Morgunblaðið - 27.02.1994, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. FEBRUAR 1994
Morgunblaðið/RAX
Framkvæmdamenn á Djúpavogi
VERKFRÆÐINGARNIR Kjartan Garðarsson og Gunnlaugur Friðbjarnarson veita forstöðu Kraftlýsi hf. á Djúpavogi. Þeir hampa hér glös-
um með hákarlalýsisperlum, en sú framleiðsla nýtur vaxandi vinsælda.
eftir Guðno Einorsson
vœsHPnfflvmmniF
Á SUNNUDEGI
► Gunnlaugur Friðbjarnarson lauk dipl.ing.-prófi í efna-
verkfræði í Karlsruhe í Þýskalandi 1986. Vann hjá Rann-
sóknarstofnun fiskiðnaðarins 1985-1988.
► Kjartan Garðarsson lauk prófi í vélaverkfræði frá Há-
skóla íslands 1982. Prófi í rekstrarverkfræði frá háskólan-
um í Linköping í Svíþjóð 1985. Starfaði hjá Búlandstindi
hf. 1986-1990.
Kraftlýsi hf. á Djúpavogi
lætur ekki mikið yfir sér
í hinu ytra. Það er til
húsa í gamalli mjólkur-
stöð og fyrir utan standa ekki
gljáfægðar forstjórakerrur heldur
gömul Lada. Morgunblaðsmenn
hittu forsvarsmenn fyrirtækisins
að máli og föluðust eftir viðtali.
Það var komið að lokum vinnudags
og þeir Gunnlaugur og Kjartan
staddir í afgreiðslu fyrirtækisins
sem einnig gegnir hlutverki kaffí-
stofu og söludeildar. Gunnlaugur
var nýkominn úr viðgerðastússi við
gamlan bát, sem þeir gera út að
gamni sínu til ígulkeraveiða, og
sat í grútugum vinnugalla við aldr-
aða tölvu. Kjartan var í léttu spjalli
við bankaútibússtjórann á staðnum
um lífsins gagn og nauðsynjar. Því
miður var kvöldið upptekið, við
yrðum að koma árla morgunir.n
eftir. Verkfræðingamir voru að
fara á meiraprófsnámskeið og að
læra til vélavörslu. „Maður verður
að mennta sig niður til að hafa
vinnu,“ sögðu þeir hlæjandi.
Langur aðdragandi
Fyrirtækið Kraftlýsi hf. var
stofnað í nóvember 1989. Það er
í eigu 35 hluthafa og er stefnt að
því að gera félagið að almennings-
hlutafélagi. Stofnendurnir, þeir
Gunnlaugur og Kjartan, höfðu báð-
ir starfað í tengslum við sjávarút-
veginn. Gunnlaugur var útibús-
stjóri Rannsóknarstofnunar físk-
iðnaðarins á Austurlandi með að-
setur í Neskaupstað. Á rannsókna-
stofunni starfa tveir til þrír starfs-
menn og hlutverk hennar er að
annast gæðaeftirlit og mæla efna-
samsetningu fiskimjöls svo nokkuð
sé nefnt. Kjartan vann á skrifstofu
Búlandstinds hf. á Djúpavogi og
kynntust þeir Gunnlaugur í gegn-
um störf sín fyrir austan.
Félagamir í Kraftlýsi hf. skipta
með sér verkum þannig að tækni-
mál og samskipti við útlönd eru
meira á herðum Gunnlaugs en
Kjartan sinnir daglegum rekstri
og sölumálum. Kjartan segir að
stofnun Kraftlýsis hf. hafi verið
mörg ár í undirbúningi. Á 9. ára-
tugnum, sérstaklega á árunum
1981 til 1987, var hátt verð á lýsi
og markaðir góðir. Lítil lýsis-
vinnsla var fyrir austan utan lifrar-
bræðslu á Höfn og talsvert sem
til féll af ónýttri lifur.
Þegar ákvörðun hafði verið tek-
in um stofnun lýsisvinnslu leituðu
þeir félagar hófanna víða fyrir
austan með aðstöðu fyrir rekstur-
inn. Hlutu þeir mjög góðar viðtök-
ur á Djúpavogi. Þar var gömul
mjólkurstöð í góðu standi, sem
hætt var starfsemi. Fengu þeir
húsið keypt á góðu verði. Þeir segja
einnig að Djúpavogingar hafi verið
mjög jákvæðir fyrir því að fá ný-
sköpunarfyrirtæki í plássið og hef-
ur almenningur sýnt fyrirtækinu
mikinn og jákvæðan áhuga frá
upphafi.
Breyttar aðstæður
Frá því drög voru lögð að stofn-
un Kraftlýsis hf. hafa aðstæður í
íslenskum sjávarútvegi mikið
breyst. Þorskkvótinn hefur minnk-
að um helming og þar með fram-
boðið af þorskalifur. Með tilkomu
vinnsluskipa hefur verulegur hluti
vinnslunnar flust út á sjó. Við það
minnkaði enn framboð á lifur. Þeir
Gunnlaugur og Kjartan telja mikla
möguleika felast í því að skilja lif-
ur frá fiskslóg með vélrænum
hætti og segja tækni til að gera
það, hvort sem er í landi eða í
vinnsluskipum, innan seilingar.
Ný tækni við lifrarsöfnun kann
að vera svarið við hráefnisskortin-
um. Lifur geymist þokkalega ísuð
upp undir vikutíma, en með því
að blanda í hana maurasýru í sér-
stökum geymslutönkum er hægt
að geyma lifur óskemmda í allt
að átta vikur. Þessir söfnunar-
geymar eru ekki stærri en svo að
þeir geta rúmast í flestum stærri
veiðiskipum á borð við togara.
Maurasýran stöðvar gerlavöxt en
hamlar ekki virkni efnahvata sem
vinna að því að brjóta vefi lifrarinn-
ar niður og losa um lýsið. Þessi
tækni krefst meiri vandvirkni og
nákvæmari vinnslu en hefðbundin
lifrarbræðsla, en félagarnir í Kraft-
lýsi hf. hafa náð tökum á þessari
vinnsluaðferð.
Gunnlaugur og Kjartan segja
að þessi tækni ein og sér sé góð
söluvara. Þeir benda á að til dæm-
is eru gerðir út 200 togarar aðeins
frá Murmansk og Rússar hafi til
þessa ekki haft tök á að framleiða
nógu gott lýsi. Tækni af þessu
tagi gæti komið sér vel fyrir þá,
svo dæmi sé nefnt. Það sem helst
getur staðið markaðssetningu
þessarar tækni fyrir þrifum er að
heimsmarkaður fyrir lýsi er ekki
óseðjandi og það gæti komið öllum
aðilum í koll ef lýsisframleiðsla
stórykist á skömmum tíma.
Kraftlýsi hf. er nýsköpunarfyrir-
tæki og hefur talsverðum tíma og
fjármunum verið varið til rann-
sókna- og tilraunastarfsemi. Árið
í fyrra er hið fyrsta sem fyrirtæk-
ið skilar hagnaði og segja þeir
Gunnlaugur og Kjartan að það
hafi verið orðið tímabært að vinna
upp halla upphafsáranna. Þrátt
fyrir erfið upphafsár er skuldastað-
an fjarri því að vera erfið og
veltufjárhlutfall mjög gott. Þeir
félagar benda á að maður geti aldr-
ei verið öruggur og ekki megi sofna
á verðinum. Þeir segjast velta
hverri krónu tvisvar áður en henni
er eytt og benda á lúna tölvu fyrir-
tækisins því til sönnunar. „Maður
getur ekki keypt sér nýja tölvu,
bara af því mann langar í hana,“
segir Gunnlaugur og horfir á
gömlu Victor-tölvuna með disk-
lingadrifunum sem stendur í „sölu-
deildinni".
Alla jafna eru þrír starfsmenn
hjá Kraftlýsi hf., tveir verkfræð-
ingar og verkakona. Helstu fram-
leiðsluvörur fyrirtækisins eru
þorskalýsi og hákarlalýsi. Árs-
framleiðslan af þorskalýsi er um
100 tonn, sem ekki telst sérlega
mikið. Þorskalýsið er selt til Nor-
egs þar sem það er markaðssett
undir norsku vörumerki sem með-
alalýsi.
Hákarlalýsið reyndist eftirsótt
Hákarlalýsið er sú vara sem
Kraftlýsi hf. er þekktast fyrir. Það
var eiginlega fyrir tilviljun að
vinnsla þess hófst. Gunnlaugur
segir að áhöfn togarans Sunnut-
inds hafí haft samband við þá fé-
laga sumarið 1991 og spurt hvort
þeir hefðu áhuga á að fá hákarlslif-
ur sem vó um 200 kíló. Þeir Kjart-
an voru til í það og prófuðu að
bræða lifrina og reynist koma úr
henni hágæðalýsi. Á þessum tíma
var mikil umræða um lækninga-
mátt hákarlsafurða, meðal annars
var því haldið fram að hákarla-
brjósk og hákarlalýsi slægi á
krabbamein. Fiskisagan flaug og
þeir hjá Kraftlýsi hf. voru ekki
fyrr búnir að bræða hákarlslifrina
en fólk fór að hringja og spyija
eftir hákarlalýsi. Það var auðfund-
ið að markaður var fyrir þessa
afurð 'og fóru Gunnlaugur og
Kjartan að kanna hvort hægt væri
að fá meira af hákarlslifur. Nú
eiga þeir gott samstarf við áhafnir
Ijölda togara sem gerðir eru út
víða um land og fá sendar hákarls-
lifrar til bræðslu.
Hákarlalýsi var mikilvæg út-
flutningsvara á síðustu öld og _var
það mikið notað sem ljósmeti. Árið
1867 náði útflutningur hákarlalýsis
hámarki og voru þá fluttar út
13.100 tunnur eða 812 þúsund lítr-
ar af lýsi. Að sögn Gunnlaugs leggj-
ast til á ári hverju milli 1.000 og
2.000 hákarlar hér við land, lang-
flestir slæðast í veiðarfæri togara.
Lifrin úr hveijum hákarli vegur 150
til 200 kíló og er mjög fiturík.
Kraftlýsi hf. hefur boðist að fá
hákarl frá Grænlandi, en þar hafa
verið stundaðar miklar hákarla-
veiðar til að friða lúðumið fyrir
hákarli. Algengt er að bátar sem
veiða lúðu á línu fái ekkert nema
lúðuhausa upp á krókunum, því
hákarlar eru búnir að gæða sér á
lúðunni.
Lýsið er mjög ríkt af A-vítamíni
en hefur minna D-vítamín en
þorskalifur, hjá Kraftlýsi hf. er
bætt E-vítamíni í lýsið til að varna
þránun.