Morgunblaðið - 14.11.1993, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1993
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Eitt af áhugverðustu viðfangs-
efnum listasögunnar er hin eilífa
spuming um upprunann sem hlýtur
að vakna í hvert skipti sem verk
einstakra meistara heimslistarinnar
ber fyrir augu. Listheimurinn hefur
á hveijum tíma verið þétt setinn
lærðum og oft góðum handverks-
mönnum, en aðeins fáir hafa náð
að rita nöfn sín á spjöld listasögunn-
ar; þar hefur góð verkkunnátta ein
og sér ekki dugað langt. Hvaðan
kemur sú snilligáfa sem gerir suma
einstaklinga að jöfrum listanna, en
finnst tæpast hjá öðmm sem fyrir
vikið fylla fjölmennan flokk meðal-
menna (eða þaðan af verra) sem
hafa í mesta lagi handverkið eitt
til að styðrja sig við?
Það er ekki er hægt að svara
öllum spumingum lífsgátunnar á
sannfærandi hátt og þessi er ein
þeirra. Sumir verða til að benda á
uppeldisleg áhrif, mótun umhverfis-
ins, erfðaþætti eða jafnvel guðlegan
innblástur, hverrar trúar sem lista-
maðurinn kann að vera. Ekkert eitt
svar er fullnægjandi og í raun óþarfi
að leita slíks; það skiptir meim að
njóta snillinnar, þegar hún birtist,
því líkt og stórfenglegt sólsetur,
verður hún aldrei útskýrð til hlítar.
René Francois Auguste Rodin
var einn þeirra snillinga sem óum-
deilanlega ritaði nafn sitt stómm
stöfum í listasöguna og stór sýning
verka hans í Listasafni Reykjavíkur
á Kjarvalsstöðum gefur landsmönn-
um fágætt tækifæri til að kynnast
list hans í nærmynd. Hann fæddist
12. nóvember 1840, sonur fátæks
embættismanns í París og hlaut
sem slíkur ósköp venjulegt uppeldi
framan af æsku. Hins vegar kom
í ljós að drengurinn var drátthagur
og þrettán ára gamall hóf hann nám
við sérstakan teikniskóla, þar sem
hann lærði á næstu ámm undir-
stöðuatriði teikningar og mótunar.
Sautján ára gamall þreytti hann
inntökupróf í Fagurlistaskólann
(Éeole des Beaux-Arts), en féll í
þrígang á því samkeppnisprófí. Það
átti ef til vill eftir að reynast dulin
blessun, þegar til lengri tíma er litið.
Rodin komst til manns á tímum
mikilla breytinga í Frakklandi;
Napóleon III. var kjörinn forseti
annars lýðveldisins 1850, en framdi
síðan valdarán og tók sér keisara-
tign 1852 og ríkti sem einvaldur
allt til 1870. Á þessum tíma gjör-
breyttist ásýnd Parísar fyrir tilstilli
gífurlegra framkvæmda sem
Haussmann barón stjórnaði. Hauss-
mann var dugmikill í starfi; hann
ruddi víða úr vegi þéttum íbúða-
hverfum sem einkenndust af krók-
óttum og þröngum götum og lagði
þess í stað bein breiðstræti sem
auðvelduðu alla umferð um borgina;
hann lét leggja nýtt vatns- og frá-
rennsliskerfi, skipulagði garða og
opin svæði innan borgarinnar,
byggði nýtt óperuhús, markaðstorg
og mikinn fjölda opinberra bygg-
inga. París breyttist meira á þessum
tveimur áratugum en hún hafði
gert næstu tvær aldir á undan.
Öll þessi byggingarstarfsemi
skapaði mikla þörf fyrir handverks-
menn og átján ára tók Rodin að
starfa fyrir verktaka sem vann að
skreytingum hinna nýju bygginga
sem voru að rísa. Því má segja að
í stað þess að byggja á akadem-
ískri kennslu í listaskóla hafí Rodin
orðið myndhöggvari fyrir tilstilli
þeirrar þjálfunar sem hann hlaut í
starfí sínu, þar sem meira byggðist
á leysa þau vandamál rýmisins sem
upp komu hveiju sinni, heldur en
að fylgja fastmótaðri akademískri
forskrift í verki. Fijáls hugsun sem
byggði einungis á því að fínna
heppilegustu lausnir hvers við-
fangsefnis átti í senn eftir að ein-
kenna mörg snjöllustu verk lista-
mannsins og um leið valda hve
hatrömmustum deilum um þau
sömu verk, vegna þess á hve hvat-
víslegan hátt þau höfnuðu hinum
akademísku, hefðbundnu aðferðum.
Það átti eftir að reyna mikið á
hinn unga mann áður en hann hlaut
almenna viðurkenningu sem mynd-
höggvari og listamaður. Þegar syst-
ir hans dó 1862 varð hann hug-
stola og ákvað að gerast munkur;
ábóti reglunnar fékk hann hins veg-
ar til að gera portrett af sér og
endurlífgaði þannig sköpunarþrá
Rodin, um leið og hann hvatti þenn-
an leitandi einstakling til að leggja
fyrir sig höggmyndalistina.
Rodin tók að sækja tíma hjá hin-
um þekkta myndhöggvara Antoine-
Louis Barye (1796-1875). Barye
var hvað frægastur fyrir dýramynd-
ir sínar, þar sem rándýr með hnykl-
aða vöðva ráðast á mýkri form
máttvana veiðidýra. Hann hafði á
sinni tíð lent upp á kant við akadem-
íuna vegna óvenjulegra efnistaka
sinna og þær deilur stóðu lengi; á
endanum hafði Barye betur og hlaut
almenna viðurkenningu fyrir verk
sín. Ferill hans var þannig að vissu
marki forboði þess sem Rodin átti
eftir að ganga í gegnum. Jafnframt
náminu fór Rodin að vinna fyrir
annan myndhöggvara, Albert-Ernst
Carrier-Belleuse (1824-87) sem
var þekktari fyrir mýkt formsins,
og var ef til vill þess vegna eftir-
læti hinnar hefðbundu Iistaakakem-
íu. Rodin átti eftir að starfa með
honum um árabil í París og síðar í
Brussel, en þar kom að leiðir skildu
og þeir urðu keppinautar í högg-
myndalistinni síðustu æviára Carri-
er-Belleuses.
En vonbrigðin urðu fleiri. 1864
reyndi Rodin að senda verk á hina
opinberu Salon sýningu, en var
hafnað. Þetta var verkið „Nefbrotni
maðurinn" sem síðan hefur unnið
sér sess sem ótvírætt upphafsmerki
þess sem átti eftir að einkenna sjálf-
stæðan liststíl Rodin; myndefnið var
maðurinn, en fyrirmyndin óvenjuleg
og útfærsla verksins braut í bága
við hina hefðbundnu, fegruðu
ímynd hans sem höggmyndlist sam-
tímans einkenndist af. Áfallið var
þrátt fyrir allt umtalsvert, því segja
má að verk á Salon sýningunni
hafi verið eini gildi aðgöngumiðinn
að frönskum listheimi á þessum
tíma; án hans var viðkomandi ekki
tekinn í hóp listamanna, gekk illa
að selja verk sín og fékk engar
pantanir. Rodin varð því enn um
sinn að framfleyta sér á vinnu við
húsaskreytingar.
1864 var einnig örlagaár í lífi
Rodin á annan hátt, því þá kynntist
hann saumakonunni Rose Beuret
og eignaðist fljótt son með henni.
Hún átti eftir að verða förunautur
hans fyrir lífstíð, þrátt fyrir að
ýmsar ástkonur tækju hug hans
allan á vissum timabilum og þau
giftust ekki fyrr en nokkrum vikum
Auguste Rodin: Danae. Um 1885.
fyrir dauða hennar í febrúar 1917.
Meðal fyrstu höggmynda Rodins
er nokkur fjöldi portretta af Rose
Beuret og er eitt þeirra á sýning-
unni á Kjarvalsstöðum.
Stöðugleiki fransks þjóðlífs
hrundi til grunna 1870-71, fyrst
vegna niðurlægjandi ósigurs í stríði
við Prússa og ekki síður vegna
þeirra innri átaka sem Parísar-
kommúnan olli. Rodin var kvaddur
í herinn, en leystur frá störfum
1871, en þá fór hann til Brussel,
þar sem hann vann að umfangsm-
iklum skreytingum á Kauphöllinni
ásamt Carrier-Belleuse; hann átti
eftir að vinna að húsaskreytingum
í Brussel nokkur næstu ár.
Árið 1875 var Rodin hálf-fertug-
ur og þá er enn ekki hægt að segja
að hann hafi náð að skapa sér per-
sónulegan stíl sem tekið yrði eftir.
Á því ári urðu hins vegar þau um-
skipti sem mörkuðu hann til fram-
tíðar. Hann fór í langa pílagríms-
ferð til ítalíu og heimsótti Genúa,
Flórens, Róm, Napólí og Feneyjar
áður en hann sneri aftur til Bruss-
el. í þessari ferð kynntist Rodin af
eigin raun verkum myndhöggvara
endurreisnarinnar; einkum hreifst
hann af verkum Michelangelos og
Donatellos sem segja má að hafi
bjargað honum frá þeim blóðlitla
akademisma sem einkenndi högg-
myndalist samtímans. Eftir þá ferð
var einnig ljóst að það var mannslík-
aminn, máttur hans, formræn jafnt
sem táknræn gildi sem áttu eftir
að vera meginviðfangsefnið í högg-
myndalist Rodins; þar leitaQi hann
óhikað í smiðju endurreisnarinnar.
Þessi ásetningur listamannsins
kom strax fram í verkinu „Hinn
sigraði", sem hann byrjaði á þegar
eftir heimkomuna frá Ítalíu. Verkið
var fyrst sýnt í Brussel 1877 og
olli miklu hneyksli, jafnvel ásökun-
um um að það væri í raun afsteypa
af mannslíkama; Rodin tókst um
síðir að hreinsa sig af þeim áburði.
Myndin var sýnd í París sama vor
undir því nafni sem síðan hefur
verið notað yfír hana, „Ógnaröldin"
(L’Age d’Áirain). Samtímamenn
Rodins sáu hér þjáða ásýnd hins
sigraða manns sem leitar eftir að
rísa á ný og þannig snerti verkið
marga strengi í hjörtum Frakka
sem enn sveið ósigurinn gegn Þjóð-
veijum í stríðinu 1870. Einnig hefur
hún verið túlkuð sem táknmynd
mannsins sem í árdaga var að
vakna til vitundar um sjálfan sig
og sú skýring hefur vissulega víð-
ari skírskotun en hin fyrri.
Rodin flutti aftur til Parísar 1877
og þó verk hans væru nú á allra
vörum (myndirnar „Gangandi mað-
ur“ og „Jóhannes skírari" fylgdu í
kjölfarið 1877 og 1878) voru næstu
ár honum erfíð; það er tæpast hægt
að segja að hann hafi komið undir
sig fótunum fjárhagslega og notið
almennrar viðurkenningar sem
myndhöggvari fyrr en 1880, þegar
verk hans voru sýnd á Salon sýning-
unum í París og Brussel.
Þá stóð Rodin á fertugu, en á
þeim aldri eiga flestir listamenn
þegar að baki umtalsverðan feril
og fjölda verka; Rodin var hins
vegar rétt að hefjast handa. Það
var einkum á næstu tveimur ára-
tugum sem hann skapaði þann orðs-
tír sem hefur orðið til þess að hann
er enn í dag talinn einn fremsti
myndhöggvari 19. aldar og haft
meiri áhrif á höggmyndalist 20.
aldar en nokkur annar. Á þessum
árum streymdu til hans pantanir á
verkum á vegum opinberra aðila,
og mörg hans þekktustu verk litu
dagsins ljós; nægir þar að benda á
„Hugsuðinn“ (1880), „Evu“
(1881),„Úgólín og börnin“
(1882),„Fugit Amor“ (1884),
„Danae“ (1885) „Gömlu vændis-
konuna“ (1885), „Kossinn" (1886),
„Borgarana frá Calais" (1886),
„Glataða soninn“ (1889), „írisi,
sendiboða guðanna" (1890-91) og
„Balzac" (1897) svo nokkuð sé
nefnt. Til að sinna þessu öllu réð
Rodin til sín hópa hæfra aðstoðar-
Auguste Rodin: Glataði sonurinn.
1889.
Auguste Rodin: Kossinn. 1866.
RODIN
Máttur manns-
líkamans
i