Morgunblaðið - 01.02.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. FEBRÚAR 1994
Sinfóní uhlj óm-
sveit æskunnar
eftir Guðmund
Hafsteinsson
Eftir mjög vel heppnaða tónleika
Sinfóníuhljómsveitar æskunnar
(S.æ.) laugardaginn 15. janúar sl.
átti ég ekki von á öðru en að þær
raddir sem telja Paul Zukofsky einan
færan um að veita hljómsveitinni for-
ystu væru kveðnar í kútinn. En viti
menn, í morgun, laugardaginn 22.
janúar, birtist í Morgunblaðinu grein
eftir Atla Heimi Sveinsson, einn
helsta Zulíofskyista landsins, þar
sem, eins og við var að búast, gert
er lítið úr tónleikunum og aðstand-
endum þeirra. Atli kemur víða við í
grein sinni, en hvað viðvíkur S.æ. eru
aðalatriðin eftirfarandi:
a) tónleikar þessir hafi verið lakari
en það sem gerðist og gekk undir
stjóm Zukofskys;
b) áheyrendur hafi ekki hrifist af
leik sveitarinnar og ekki þakkað hlý-
lega fyrir sig;
c) Christopher Adey sé einfaldlega
góður meðalmaður sem við höfum
ekkert við að gera;
d) án Zukofsky muni sveitin staðna,
síðan koðna niður og, vel ef ekki,
enda sem andhverfa sjálfrar sín.
Ég er alfarið ósammála því sem
frám kemur í liðum a) til d).
Það er mikill afdalabragur á þessu
máli öllu. Sjálfsögð mannaskipti í
stöðu stjómanda æskulýðshljómsveit-
ar em slíkir smámunir, að með ólík-
indum er að það eitt skuli valda
íjaðrafoki í helstu fjölmiðlum landsins
svo mánuðum skiptir og lýsir betur
gerð þjóðfélagsins heldur en það lýs-
ir mikilvægi breytingarinnar fyrir
tónlistarlífíð í landinu. Það er því að
bera í bakkafullan lækinn að eyða
fleiri orðum á mál sem búið er að
fá opinbera umfjöliun umfram það
er hæfir tilefninu. Ég get þó ekki
orða bundist, því að bæði er að mér
þykir Atli Heimir hagræða sann-
leikanum til að þjóna sínum málstað
og að þær greinar sem ég hef séð
um mál S.æ. og Zukofskys, utan ein,
hafa komið úr röðum þeirra er telja
að Zukofsky ætti að fá einkaleyfi á
að stjórna æskumannahljómsveit á
íslandi um ókomna tíma, og hef ég
þó sterkan grun að þeir séu í miklum
minnihluta þeirra er láta sig málið
varða.
Á síðustu tónleikum sínum glímdi
Sinfóníuhljómsveit æskunnar við tvö
stór og vandasöm 20. aldar tónverk,
svo ekki er hægt að segja að metnað
hafi skort í verkefnavali. Fyrra verk-
ið á efnisskránni, svítan Rómeó og
Júlía eftir Prokofiev, er afar vand-
meðfarið sakir fínleika og gegnsæis.
í verkinu reynir mikið á hvern ein-
stakan spilara því að allt heyrist og
engu er hægt að leyna. Þrátt fyrir
þetta kom hljómsveitin, sem nú er
skipuð óvenju mörgum mjög ungum
hljóðfæraleikurum, verkinu vel til
skila og sýndi reyndar blæbrigðarík-
ari leik en ég hef heyrt hjá henni
áður. Það var þó í síðara verkinu,
hinni rúmlega klukkustundar löngu
10. sinfóníu Shostakovitsj og gefur
mikið tilefni til átaka, að hljómsveit-
in, undir stjórn Christophers Adeys,
sýndi svo ekki var um að villast, að
það er einskis að sakna þótt Zukof-
sky stjórni henni ekki. Verkið var
flutt bæði af leikni og tilþrifum sem
spönnuðu allan skalann frá kyrfð til
ofsa. Ef hægt er að segja að sveit
sem mestmegnis er skipuð ungling-
um, og er best lætur leikur saman
fáeinar vikur á ári, spili glæsilega,
þá má hafa þau orð yfír um flutning
S.æ. á þessu erfiða verki. Flutningur-
inn gaf hvergi eftir því sem ég hef
heyrt hljómsveitina gera best áður,
en hafði það umfram að vera fjöl-
breytilegri í allri mótun og lit og laus
við þann einstrengingshátt og flatn-
eskju sem meðferð Zukofskys á til
að bera og mundi nú vart ruglað
saman við ferska listræna sýn ann-
arsstaðar en á menningarlegu annesi
eins og því sem við byggjum.
Hljómsveitin náði þessum prýði-
lega árangri undir stjórn hins breska
Adeys. Christopher Adey á að baki
heilmikinn stjórnandaferil. Hefur
hann stjórnað öllum bestu hljómsveit-
um Bretlands, flestum helstu hljóm-
sveitum Vestur-Evrópu og mörgum
fremstu hljómsveitum Bandaríkj-
anna. Hann hefur sérhæft sig nokkuð
við að stjóma unglingahljómsveitum.
Héðan fór hann beint að stjórna stór-
um tónleikum í Royal Academy of
Music í London. Vegna anna gat
Adey ekki æft nema eina viku með
S.æ. fyrir tónleikana 15. janúar, eða
helmingi skemur en Zukofsky er van-
ur að gera. Hann náði hinum góða
árangri samt. Þeir hijóðfæraleikarar
úr S.æ. sem ég hef rætt við, ljúka
upp einum munni um að mjög gaman
og örvandi hafi verið að æfa með
Adey; hann hafi unnið hratt og af
öiyggi, verið bráðskarpur og haft auk
þess þægilegt viðmót. Enginn nær
svo iangt sem Adey hefur gert á ein-
tómri meðalmennsku, hversu góð
sem hún kann að vera. í veröld þar
sem hörð samkeppni ríkir um að fá
að stjórna bestu hljómsveitunum öði-
ast enginn slíkan frama óverðskuld-
að; verður margur hæfileikamaður
að sætta sig við minna brautargengi.
í lok tónleika þökkuðu áheyrendur
flytjendum með hlýju lófataki og
hylltu þá með því að rísa úr sætum.
Við slíkar viðtökur er engu að bæta.
Það verður því ekki annað séð en
að stjórn S.æ. hafi haidið vel á málum
þrátt fyrir stöðugan ófrið um störf
hennar, enda sitja þar góðir og vand-
aðir menn. Formaður stjómar S.æ.,
Halldór Haraldsson, á að baki langan
feril sem einn af okkar bestu hljóð-
færaleikurum. Hann hefur starfað
-ötullega að málefnum tónlistarmanna
og verið einn ailra vinsælasti, virt-
asti og afkastamesti tónlistarkennari
þjóðarinnar. í öllu þessu hefur hann
gefið ótæpilega af sjálfum sér og án
eigingirni til þess að bæta tónlistarlíf
og tónlistarmenningu okkar íslend-
inga. Hví skyldi listinni stafa meiri
hætta af stjórn S.æ. undir hans for-
mennsku heldur en af fyrirhuguðu
einræði Zúkofskys?
Vert er að minnast eins sem alger-
lega hefur gleymst er athyglin hefur
beinst hvað mest að Zukofsky í þann
mund sem S.æ. námskeið hafa verið
haldin. Þá hefur verið látið að því
liggja að þar væri á ferð einskonar
töframaður sem gæti fengið kunn-
áttulitla unglinga til að spila nánast
hvað sem væri og hefði reyndar kennt
þeim flest sem til þyrfti. Þá hefur
þess hvergi verið getið, sem mest er
um vert, að í landinu fer fram mikil
tónlistarkennsla þar sem ótal menn
og konur ala upp, árið um kring,
hljóðfæraleikara sem síðan sitja í
S.æ.; án þeirrar starfsemi væri S.æ.
gersamlega óhugsandi. Einnig hefur
gleymst að valinkunnir íslenskir tón-
listarmenn hafa undirbúið hljómsveit-
ina í hendur Zukofskys með því að
séræfa hveija rödd og hveija hljóð-
færafjölskyldu áður en hann hefur
tekið við; þeir eiga því nokkurn hlut
að máii. Vegna þessa, og annars sem
síðar verður vikið að, er út í hött að
eigna Zukofsky allan heiðurinn af
því að vel hefur tekist til með Sinfón-
íuhijómsveit æskunnar.
Ástæða er til að rifja upp í ör-
stuttu máli hvernig S.æ. varð til.
Árið 1977 var haldin í Reykjavík í
fyrsta skipti svonefnd Ung nordisk
musik festival, árleg hátíð ungra
norrænna tónskálda og hljóðfæra-
leikara. Paul Zukofsky var af því til-
efni boðið hingað til að halda nám-
skeið í flutningi 20. aldar tónlistar
fyrir strengjahljóðfæri, en á því sviði
er hann sérfræðingur. Námskeiðið
tókst Vel. Kom þá upp sú hugmynd
hjá Íslendingum, að gagnlegt væri
að halda hér árlega námskeið í flutn-
ingi samtímatónlistar vegna þess
hversu lítil rækt væri lögð við þetta
tímaskeið í hefðbundnu tónlistamá-
mi. Var þessi hugmynd borin upp við
Zukofsky og sýndi hann henni þegar
mikinn áhuga. Ákveðið var að efna
til námskeiðahalds. Skyldu námskeið-
in bera nafn Zukofskys, bæði til að
gera fyrirtækið áhugaverðara fyrir
hann sjálfan, og einnig í þeirri von,
að það léði námskeiðunum alþjóðleg-
an blæ og drægi e.t.v. einhveija er-
lenda tónlistarnemendur af sjálfsdáð-
um á þau, sem þó varð ekki raunin.
Fyrsta Zukofsky-námskeiðið var
haldið strax síðsumars 1977, en árleg
námskeið er báru nafn hans voru
haldin fram til 1984. Það voru því
íslendingar sem áttu frumkvæðið ^að
námskeiðum þessum, það voru Is-
lendingar sem skipulögðu þau að
mestum hluta, og það voru íslending-
ar sem báru þann kostnað sem af
þeim hlaust. íslenskir tónlistarmenn
Guðmundur Hafsteinsson
„Paul Zukofsky átti
hvorki frumkvæðið að
stofnun Zukofsky- nám-
skeiðsins né Sinfóníu-
hljómsveitar æskunnar.
Frumkvæðið var hjá
Islendingum og fram-
kvæmdin einnig, fyrir
utan sjálfa hljómsveit-
arstjórnina.“
lögðu allt þetta ekki á sig af ein-
berri umhyggjusemi fyrir hæfileikum
Pauls Zukofskys, heldur af því að
þeir báru tónlistina á íslandi fyrir
bijósti og áttu þá einlægu ósk að hér
yrði blómberandi tónlistarmenning
eins og best gerist á nútímavísu.
Er hér var komið sögu fengust
ekki íjármunir frá íslenskum stjórn-
völdum til að styrkja námskeið er
virtist snúast meira um persónu eins
manns en þótti góðu hófi gegna. Að
frumkvæði íslendinga var umgjörð
námskeiðsins breytt. Hér skyldi setja
á fót æskulýðshljómsveit sem tengdi
saman alla tónlistarskóla landsins og
nýtti nemendur hvaðanæva að stæð-
ust þeir ákveðnar lágmarkskröfur.
Við þessar hugmyndir fékkst stuðn-
ingur stjómvaida, enda alþjóðiegt ár
æskunnar, 1985. Sinfóníuhljómsveit
æskunnar var stofnuð og um leið
stjórn er hafa skyldi umsjón með
rekstri hennar. í stjórn eiga sæti
fulltrúi Tónlistarskólans í Reykjavík
sem jafnframt er formaður, fulltrúi
hinna tónlistarskójanna, fulltnii Sin-
fóníuhljómsveitar íslands, fulltrúi for-
eldra hinna ungu hljóðfæraleikara,
og fulltrúi hinna ungu hljóðfæraleik-
ara sjálfra. Paul Zukofsky gat því
haldið áfram að stjórna ungmenna-
hljómsveit á íslandi. Við endurvakinn
og aukinn stuðning stjórnvalda,
breyttan og breiðari grundvöll, var
hægt að færast meira í fang; hljóm-
sveitin stækkaði og verkefnin urðu
viðameiri og erfíðari. Hljómsveitar-
stjórinn réði miklu um framvindu
mála og margt gott lagði hann til, á
því leikur enginn vafi. Þó var eitt og
annað í rekstri sveitarinnar sem í
gegnum tíðina þótti ekki þjóna hags-
munum tóniistarnema sem best. Á
þessu ætlaði núverandi stjórn að
taka, en þá sauð uppúr. Við tók langt
samningaþóf sem endanlega rofnaði
er Zukofsky setti stjórninni úrslita-
kosti sem voru gersamlega óaðgengi-
legir. Samkomulagið hnaut um eftir-
farandi skilyrði Zukofsky:
a) engir gestastjórnendur skyldu
stjóma S.æ.;
b) gerður skyldi ráðningarsamning-
ur við Zukofsky til minnst 5 ára (þrátt
fyrir að stjórnarmenn teldu þetta
skilyrði ganga of langt voru þeir
búnir að samþykkja það);
c) fengjust ekki styrkir frá stjórn-
völdum skyldi stjórn S.æ. samt
ábyrgjast greiðslur til Zukofsky til
samningsloka;
d) auk listræns forræðis, sem stjórn
S.æ. hafði samþykkt, skyidi'Zukofsky
hafa óskorað vald í öllum öðrum
málum. Stjórnin gat af augljósum
ástæðum ekki gengið að hinu stranga
skilyrði c) án þess að hver stjórnar-
maður gengi í persónulega ábyrgð
langt umfram það sem eðlilegt verð-
ur að teljast. Þá er sú staðreynd að
Zukofsky vildi ekki að neinn annar
en hann kæmi nálægt S.æ., ekki
merki styrkleika af hans hálfu. Ekki
var farið fram á meira en það að
annar stjórnandi stjórnaði einu nám-
skeiði annað hvert ár til þess að hin-
ir ungu spilarar kynntust aðferðum
fleiri en eins manns. Þessari eðlilegu
ósk hafnaði Zukofsky afdráttarlaust
með skilyrði a). Hefði skilyrði d) ver-
ið samþykkt hefði stjórnin gert sjálfa
sig óþarfa og falið Zukofsky einræði
í málum Sinfóníuhljómsveitar æsk-
unnar. Slíkt á ekki heima í okkar
stjómarfari. Því fór sem fór. Zuk-
ofsky dæmdi sjálfan sig úr leik með
frekju, óbilgirni og ósveigjanleik. Mér
er til efs að nokkur hafi viljað að svo
færi, hvorki stjómarmenn né aðrir.
Svo er guði fyrir að þakka að ver-
öldin er uppfull af hæfileikafólki, fólki
sem þá fyrst sýnir hvað í því býr er
það kemst í aðstæður þar sem hæfi-
leikar þess fá að njóta sín. í heimin-
um er urmull af afbragðsgóðum
stjórnendum sem hafa lítið sem ekk-
ert að gera og mundu telja að þeir
hefðu himinn höndum tekið að kom-
ast í þær aðstæður sem stjórnanda
S.æ. em búnar, setja hæsta metnað
í starfið. Einnig eru heilmargir fram-
eftir Hólmfríði
Þóroddsdóttur
Það hefur aldrei áður gerst að
ég hafi tekið mér penna í hönd til
þess að svara blaðagrein, en eftir
að hafa lesið grein eftir virt ís-
lenskt tónskáld sem birt var í Morg-
unblaðinu 22. þessa mánaðar fæ
ég ekki orða bundist. Greinin fjall-
aði um Sínfóníuhljómsveit æskunn-
ar, síðustu tónleika hennar og
stjórnandaskipti.
Ég hef spilað mjög oft með SÆ,
fyrst í mörg ár sem nemandi og
nú undanfarin tvö ár sem aðstoðar-
maður, þ.e. fylli upp í þær raddir
sem nemendur vantar í og tel mig
því hafa kynnst hljómsveitinni og
starfsemi hennar mjög vel. Ég var
til dæmis að spila á nýafstöðnum
tónleikum hljómsveitarinnar, sem
voru tímamótatónleikar á vissan
hátt, því nýr stjórnandi var mættur
til leiks, Christopher Adey. Breyt-
ingin var mikil, því það andrúms-
loft sem honum tókst að skapa
bæði á æfingatímanum og tónleik-
unum sjálfum var nýtt fyrir mér í
„Á tónleikunum leið
krökkunum vel og- þeir
og tónlist þeirra voru í
aðalhlutverki.“
SÆ. Allt í einu Ieið öllum vel, jafnt
nemendum sem öðrum meðlimum.
Stjórnandinn var laus við „príma-
donnu-stæIa“, hann talaði sem jafn-
ingi jafnt við nemendur sem aðra,
hann talaði eins við alla, reynda og
nýliða og sýndi öllum fyllstu kurt-
eisi. Það er í raun fáránlegt að tala
um þetta sem eitthvað merkilegt,
því hvað ætti að vera sjálfsagðara
en einmitt þetta í nemendahljóm-
sveit? En þessu hafði ég því miður
ekki kynnst áður hjá stjórnanda
Sinfóníuhljómsveitar æskunnar.
Og árangurinn lét ekki á sér
standa, því á tónleikunum leið
krökkunum vel og þeir og tónlist
þeirra voru í aðalhlutverki. Þeir
fengu að blómstra frjáls í tónlist-
inni og þeir áttu tónleikana. Tón-
leikarnir voru fyrir tónlist þeirra
og ánægjan við að spila var sú að
>
►
í
Sinfóníuhlj óms veit
æskunnar og Adey
flytja tónlistina, en ekki að reyna
að þóknast herranum með prikið.
Ef þetta er ekki takmark hvaða
hljómsveitar sem er, þá held ég að
hlutirnir séu á rangri leið, því ein-
ungis þannig næst árangur og sönn
ánægja, sem er einmitt það sem
tónlistarmenn eru alltaf að leita að.
Þarna náðist bæði árangur og
ánægja.
Fyrrnefnt tónskáld var einmitt á
þessum tónleikum, ég sá hann sjálf
sitja úti í sal, þar sem ég sat á
sviðinu. Hann talar um miðlungs-
mennsku, skort á ferskleika og
þokkalega tónleika í grein sinni og
„moðvolgar" undirtektir áheyrenda.
Éf ég vissi ekki betur hefði ég hald-
ið að hann hefði alls ekki verið við-
staddur, því í fyrsta lagi voru tón-
leikarnir góðir og í öðru lagi ætlaði
lófatakinu aldrei að linna í lokin og
allir áheyrendur stóðu upp til að
hylla tónlistarmennina. Sá áheyr-
andi sem ég sá standa upp fyrst
og klappa mikið var einmitt þetta
sama tónskáld. Ég var nú svo græn
að álíta að það væri gert af ánægju
og þakklæti, en eftir grein hans að
dæma var það greinilega misskiln-