Morgunblaðið - 05.12.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1993
A KROSSGOTUM
eftir Pál Þórhallsson
ÞAÐ er mikill kraftur í þeim hjúkrunarfræðingum sem
blaðamaður ræddi við í tilefni af tuttugu ára afmæli Náms-
brautar í hjúkrun. Blómlegt rannsóknarstarf er innan deild-
arinnar eins og vikið er að í rammagreinum og með skipu-
lagi námsins er lagður góður grundvöllur að starfi hjúkrun-
arfræðinga innan heilbrigðisþjónustu sem er í örri þróun.
Hjúkrunarfræðirigar vísa því á bug að starfið hafi fjarlægst
sjúklinga og felist nú að miklu leyti í pappírsvinnu og stjórn-
unarstörfum. Hinu sé ekki að neita að hjúkrunarfræðingar
njóti meira sjálfstæðis í starfi hér en víða erlendis og stjórn-
un, skráning og eftirlit sé þar veigamikill hluti. Athyglis-
vert er í því sambandi að meirihluti opinberrar nefndar sem
fjallaði um endurskoðun laga um heilbrigðisþjónustu komst
að þeirri niðurstöðu í vor að læknar ættu einir að að bera
ábyrgð á rekstri sjúkradeilda.
„Þetta er að verða einhver goð-
sögn,“ segir Lovísa Baldursdóttir,
hjúkrunarframkvæmdastjóri gjör-
gæslu og bráðamóttöku á Landspít-
alanum, þegar hún er spurð hvort
umönnun sjúklinga sé að verða
aukaatriði í hjúkrunarstarfmu. „En
það er engin spurning að pappírs-
vinna hefur aukist. Eftir því sem
hjúkrun verður flóknari vex þörfín
fyrir skráningu og eftirlit ekki sist
til að tryggja öryggi sjúklinga."
í fréttabréfi í hjúkrunarfræði frá
því í vor leggur dr. Kristín Björns-
dóttir lektor til að fram fari grund-
vallar endurskoðun á því hvernig
hjúkrunarstarfíð er skipulagt. Rann-
sóknir hennar hafa sýnt að hjúkrun-
arfræðingar sjálfír leggja mikið upp
úr því að tengjast sjúklingum og
eiga við þá góð samskipti. En álag
í starfí komi niður á þessu. Kristín
segir ennfremur: „Mikilvægir þættir
hjúkrunarstarfsins, þættir sem
fræðimenn hafa jafnvel lýst sem
kjarna þess, eru ekki hluti af opin-
berri orðræðu í hjúkrun, né af starf-
seminni á deildinni almennt. Að mínu
mati dregur þessi þögn verulega úr
möguleikum hjúkrunarfræðinga til
að móta ákvarðanatöku um meðferð
og framtíð sjúklinganna ... Það er
einnig mitt álit að það myndi vera
öllum til hagsbóta, sjúklingunum,
hjúkrunarfræðingunum og sam-
starfsfólki þeirra að rödd hjúkrunar-
innar, það sjónarhorn og innsýn sem
hún getur veitt, heyrðist betur og
skýrar innan heilbrigðisþjónustunn-
ar.“
Samband lækna og
hjúkrunarfræðinga
Það heyrist löngum að hjúkrun-
arfræðingar hafí seilst mjög til
áhrifa á spítölunum og séu að mörgu
leyti betur undir stjórnunarstörf
búnir en læknamir. Stjórnun er
þannig hluti af hjúkrunarnáminu, 4
einingar af 120, en hún er aftur á
móti ekki hluti af læknanáminu.
„Eftir því sem störfin verða flókn-
ari, sjúklingarnir veikari og tæknin
meiri eykst samhjálpin og samvinna
stéttanna. Einleikur á ekki við,“ seg-
ir Lovísa. „Auðvitað er það læknir
sem ákveður hvenær sjúklingur
kemur í aðgerð en hjúkrunarfræð-
ingar þurfa að skipuleggja allt í
kringum það og eftir það,“ segir hún.
Bæði læknar og hjúkrunarfræð-
ingar skoða sjúklinga. „Læknir kem-
ur fram með læknisfræðilega grein-
ingu. Við erum ekki að setja fram
læknisfræðilega greiningu heldur
hjúkrunarfræðilega því við erum að
skoða einstaklinginn heildrænt. Við
spyrjum t.d. í hvaða sporum er
hjartasjúklingur? Hvaða einkenni er
hann með og hvernig upplifír hann
að vera veikur og komast ekki í
vinnu og hver er upplifun aðstand-
enda hans? Við reynum að útskýra
fyrir sjúklingi lyfjagjöf og verkun
lyfja. Við búum hann undir heimferð
í samvinnu við sjúkraþjálfara. Hjúkr-
unarfræðingurinn er mjög mikill
tengiliður við alla. Hann er með
heildaryfírsýn yfír öll mál sjúkling-
ins,“ segir Sóley S. Bender.
Nefnd sem heilbrigðisráðherra
skipaði til að endurskoða lög um
heilbrigðisþjónustu fjallaði einmitt
um mörk læknis- og hjúkrunar-
starfsins í tengslum við rekstur
sjúkradeilda. Álit nefndarinnar var
einróma nema hvað varðar ábyrgð
á rekstri sjúkradeilda. Meirihlutinn,
Ingimar Sigurðsson lögfræðingur
formaður nefndarinnar, Sigbjörn
Gunnarsson alþingismaður og Gunn-
Hvort eiga lækn-
ar eða hjúkrun-
arf ræöingar aÖ
bera úbyrgö ú
rekstri sjúkra-
deilda?
Kynfræðsla
og þungun-
artíöni
ÞUNGUNARTÍÐNI meðal
unglingsstúlkna er hvergi
hærri á Norðurlöndum en
hérlendis. Sóley S. Berider
hjúkrunarfræðingur telur að
ein skýringin á þessu sé
skortur á kynfræðslu. Sem
dæmi um hve lítil áhersla er
lögð á þetta málefni nefnir
hún að kynfræðsludeild
Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur hefur verið
lögð riiður.
Þungunartiðni er samanlögð
tíðni fæðinga og fóstureyðinga.
Þungunartíðni í aldurshópnum
15-19 ára hefur heldur lækkað
á undanförnum árum hérlendis
en er þó mun hærri en á öðrum
Norðurlöndum. Fóstureyðingar
eru aftur á móti ekki jafnal-
gengar hér á landi og á öðrum
Norðurlöndum. Afleiðingin er
sú að barneignir unglings-
stúlkna eru tíðari hér en í ná-
grannalöndunum.
„Af hverju ákveða svona
margar stúlkur að eiga börn?“
spyr Sóley, en hún kennir fjöl-
skylduáætlun við Námsbraut í
hjúkrunarfræði. „Finnst okkur
eðlilegt að stúlkur á þessum
aldri séu að eignast börn? Eig-
um við að vinna með það við-
horf eða á að koma því til skila
að unglingsstúlkur ættu frekar
að ljúka námi áður en þær
axla þá miklu ábyrgð að eign-
ast barn?“ spyr hún.
Samkvæmt rannsóknum
nota 15-40% unglinga ekki
getnaðarvarnir. Sóley telur
skýringuna m.a. ómarkvissa
kynfræðslu hérlendis þó veru-
leg breyting hafí orðið á því á
síðustu árum með markvissara
námsefni. Ekki sé nóg að fjalla
um þessa hluti eins og pípu-
lagnir heldur þurfi að leggja
rækt við kennsluna t.d. með
hópvinnu. Og ekki sé nóg að
veita bara kynfræðslu í skól-
um. Unga fólkið þurfi að geta
leitað eitthvert. Sóley segist
harma það að búið sé að loka
göngudeild um kynfræðslu á
Heilsuverndarstöðinni en það
var gert nú í sumar. Menn
hafi dregið þá ályktun af lítilli
aðsókn að þörfin væri lítil í
stað þess að velta því fyrir sér
hvort ekki þyrfti að auglýsa
betur þjónustuna og rýmka
opnunartíma.
Á tímamótum
NÁMSBRAUT í hjúkrunarfræði á
tvítugsafmæli um þessar mundir.
Á myndinni eru frá vinstri Herdís
Sveinsdóttir dósent formaður
sljórnar námsbrautarinnar,
Marga Thome dósent og Sóley
Bender lektor. I bakgrunni eru
málverk af tveimur skólastýrum
Hjúkrunarskóla íslands, Þor-
björgu Jónsdóttur og Sigríði
Bachmann.
ar Ingi Gunnarsson heilsugæslu-
læknir, vill að yfirlæknir hafí einn
yfírumsjón með starfsemi hlutaðeig-
andi sjúkrahúsdeildar. Ingimar segir
að það gangi ekki að þessi ábyrgð
sé á margra höndum eins og nú sé
og Iæknar hafi eiginlega um of get-
að skotið sér undan henni fyrir vik-
ið. Eðlilegt sé að hún sé í höndum
yfirlæknis því það séu lækningastörf
fyrst og fremst sem fram fari á
sjúkradeildum. „Eins og málin hafa
þróast á undanförnum árum eru
hjúkrunarfræðingar að taka við hin-
um almenna rekstri deildanna," seg-
ir Ingimar. Minnihlutinn, Lára Mar-
grét Ragnarsdóttir alþingismaður og
Olafur Ólafsson landlæknir, vilja
hins vegar að yfírlæknir og hjúkrun-
ardeildarstjóri fari saman með þessa
yfírstjóm.
Morgunblaðið/Júlíus
Vanlíöan mæðra ungbarna
MÖRGUM íslenskum mæðrum
líður mjög illa nokkru eftir að
nýtt barn er komið í heiminn
samkvæmt rannsóknum Mörgu
Thome, dósents í hjúkrunar-
fræði. I samvinnu við heilsu-
gæsluhjúkrunarfræðinga fylgd-
ist hún með öllum mæðrum sem
fæddu börn síðustu þrjá mánuði
ársins 1992. Skýringarnar á
vanlíðaninni eru m.a. sambúðar-
örðugleikar og óværð barnanna.
Það er ekki einfalt mál að rann-
saka vanlíðan fólks á hlutlægan
hátt. Margá notast við spuminga-
lista sem notaður hefur verið er-
lendis til að greina mismunandi
gerðir þunglyndis hjá konum. Hann
hefur ekki verið notaður fyrr til
að greina á milli eðlilegrar líðanar
og vanlíðanar. Samkvæmt könnun-
inni líður um 14% kvenna með
ungböm mjög illa og hafa töluverð
þunglyndiseinkenni. Þessi tíðni
kemur ekki á óvart að sögn Mörgu
þegar hafðar eru í huga rannsókn-
ir erlendis frá. En þær komu henni
á óvart vegna þess að athugun sem
hún gerði árið 1990 á 201 konu á
höfuðborgarsvæðinu benti til að
tíðni vanlíðunar í kjölfar fæðingar
væri með minnsta móti hérlendis.
Rannsóknir erlendis frá sýna að
andleg vanlíðan kvenna er meiri
eftir fæðingu en á meðgöngu. Van-
líðanin þróast yfirleitt á fyrstu sex
til tíu vikunum. Ekki er talið neitt
óeðlilegt þótt konur finni fyrir ein-
hverri vanlíðan til að byija með.
T.d. kom fram í könnun ljósmæðra-
nema árið 1989 að önnur hver
móðir fínnur fyrir einhverri vanlíð-
an fyrst eftir fæðingu sem birtist
í grátköstum og depurð. En vanlíð-
an sem helst lengur er alvarlegra
mál. Rannsóknir Mörgu miða ein-
mitt að því að leiða í ljós hversu
algeng vanlíðan á 2.-6. mánuði
eftir fæðingu er.
Algengustu einkenni vanlíðunar
eru sjálfsásökun, spenna, hræðsla,
úrræðaleysi og kvíði. Meðal orsaka
eru sambúðarörðugleikar, óværð
barna og heilsufarsvandamál.
Leituðu ekki til læknis
Það vakti athygli Mörgu að fæst-
um kvennanna hafði dottið í hug
að leita til læknis vegna líðanar
sinnar. Og þær konur sem það
gerðu höfðu yfirleitt átt við þung-
lyndi að stríða fyrir fæðinguna.
„Konurnar virtust ekki líta á þetta
sem heilsufarsvanda heldur fremur
sem félags- eða andlegt vanda-
mál,“ segir Marga. Hún dregur
þann lærdóm af rannsókninni að
það sé mikilvægt fyrir konur að
þær átti sig á því að þær geta orð-
ið fyrir þessu sjálfar og að karlam-
ir túlki ekki alla erfíða framkomu
maka sinna sem frekju. Einnig
ættu heilbrigðisyfirvöld að átta sig
á þessum vanda og e.t.v. að leita
skipulega að honum. Loks má gera
ýmislegt til að draga úr vanlíðan
og flýta bata. „Konurnar reyndust
gera heilmikið sjálfar til að bæta
líðan sína. Mikilvægast virtist vera
að hafa trúnaðarvin til að tala við.
Þvínæst að binda sig ekki um of
við heimilið heldur fara út á meðal
fólks, öðlast tilbreytingu og hreyfa
sig - gera semsagt eitthvað fyrir
sjálfa sig,“ segir Marga.