Rússnesku Föðurlandshreyfingunni og hún kaus/nig til setu á stjórnlagaþing- inu. í hreyfingunni eru flokkar af ýmsu tagi, borgaralegir flokkar, kristilegir jafnvel keisarasinnar og anarkistar auk kommúnista. Ég er þó ekki mjög virkur í flokknum því að mér finnst að yngra fólk eigi að vera í fremstu víglínu. Ég er orðinn 63 ára. Samt skorast ég ekki undan því að taka þátt í fund- urn eða koma fram fyrir hönd hreyf- ingarinnar. Hins vegar er ég auðvit- að lögfræðingur að mennt, sérfróð- ur um samanburðarlög. Ég hef flutt fyrirlestra í háskólum hér í Moskvu um þau efni og þetta er það sem ég vil fást við. Én að draga mig út úr pólitík get ég ekki.“ Hentistefna og kommúnismi -Sárnar yður að margir yðar fyrri félaga hafa látið sér það vel lynda að breyta skoðunum sínum í takt við breytta tíma og hagnast á ástandinu, jafnvel meir en aðrir? „Ég vil ekkert samband hafa við það fólk sem breytir sjónarmiðum sínum eftir hentugleikum. Þegar égtalaði við Goi'batsjov 1. júlí 1991, en þá áttum við langt og alvarlegt samtal, sagði ég honum að ég mundi ekki yfirgefa flokkinn, þótt ég væri eini félaginn eftir í honum. En þá sagði porbatsjov, nei, við verðum tveir. Ég fordæmi það ekki að sumir breyti skoðunum sínum. En þegar forseti Rússlands, sem rétt eins og ég var áður kommún- isti og virkur félagi í stjórnmálaráði flokksins fer allt í einu að tala um að hann sé andsnúinn sovétvaldi og kommúnisma en hlynntur kapí- talisma og svo framvegis, þá get ég nú ekki sagt að mér finnist það trúverðugt eða virðingarauki. En svona er lífið. Auðvitað breytast skoðanir alltaf að einhveiju leyti og ég er á móti einstrengingshætti og kreddufestu. Annað mál er að snúa sér um 180 gráður. Það er ekki mannsæmandi. Ég lít þess vegna á þetta af rósemi, en auðvit- að finnst mér leitt að fólk sem var í mínum flokki skuli vandræðalaust snúast svo fullkomlega gegn sínum fyrri hugmyndum.“ -Þér talið um samstarf við föður-. landsvini. En svokallaðir föður- landsvinir eru margs konar og sum- ir þeirra sem þér vinnið með eru öfgasinnaðir, talsmenn gyðingahat- urs ogjafnvel fasisma. Finnst yður þér ekki vera kominn í einkennilegt bandalag? Öfgamenn eru auðvitað jafnt á vinstri sem hægri væng stjórnmál- anna. Kommúnistar eru ævinlega talsmenn vinstri sjónarmiða í efna- hagsmálum, andstæðingar þjóðern- ishyggju og svo framvegis. Én gáið að því sem gerst hefur. Þjóðin hef- ur verið svipt því sem var henni dýrmætt. Þess vegna er ekki skrítið að kommúnistar leggi ríka áherslu á föðurlandsást. Þjóðarhagur hefur jafnan verið tekinn fram yfir einka- hag hér í landi. Þetta hefur meðal annars leitt til þess að persónurétt- indi hafa verið minni í Rússlandi heldur en í vestrænum löndum. Þannig var það í Sovétríkjunum. Einkahagsmunir eru hins vegar mikilvægastir alls samkvæmt evr- ópskum skilningi. Allt gengur út á að vernda borgarann. Jafnvel ríkið er talið hafa náttvarðarhlutverk öðru fremur. í austrænum löndum, Rússlandi, Kína, Indlandi hefur virðingu fyrir ríkinu og forsjá þess verið gert miklu hærra undir höfði. Réttindaleysi Sovétborgaranna var bætt upp með tilfinningunni um að tilheyra miklu ríki, stórveldi, sem hefur áhrif á heimsmálin. Þannig var það um okkur og þannig er það um Indveija og Kínveija. En nú, þökk sé hruni Sovétríkjanna, hefur fólk glatað þessari tilfinningu, að tilheyra stórveldi. Þetta er afar við- kvæmt mál í öllu þjóðfélaginu, það hljótið þið að finna sjálfir. Ég er viss um að ef atkvæðagreiðsla væri haldin núna meðal fyrrverandi Sov- étborgara um hvort endurreisa ætti Sovétríkin þá mundu-ekki bara tveir þriðju greiða atkvæði með Sovét- ríkjunum eins og var í þjóðarat- kvæðagreiðslunni 1991 heldur þrír Jjórðu. Meira að segja Jeltsín er búinn að átta sig á þessu. Hann sagði nýlega að aðskilnaður lýðveld- anna sé andstæður viija og hags- munum fólksins. En auðvitað getur hreyfing sem boðar föðurlandsást verið hættuleg. Þegar Hitler komst til valda í Þýskalandi hafði hann meðai annars stuðning sannra föð- urlandsvina. Kommúnistar eru og verða andstæðingar hvers kyns þjóðrembings, fasisma og gyðinga- haturs. Á meðan þjóðrembingur á ekki upp á pallborðið í Föðurlands- hreyfingunni getum við hins vegar unnið þar með öðrum sem bera hag landsins fyrir bijósti. En það er margt að varast. Hreyfingin verður að taka mið af öllum þjóðum Rúss- lands. Hún má til dæmis ekki snú- ast um Rússa eina. Föðurlands- hreyfingin er ekki öfgasinnuð eins og þeir sem kalla okkur rauð-brún- stakka vilja láta í veðri vaka. Auð- vitað ber samt mikið á þeim fáu öfgamönnum sem hafa skipað sér í okkar raðir. En vel að merkja, langöfgafyllsta hreyfingin, Pamjat, er ekki í okkar röðum. Pamjat lýsti yfir stuðningi við Jeltsín þegar þjóð- aratkvæðagreiðslan var haldin hér í apríl. Það er ljóst að bandalag okkar býður fram í þingkosningun- um hvenær svo sem þær verða haldnar." -Þér gerið mikið úr föðurlandsást yðai) en eruð þér trúaðir? „Ég er kommúnisti og þess vegna er ég í rauninni guðleysingi. Samt starfaði ég töluvert að málum kirkj- unnar og trúmálum almennt sem þingforseti. Ég vann með búddist- um og mikið með múslimum og fólki af ýmsum fieiri trúarbrögðum. Ég þekki rétttrúnaðarkirkjuna ágætlega og kristindóm yfirleitt. Ég tel að.öll trúarbrögð feli í sér yfirvegun og andlegt líf af svipuð- um toga. Boðorðin tíu í Biblíunni eiga sér til dæmis hliðstæðu í Kór- aninum og í trúarbókum Hindúa. Þess vegna held ég að í trúarbrögð- um sé að finna sammannleg verð- mæti, þótt ég geti ekki talið mig trúaðan." Framtíðarleiðtoginn - Sýnistyður einhverþeirra stjórn- málamanna sem mest ber á um þessar mundir vera líklegt leiðtoga- efni í Rússlandi eða því ríki- sem þér sjáið fyrir yður að geti risið á rústum Sovétríkjanna? „Ég held að allir núverandi stjórnmálaleiðtogar séu menn breytingatímabilsins. Þeir eiga eftii' að hverfa af vettvangi_ stjórnmál- anna á næstu árum. Ég held að næsta kynslóð stjórnmálamanna muni sjá að hagkerfi okkar verður að vera blandað, félagshyggja ríkj- andi sjónarmið og rikisgeirinn mjög öflugur. Framtíðarleiðtogi verður að skilja til hlítar og vera fær um að veija hagsmuni Rússlands. Hann verður líka að kunna að forða land- inu frá borgarastríði, því borgara- stríð í landi sem er búið kjarnorku- vet'um, efnaverksmiðjum og atóm- sprengjum ógnar öllum heiminum. Ég held að slíkur leiðtogi komi ein- hvern tíma fram á sjónarsviðið. Ég hef hitt fjöldann allan af gáfuðu og hæfileikaríku ungu fólki sem er að byija pólitískan feril. Sú kynslóð sem nú hefur hæst hverfur innan skamms, því þetta yfirgangstímabil er brátt á enda.“

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.