Morgunblaðið - 15.04.1994, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. APRÍL 1994

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Forsætisráðherra
og vaxtamál
AF INNLENDUM
VETTVANGI

AGNES BRAGADÓTTIR
Tilboð Bandaríkjamanna um björgunarþyrlur byggði
Þijár nýjar þyrlur ál
kosta 420 milljónir si
Bandarísk sljórnvöld bjóðast til þess að senda hingað viðræðun
EKKI eru öll kurl komin til grafar, að því er varðar hver verður
niðurstaða íslenskra sfjórnvalda, í þyrlukaupamálinu. Engin ákvörðun
verður tekin um málið á fundi ríkisstjórnarinnar í dag, samkvæmt
upplýsingum Morgunblaðsins. Ríkisstjórninni mun leika hugur á, að
fá fram nákvæmar upplýsingar frá bandarískum stjórnvöldum, um
verðhugmyndir bandaríska sjóhersins á þyrlum sem hann væri hugsan-
lega reiðubúinn að selja íslendingum, auk þess sem svara er óskað
frá Bandaríkjunum um hvort bandarísk sljórnvöld eru reiðubúin til
þess að semja um íslenska verktöku, að því er varðar rekstur á hluta
bandarísku þyrlusveitarinnar, en eins og kunnugt er gaf varnarmála-
ráðherra Bandaríkjanna í skyn hér á landi í upphafi ársins, að svo
gæti orðið. Morgunblaðið hefur upplýsingar um að bandarísk stjórn-
völd hafi dregið til baka þær tölulegu upplýsingar sem sendar voru
íslenskum stjórnvöldum, fyrir milligöngu sendiráðs Bandaríkjanna
hér í Reykjavík, og raunar hafi bandarísk sljórnvöld beðist velvirðing-
ar á þessum tölulegu „upplýsingum" sem stæðust á engan hátt.
Davíð Oddsson forsætisráð-
herra ritar grein í Morg-
unblaðið í gær um þann árang-
ur sem náðst hefur í vaxtamál-
um og næstu skref, sem ríkis-
stjórnin hyggst taka í þeim
efnum. Kemur fram í grein
hans að eftir aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar til lækkunar
vaxta í október á síðasta ári
hafi raunávöxtun ríkisskulda-
bréfa til langs tíma lækkað úr
7,15% í 5%; meðalforvextir
víxla úr 16,7% í 10,7% og með-
alraunvextir verðtryggðra út-
lána bankanna úr 9,4% í 7,6%.
Segist forsætisráðherra ekki
telja hættu á , að vextir fari
hækkandi á ný, þar sem að-
gerðirnar hafi verið byggðar á
traustum efnahagslegum
grunni en ekki sjónhverfingum.
í grein sinni segir forsætis-
ráðherra: „Þegar til lengri tíma
er litið ráðast vextir af efna-
hagslegum forsendum. Lækk-
un vaxta á rætur sínar að rekja
í breytingum á þessum grund-
vallarforsendum. Breytingarn-
ar felast fyrst og fremst í betra
jafnvægi í þjóðarbúskapnum,
sérstaklega þeirri staðreynd að
náðst hefur jöfnuður í viðskipt-
um við útlönd og stöðugleiki
ríkir í verðlagsmálum. Vaxta-
lækkunin er því ekki skamm-
góður vermir heldur varanleg
breyting. Ekki væri ástæða til
hækkunar vaxta á ný nema
þensluhætta vofði yfir eða
ójafnvægi hefði myndast á við-
skiptajöfnuði. Engin merki
sjást um slíkar hættur.
Viðhorf manna og væntingar
geta hins vegar skipt miklu
máli þegar til skamms tíma er
litið. Þau sjónarmið hafa heyrst
að frekari lækkanir náist ekki
og að vextir muni hækka á ný.
Að einhveiju leyti virðist fjár-
magn lífeyrissjóðanna fylgja
slíkum væntingum og vinna
þannig gegn markmiðum ríkis-
stjórnarinnar. Þessar vænting-
ar um afturhvarf til fyrri tíma
munu ekki ganga eftir.“
Davíð Oddsson segir efna-
hagslegar forsendur vera fyrir
frekari lækkun vaxta. Ekkert
bendi til þensluhættu eða jafn-
vægisleysis í viðskiptum við
önnur lönd, raungengi krón-
unnar sé mjög lágt, raunvextir
séu háir á íslandi samanborið
við önnur lönd, vaxtamunur
bankanna geti minnkað þegar
þeir hafi tekið á fjárhagserfið-
leikum vegna liðinna ára og
loks sé stefnt að því að fjárlaga-
halli minnki á þessu ári.
Forsætisráðherra segir frek-
ari enduigkoðup Mftggafc.
markaðnum nu hugsanlega
orðna tímabæra. Til dæmis
komi til greina að ríkið gefi út
fleiri tegundir verðbréfa og
einnig hljóti menn að taka fjár-
mögnun húsbréfa til endur-
skoðunar, þar sem það virðist
vera truflandi á markaðnum.
Þá geti þurft að athuga hvort
lagfæra þurfí einstakar reglur
um íjármagnsmarkaðinn. Segir
hann sérstaka athygli vekja
hversu seint inn- og útlána-
vextir fylgja eftir lækkun á
markaðnum og eins hitt hvern-
ig forráðamenn lífeyrissjóð-
anna haldi að sér höndum við
íjármögnun húsnæðiskerfisins.
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar í
októbermánuði mörkuðu þátta-
skil í íslenskum peningamálum
og hafa leitt til verulegrar
lækkunar vaxta. Fyrstu við-
brögð markaðarins í gærmorg-
un, við þessum yfirlýsingum
forsætisráðherra, voru að sala
á spariskírteinum og húsbréf-
um margfaldaðist á Verðbréfa-
þingi og ávöxtunarkrafa hús-
bréfa lækkaði.
Á undanförnum vikum hefur
komið í ljós að skiptar skoðan-
ir eru meðal sérfræðinga í efna-
hagsmálum hvort svigrúm sé
til frekari vaxtalækkana. Það
er rétt hjá forsætisráðherra,
að forsendur eru til staðar fyr-
ir slíkum lækkunum og undar-
legt hversu tregar lánastofnan-
ir hafa verið til að lækka vexti.
Það liggur einnig fyrir, að vext-
ir á verðtryggðum útlánum
hafa lækkað verulega, en á
sama tíma hafa vextir óverð-
tryggðra útlána lækkað minna.
Er löngu orðið tímabært að
þeir vextir lækki til samræmis
við vexti á verðtryggðum útlán-
um.
Ef íslenskt atvinnulíf á að
standast erlenda samkeppni,
verða íslenskum fyrirtækjum
að bjóðast svipuð vaxtakjör og
þeim fyrirtækjum, sem þau
eiga í samkeppni við. Vaxta-
lækkun er einnig forsenda þess,
að fjárfestingar aukist á ný og
að við getum unnið okkur út
úr þeirri efnahagslegu lægð
sem nú ríkir. Yfirlýsingar for-
sætisráðherra benda til að rík-
isstjómin hyggist leggja mikla
áherslu á, að svo verði og að
hún sé reiðubúin til að beita
þeim tækjum, sem hún hefur
til ráðstöfunar í því sambandi.
Er sú yfirlýsing, að til greina
komi að endurskoða reglur á
ijármagnsmarkaðnum ekki síst
athyglisverð. Það er eitt brýn-
asta hagsmunamál íslensks at-
vinnulífs og almennings í dag,
“að vextir lækki enn frekar.
17. mars sl. fengu íslensk stjóm-
völd í hendur frá þeim bandarísku
plögg, þar sem lýst var verðhug-
myndum Bandaríkjamanna á göml-
um þyrlum, sem eru geymdar á lag-
er, og ekki lengur í notkun banda-
ríska sjóhersins. Þeir áætluðu að
þessar þyrlur, sem eru 20 til 30 ára
gamlar, yrðu seldar á rúmlega 20
milljónir króna hver þyrla. Sérstak-
lega valdir aðilar skoðuðu þessar
upplýsingar frá bandarískum stjórn-
völdum fyrir íslensk stjornvöld, og
niðurstaða þeirrar skoðunar varð sú,
að þetta væri í engu álitlegur kostur
fyrir íslendinga og óskað var eftir
formlegu tilboði frá Bandaríkjamönn-
um, sem þannig yrði grundvöllur
samningaviðræðna.
í síðustu viku barst síðan „tilboð"
frá Washington, þar sem lagt var til
að grunnurinn í viðræðum íslenskra
stjórnvalda og bandarískra um fram-
tíð þyrlubjörgunarsveitarinnar yrði
sá, að íslendingar keyptu þrjár nýleg-
ar Sikorsky-þyrlur, á 140 milljónir
íslenskra króna, hveija um sig, þann-
ig að þessar þijár þyrlur ásamt
tveggja ára þjálfunarprógrammi fyrir
íslenska starfsmenn þyrlusveitarinn-
ar kostaði íslendinga samtals 420
milljónir króna! Hér var um þyrlur
að ræða, sem notaðar eru í dag af
bandarísku strandgæslunni, sem
heyrir undir bandaríska sjóherinn.
Þær eru útbúnar samkvæmt þeim
stöðlum og skilmálum sem sjóbjörg-
unarþyrlur bandaríska sjóhersins
verða að vera útbúnar, og þykja sam-
kvæmt því einkar fullkomnar.
Of gott til að vera satt
Staðreyndin mun vera- sú, að ein
slík þyrla kostar svipaða upphæð og
Super Puma-þyrlan sem dómsmála-
ráðherra hefur lagt til að keypt verði
handa Landhelgisgæslunni, eða held-
ur meira, því svona útbúin Sikorsky-
þyrla er sögð kosta um 800 milljómr
króna, enda munu Bandaríkjamenn
áður hafa boðið íslendingum slíka
þyrlu til kaups 'fyrir 800 milljónir
króna.
Viðbrögð íslenskra stjómvalda við
símbréfí því sem þeim barst í síðustu
viku frá Washington, fyrir milligöngu
bandaríska sendiráðsins hér í Reykja-
vík, með þessum tölulegu upplýsing-
um, voru þau, að hér hlyti að vera
um einhvern misskilning að ræða -
þetta væri einfaldlega of gott til þess
að geta verið satt.
Enda kom á daginn að svo reynd-
ist vera, því eftir að íslensk stjórn-
völd höfðu óskað eftir frekari stað-
festingu á þessum verðhugmyndum
og óformlega tilboði, á æðri stjóm-
stigum bandaríska stjómkerfisins,
varð niðurstaðan sú, að Bandaríkja-
menn báðust afsökunar, aftur fyrir
milligöngu sendiráðsins í Reykjavík,
á innihaldi símbréfsins frá því í síð-
ustu viku og sögðu að um misskilning
væri að ræða. Mistök hefðu átt sér
stað við sendingu símbréfsins og töl-
Misskilningur
í þingsölum
Það er enginn einkaréttur á útflutningi saltsíldar
eftir Gunnar Flóvens
Fyrir rúmum tveim árum eða í
byrjun árs 1992 lögðu tveir þing-
menn Alþýðuflokksins fram þings-
ályktunartillögu um endurskoðun
laga nr. 62 frá 21. apríl 1962 um
Síldarútvegsnefnd og útflutning
saltaðrar síldar. Tillagan var ekki
afgreidd á þinginu 1991/1992 og
hefur hún nú verið endurflutt.
Umrædd tillaga hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að skipa nefnd til að end-
urskoða lög nr. 62 21. apríl 1962,
um síldarútvegsnefnd og útflutning
saltaðrar síldar og miði sú endur-
skoðun m.a. að því að gefa fleiri
aðilum kost á því að vinna að mark-
aðsöflun og útflutningi á saltsíld."
1 umræðum þeim sem fram hafa
farið á Alþingi um þingsályktunartil-
lögu þessa hefir því miður þess mis-
skilnings gætt hjá einstaka þing-
mönnum, að um sé að ræða „einka-
rétt“ eða „einkasölu“ Síldarútvegs-
nefndar á saltaðri síld. Þessi mis-
slfilnmgur hefir síýan vérið end-
urtekinn í fjölrníðlum.
í Morgunblaðinu lýnn 16. f.m.
birtist frétt af umræðunum undir
aðalfyrirsögninni „Vill afnám einka-
réttar Síldarútvegsnefndar". Nú er
vitað að mikill meirihluti lesenda
dagblaða les aðeins fyrirsagnir slíkra
frétta og hlýtur sá hópur því að
draga þá ályktun að enginn megi
selja saltaða síld frá íslandi nema
Síldarútvegsnefnd.
Því er óhjákvæmilegt að leiðrétta
umræddan misskilning og skýra
málið enn frekar svo það vefjist ekki
fyrir neinum hvernig sölu- og út-
flutningsmálum saltsíldar er háttað.
Eftir áratuga öngþveiti sem ríkti
í markaðs- og sölumálum saltsíldar
og vegna hinnar óvenju miklu
áhættu sem fylgir þessari sérstæðu
atvinnugrein neyddist Alþingi í lok
árs 1934 til að setja sérstök lög um
skipulag og útflutning á saltaðri síld.
Lögum þessum hefir tvívegis verið
breytt (1962 og 1968) að ósk hags-
munaaðila. Síldarútvegsnefnd tók til
starfa vorið 1935. Framan af hafði
nefndin fyrst og fremst eftirlit með
sölu.og.ýtflutning^sajtsjldar og lögg-
ilti síldarútfíýtjendurV Til' þess að’
fryggja gæði og sölu á saltsíldar-
framleiðslu landsmanna á hinum
takmörkuðu mörkuðum og til að
koma í veg fyrir verðhrun, ákvað
löggjafinn m.a. að heimila nefndinni
að ákveða hvenær söltun megi hefj-
ast svo og takmarka eða banna sölt-
un um skemmri eða lengri tíma ef
nauðsyn krefði, enda hafði offram-
leiðsla og skipulagslaus söltun hvað
eftir annað valdið landsmönnum gíf-
urlegu tjóni. í þessu sambandi er
rétt að taka fram að á þessum tíma
fór langmestur hluti síldaraflans til
bræðslu.
Arið 1945 fól nýsköpunarstjórnin
svonefnda Síldarútvegsnefnd að
annast sölu og útflutning á allri salt-
síldarframleiðslunni, en fram að
þeim tíma hafði nefndin aðeins séð
um sölu á mjög léttverkaðri síld,
þ.e. svonefndri matjessíld, en í lög-
unum um útflutning saltaðrar síldar
er tekið fram að sjávarútvegsráð-
herra sé heimilt að veita Síldarút-
vegsnefnd einkaleyfi til útflutnings
og var slík heimild á sínum tíma
aldreji veitt nema tiL eins árs í senn.
Einkaléýfi þetta jváriekki veitt’nema