Morgunblaðið - 17.09.1993, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1993
Minning
Siguijón M. Jónasson,
Syðra-Skörðugili
Fæddur 27. ágúst 1915
Dáinn 6. septeraber 1993
Skagfirsk sumarkvöld eru tæpast
nokkru lík, þar sem kyrrðin, nátt-
úrufegurðin og söngur mófuglanna
hefur allt sitt hlutverk. Það er þá
sem maður skilur svo vel skáldið
sem orti um hina „nóttlausu voraid-
ar veröld", sem hvergi getur að líta
nema á íslandi. Það var einmitt slíkt
kvöld fyrir nokkrum árum, sem við
Dúddi lögðum á og riðum upp á
Ásinn ofan við Skörðugil, eins og
svo oft, bæði fyrr og síðar. Það
vantaði ekki að Skagafjörður
skrýddist sínu fegursta og eftir að
hafa litið eitthvað til með fé og
hrossum, námum við staðar efst á
Ásnum og horfðum yfir „Qörðinn
Skaga“ uns Dúddi rauf kyirðina og
sagði: „Frændi, mikið óskaplega
hefur nú drottni almáttugum tekist
vel til þegar hann skapaði Skaga-
§örð.“
Þetta litla atvik fmnst mér varpa
ljósi á þann einstaka mann, Siguijón
Jónasson, sem nú er kvaddur í dag.
Hann hefur orðið öllum þeim minn-
isstasður sem kynntust honum fyrir
glaðværð, góðan hug og fjölbreytta
mannkosti.
Siguijón Jónasson var fæddur í
Hátúni í Seyluhreppi 27. ágúst árið
1915, sonur hjónanna Jónasar
Gunnarssonar og Steinunnar Sigur-
jónsdóttur. Þar ólst hann upp í stór-
um hópi systkina við aðstæður sem
svo algengar voru á fyrri hluta þess-
arar aldar. Sjö ára gamall fór hann
í vegavinnu, var kúskur og teymdi
hesta með kerru allan liðlangan
daginn. Það er greinilegt að sá stutti
hefur sýnt hvað í honum bjó, því
að um haustið talaðist svo til að
hann kæmi í göngur, sem fullgildur
gangnamaður. Það má nærri geta
að þetta hefur ekki verið auðvelt
verk fyrir lítinn sjö ára strák. En
Dúddi stóðst próflð, fór í göngur
upp frá því og var árum saman
gangnaforingi. Greinilega hefur
krókurinn snemma beygst að því
sem verða vildi. Eitt bernskusumar-
ið fékk hann það trúnaðarstarf að
fara út á Krók til að sækja smíðavið-
inn í Glaumbæjarkirkju. Öldin var
þá heldur betur önnur. Enginn veg-
ur, sem a.m.k. risi undir nafni nú
og timbrið allt reitt á hestum. Þetta
var löng leið fyrir ungan dreng og
stundum erfítt að fá timbrið til að
tolla á hestunum. En allt gekk þetta
að lokum.
Þegar Dúddi leit til baka og vitn-
aði til þessa tíma, fannst honum
ætíð að hann hefði verið gott vega-
nesti út í lífíð.
Haustið 1937 settist Dúddi á
skólabekk í Hólaskóla og útskrifað-
ist þaðan sem búfræðingur vorið
1939. Hann sótti þó ekki eingöngu
búfræðimenntun sína heim á Hól-
um, heldur einnig sitt mesta lífslán,
konuefni sitt Sigrúnu Júlíusdóttur.
Þau hófu búskap sinn fyrst í gamla
bænum í Glaumbæ, þar sem nú er
byggðasafn, en fluttust árið 1940
að Syðra-Skörðugili, sem Dúddi
hafði fest kaup á nokkru fyrr.
Fyrir þann sem nú rennir í hlað
i Skörðugili er erfitt að ímynda sér
hvernig umhorfs var þar í upphafí
síðari heimsstyijaldarinnar. Eitt er
þó víst að ungu hjónanna beið mik-
ið verk, að bijóta tún til ræktunar
°g byggja upp bústofn, íbúðarhús
og peningshús. En þau voru sam-
hent og dugleg og með útsjónarsemi
unnu þau lífsstarf sitt, svo að þau
hafá getað litið stolt yfír farinn veg.
Þar sem áður var kargaþýfi eða
mýrar, eru nú falleg tún — sléttur,
eins og Dúddi kallaði það og jörðin
er glæsilega hýst.
Hér eiga við orð vestfírska skáld-
bóndans Guðmundar Inga Krist-
jánssonar á Kirkjubóli:
Sérðu hve varpinn er veitull
er vorsólin skín?
Hér er þinii hamingjusproti
og hjartarót þín.
Gæfa Dúdda í einkalífínu var
mikil. Sigrún kona hans var honum
ómetanleg stoð og stytta, jarðbund-
in, ákveðin og skynsöm og lagði
alltaf gott eitt til málanna. Heimili
þeirra hefur ætíð einkennst af sér-
stakri snyrtimennsku og höfðings-
skap. Alltaf var þar gestkvæmt með
afbrigðum enda þurftu margir að
sækja húsbóndann heim. Sigrún var
í forsvari heimilisins og bar gestum
og gangandi miklar krásir á degi
hveijum.
Þeim Sigrúnu og Dúdda varð
fjögurra barna auðið og þau eru:
Eygló, skrifstofumaður í Reykjavík,
sem á tvö börn og býr með Árna
Jóhannssyni, Júlía Sjöfn, skrifstofu-
maður á Akureyri, sem á þrjú böm
og er gift Sigurði Jónssyni, Jónas,
starfsmaður Mjólkursamsölunnar á
Sauðárkróki, kvæntur Valgerði
Kristjánsdóttur og eiga þau tvö
böm, og loks Ásdís, kennari, gift
Einari E. Gíslasyni bónda á Syðra-
Skörðugili og eiga þau fjóra syni.
Síðustu allmörg árin hefur verið
tvíbýlt á Syðra-Skörðugili. Ásdís og
Einar hafa átt gríðarlegan þátt í
þeirri miklu uppbyggingu sem þar
hefur orðið. Þar hafa ekki alltaf
verið famar troðnar slóðir, og menn
verið þess albúnir að hefja nýjung-
ar. Allt hefur verið gert af stórhug
og einstökum dugnaði, sem ein-
kennst hefur hið samhenta heimilis-
fólk á Syðra-Skörðugili.
Lengi dvaldist einnig á heimilinu
Pálmi Júlíusson, bróðir Sigrúnar,
mikil! heiðursmaður og einstakt
tryggðatröll, sem gekk til allra
verka á meðan heilsa leyfði.
Dúddi hefur ævinlegá verið mikil
félagsvera. Hann átti mjög ríkan
þátt í því að blása nýjum lífsanda
í Fram, ungmennafélag sveitarinn-
ar. Og því var það svo að hann gaf
félaginu landspildu úr Skörðugils-
túninu til skógræktar. Þar er nú
vaxinn upp mikill og þéttur skógur,
sem setur fallegan svip á landslagið
og gegnir því hlutverki að skapa
túninu skjól að hluta. Þetta ræktun-
arstarf hefur raunar einkennt
Skörðugilsheimilið, en er ekki síst
verk Sigrúnar. Garðurinn í kring
um bæinn er prýddur fallegum
plöntum, stómm og myndarlegum,
sem bera heimilisfólkinu fagurt
vitni.
í hestamannafélaginu Stíganda
starfaði Dúddi um mjög langt ára-
bil, eins og alkunna er og var ára-
tugum saman félagi í Karlakórnum
Heimi í Skagafírði. Alls staðar lagði
hann gott eitt til og bætti andrúms-
loftið með glaðværð og jákvæðu
hugarfari.
Einstök lyndiseinkunn Dúdda,
hestamennska og margvísleg þátt-
taka hans í félagslífí bar hróður
hans víða um land. Ef til vill má
segja að hann hafí orðið nokkurs
konar þjóðsagnapersóna í lifanda
lífí. Af þátttöku hans í hestakaupum
ganga miklar sögur, þó að sennilega
sé hvað kunnust sagan af þeim
Sveini vini hans á Varmalæk, er
þeir ráku hross og leiðin lá yfír
Héraðsvötnin. Segir sagan að á leið-
inni yfír Vötnin hafí þeir átt þrenn
hestakaup. Ég held að fyrir Dúdda
hafí hestakaupin ekki verið við-
skipti, nema að hluta. Ekki síður
var þetta einhvers konar lifsmáti;
íþrótt eða list, sem fáir gátu iðkað
með sama hætti. Jafnvel þegar
Dúddi var orðinn helsjúkur og verið
var að gera um hann hinn ágæta
sjónvarpsþátt sem sýndur var kvöld-
ið sem hann andaðist, þá tókst hon-
um af sinni einstöku lagni að selja
umsjónarmanninum og hestakon-
unni Ólöfu Rún Skúladóttur folald,
sem hljóp með stóðinu fyrir framan
myndavéiar sjónvarpsmannanna!
Fyrír börn úr kaupstað er það
mikils virði að fá að kynnast búskap-
arháttum með sumdardvöl í sveit.
Sem betur fer eiga margir íslend-
ingar slíkar minningar sem tengt
hafa saman sveit og bæ, dreifbýli
og þéttbýli. Það voru hins vegar
einstök forréttindi fyrir strák úr
vestfírsku sjávarplássi, eins og þann
sem hér ritar, að fá að dveljast ár
eftir ár sumarlangt að Syðra-
Skörðugiii. Fyrir það og hið góða
atlæti sem ég naut stend ég í ævi-
langri þakkarskuld við Skörðugils-
fólkið allt. Ég átti til skyldleika að
telja við Dúdda, þar sem hann og
móðir mín voru þremenningar. Þessi
frændsemi var þó ennfremur styrkt
böndum vináttu sem ekki hafa rofn-
að fram á þennan dag. Ég mun
hafa verið á sjöunda árinu er mér
var komið fyrir vikutíma hjá Sig-
rúnu og Dúdda og varð það upphaf
þess að fram á fermingaraldur kom
ég þangað árvisst til sumardvalar,
mislangrar þó. Haraldur bróðir minn
dvaldi einnig um tíma á Syðra-
Skörðugili.
Á Skörðugili opnaðist mér hrein
undraveröld, sem ég hafði aldrei
kynnst fyrr. Sveitalíf var auðvitað
nýnæmi fyrir mér. Heimilið ein-
kenndist af glaðværð og söng.
Kvæðabrot og lausavísur hrutu af
vörum manna í hversdagslegri um-
gengni, enda kom ég jafnan heim
haust hvert nestaður af hestavísum
og ölerindum sem ég hafði numið
um sumarið. Á þessum árum svolgr-
aði ég líka í mig bæði lesninguna
úr Tímanum og Degi og var afar
vel verseraður í þeim fróðleik, sem
þar stóð; þó satt best að segja séu
þeir kappar myndasagnanna Skuggi
og Dreki mun minnisstæðari frá
þeim árum en stjómmálaforingjarn-
ir sem þá voru aðsópsmestir á síðum
blaðsins. Búskaparhættir voru á
þessum tíma ólíkir því sem nú ger-
ist. Tæki og vélar fábrotnar og ein-
ungis til á Skörðugilsbúinu dráttar-
vél í félagi við annan bónda. En
árin á milli 1960 og 1970 voru upp-
byggingartími og framfaraskeið í
íslenskum landbúnaði. Því var það
svo að þegar ég mætti til leiks á
vorin, höfðu oftast bæst við nýjar
vélar og ný tæki.
Það fór ekki hjá því að dvölin á
Syðra-Skörðugili setti á mig mark.
Haraldur bróðir minn stríddi mér
oft á því að ég hefði svo mjög viljað
draga dám af öllu sem viðgekkst á
Skörðugili, að ég hefði meira að
segja farið að ganga með brúna
derhúfu til þess að líkjast sem mest
þeim Dúdda og Pálma! — Það var
nokkuð til í því.
Sannleikurinn er bara sá að með
viðmóti sínu og persónutöfrum lað-
aði Dúddi fólk að sér svo einstakt
var. Þetta fann ég til dæmis á böm-
unum mínum. Allt frá því að þau
fóru að vaxa úr grasi þótti þeim það
ómissandi að fara að minnsta kosti
árlega í Skagafjörð og hitta Sigrúnu
og Dúdda. Þessi hugur barnanna
segir meira en mörg orð.
Og þetta átti við um alla. Gilti
þá einu hver í hlut átti, ungur eða
gamall, kona eða karl; eða jafnvel
munkur austan af Betlehemsvöllum.
Hafí einhver maður í því sannað hin
fleygu orð Tómasar Guðmundsson-
ar, um að „hjörtum mannanna svipi
saman í Súdan og Grímsnesinu",
þá var það Dúddi á Skörðugili.
Þar einn leit naktar auðnir
sér annar blómaskrúð.
Það verður sem þú væntir
það vex sem að er hlúð.
Þú ræktar rósir vona
í reit þíns hjarta skalt
og búast við því besta
þó blási kalt.
Þannig segir í fögru kvæði Krist-
jáns frá Djúpalæk, sem mér fínnst
lýsa viðhorfí Dúdda vel og þeim
hæfileika hans að koma alltaf auga
á hið jákvæða og góða.
Lítið atvik frá því í fyrrasumar
riíjast upp. Á góðviðrisdegi þar sem
ég var í heimsókn á Skörðugili
ákváðum við að ríða út í Glaumbæ
og tókum stefnuna á gamla bæinn.
Þar var margt fólk, slangur af út-
lendingum en einnig Eyfírðingar
sem Dúddi þekkti. Þegar við komum
í hlaðið svipti hann sér af baki, hóf
glaðbeittur umræður og hafði áður
en varði drifið upp hressilegan söng.
Þegar mesta undrunin var farin af
svip útlendinganna sá ég að þeir
kunnu vel að meta þetta óvænta
innskot, þarna á hlaðinu við byggða-
safnið í Glaumbæ.
í sumar þegar við komum að
Skörðugili vissi ég að veikindi voru
farin að steðja að frænda mínum.
Hugur hans var þó hress sem fyrr.
Hann var greinilega ekki á því að
láta deigan síga. Hann hafði verið

boðaður til rannsóknar suður til
Reykjavíkur, en hafði við orð að
vonandi gæti hann komist heim í
tæka tíð fyrir Fjórðungsmót hesta-
manna á Vindheimamelum. Mér er
þó ekki örgrannt um að hann hafí
vel rennt í grun að hveiju stefndi.
Hann kvaðst i engu kvíða því sem
í hönd færi. Hann var sannfærður
um líf að loknu þessu og kveið því
ekki að kveðja; nema helst að leitt
væri að geta ekki gert eftirlifandi
vinum sínum viðvart.
Við Sigrún kona mín heimsóttum
hann skömmu síðar á Borgarspítal-
ann. Þar var hann glaður og reifur
eins og alltaf. Þegar hann steig upp
úr rúminu til þess að fara fram úr
herberginu, spurðum við hvort við
ættum ekki að aðstoða hann eitt-
hvað. „Nei, elskumar mínar, ég er
svo bráðhress að ég gæti dregið
allt Skörðugilsstóðið í rétt,“ sagði
hann aðeins og bló við. Að öðm
leyti var hugurinn bundinn við
Skagafjörðinn og nýafstaðið hesta-
mannamótið. Hann var samur við
sig.
Þegar við hittumst mánuði seinna
var mjög dregið af Dúdda mínum.
Hann lá á sjúkrahúsinu á Sauðár-
króki, lét vel af sér, en var sýnilega
orðinn býsna máttvana. Þar kvödd-
umst við hinsta sinni. Móðir mín
hitti hann á afmælisdaginn, aðeins
10 dögum fyrir andlátið. Hann var
glaður í bragði að vanda, enda hafði
hann fengið miklar heimsóknir og
sjúkrastofan hans var full af blóm-
um frá vinum og skylduliði. Þann
dag hafði verið mikið sungið og
kveðið á sjúkrastofunni og fór vel
á því.
Nú er skarð fyrir skildi, þegar
Dúdda á Skörðugili nýtur ekki leng-
ur við. Einhven veginn fmnst mér
að öðmvísi verði að koma í Skaga-
flörð þegar þessi mikli vinur minn
og velgjörðarmaður er allur. Um
hann má hafa fleyg orð sem sögð
vom um annan aðdáunarverðan og
mikinn kappa: Hann var engum lík-
ur.
Endurminningin um þennan ein-
staka heiðursmann lifír og vekur
bara með manni jákvæðar tilfínn-
ingar. Eftirlifandi eiginkonu hans
Sigrúnu Júlíusdóttur og öllu þeirra
fólki sendi ég og fjölskylda mín sam-
úðarkveðjur.
Einar K. Guðfinnsson.
Þegar kom á Vatnsskarð og
ferðafélagar vom ekki kunnugir í
Skagafírði benti maður á Mælifells-
hnjúk á hægri hönd, Glóðafeyki
beint framundan og sagði svo í lok-
in, að hér norðurundan væri Dúddi
á Skörðugili. Samferðamenn sögð-
ust hvergi sjá það kennileiti. Svarið
var að það væri vegna þess að þeir
þekktu hann ekki. Nú er Siguijón
Jónsson látinn, rúmlega sjötíu og
átta ára að aldri, en hann fæddist
að Garði í Hegranesi 27. ágúst
1915. Þar skammt undan er Kefla-
vík, þaðan sem Jónas faðir hans
var, lengst af kenndur við Hátún á
Langholti. Faðir Jónasar, Gunnar,
átti átta dætur og einn son, en Jón-
as og kona hans, Steinunn Sigur-
jónsdóttir, áttu sæg af strákum en
aðeins eina dóttur.
Siguijón, eða Dúddi, eins og hann
var löngum kallaður, var mikill
kostamaður. Þó að syrti í álinn var
alltaf bjart yfír Dúdda, a.m.k. sáu
ekki utanaðkomandi menn, að hon-
um hnykkti við harma. Hann var
að þvf leyti eins og bestu hetjur úr
fornsögunum, að fáir sáu honum
bregða. Undir lokin vissi hann að
hveiju fór. Banameinið hafði sótt
að honum í sumar og kannski leng-
ur. Reynt var að ráða bót á því með
uppskurði, en þeim skurði var bara
lokað aftur. Ég átti leið um og gerði
mér ferð í sjúkrahúsið á Sauðár-
króki til að heimsækja hann. Og enn
var hann hrókur fagnaðar. Ekki sá
á honum kvíða. Það var aðeins dauð-
inn einn sem gat sigrað hann. Hann
hafði engu að kvíða.
Ég var granni Siguijóns, barn
að aldri, en fann þó aldrei til aldurs-
munar. Hann var fímmtán ára, þeg-
ar ég sá hann fyrst og átján ára,
þegar leiðir skildu að nokkru. En
alla ævina hefur Dúddi verið þarna
- á Langholtinu, eins og sagði í
upphafi. Síðast þegar við fundumst
minntist hann á séra Hallgrím
Thorlacius í Glaumbæ, þennan stóra
mann sem lifir enn í hugum okkar,
sem vorum honum samvista í lengri
eða skemmri tíma. Dúddi var eins-
konar hestasveinn hjá honum. Það
fannst stráknum frá Hátúni minnis-
vert. Haltu í hestana, sagði séra
Hallgrímur ef þeir voru saman í
Qárragi eins og grönnum er títt og
Hallgrímur hitti einhvem sem hann
þurfti að tala við, hallur á vangann
því hann tinaði. Hestar séra Hall-
gríms voru góðir, enda kom hann
sér upp kyni. Dúddi kunni að meta
það enda varð hann snemma glögg-
ur á hesta. Ræktunarstarf hans á
Syðra-Skörðugili hefur borið nafn
hans og bæjarins vfða.
Siguijón í Hátúni var afar greiða-
samur piltur. Væri hann beðinn ein-
hvers var hann þotinn af stað til
að leysa málið. Heimilið í Hátúni
var stórt og rausnarlega staðið að
öllu hjá þeim Jónasi og Steinunni.
Á veturna var þar farskóli, viku eða
hálfan mánuð í einu, en hinn tímann
í Húsey hjá Felix Jósafatssyni. Á
þessa staði gekk maður frá Grófarg-
ili, en líka henti að manni væri kom-
ið fyrir í Glaumbæ. Þá vissi maður
ekki að við sváfum í safni. Dúddi
var ekki sýnilegur þessa vetrartíma;
kannski hefur hann verið kominn í
Hólaskóla. Hann var orðinn fullorð-
inn maður. En næst þegar við hitt-
umst var eins og við hefðum aldrei
skilið. Þá var hann giftur Sigrúnu
Júlíusdóttur og byijaður að búa á
Syðra-Skörðugili. Þá var ég byijað-
ur að skrifa sögur. Dúdda þótti
mikið púður í þeirri fyrirtekt.
Eins og margir fleiri Skagfirðing-
ar var Siguijón eiginlega alinn upp
á hestum. Á honum lentu snúningar
fyrir Hátúnsheimilið og hann spar-
aði sig hvergi. Nú, þegar ég hitti
hann síðast, minntist hann þessara
daga og fannst að öðrum hefði þótt
hann aldrei nógu fljótur í förum.
Alltaf kvað við í eyrum hans: Og
flýttu þér nú. Þetta hefur auðvitað
verið einvher kækur, en Dúddi tók
orðin bókstaflega og honum voru
þau minnisstæð. Eitt sinn sá ég
Dúdda ganga svo rösklega til verks,
að það varð að slysi. Á rigningar-
degi vorum við að basla við að ná
styggum hesti, Amaldur bróðir
minn, ég, Dúddi og fleiri. Hestinum
þurfti að koma í aðhald og gekk
illa. Það hellirigndi og kom raunar
þrumuveður. Dúddi var á hesti eins
og venjulega; bleiku hrossi sem
hann átti, dýrléttu og ötulu, en
blautt kargaþýfí fyrir fótum. Skipti
engum togum í þessum sviptingum
að bleika hrossið fór flatt undir
Dúdda og hálsbrotnaði Þetta var
hans eina hross. Og á meðan við
hinir stóðum yfír skrokknum með
tárin í augunum, svipti Dúddi
hnakknum af, leit á okkur svona
hnuggna og sagði hressilega: Gerir
ekkert.
Það sést á ýmsu, að fleira fólk
en ég hefur kunnað að meta Sigur-
jón á Syðra-Skörðugili og er það
vel og réttmætt. Fólk hefur gert sér
far um að segja af honum hrossa-
kaupasögur, einkum af honum og
Sveini heitnum á Varmalæk, sem
var einn af þessum dýrindismönn-
um, sem aldrei vantaði orð yfír hlut-
ina. Milligjafirnar voru skrautlegar
hjá þeim, m.a. gömul, blind hæna.
En þeir versluðu ekki með halta og
blinda hesta og voru þó hestakaup-
menn miklir. Sögur af hrossabraski
tóku á sig ýmsar myndir. Mikið var
um skjótt hross í Hátúni og á Syðri-
Húsabakka, en hrossin gengu sam-
an á eylendinu. Óhjákvæmilega