Morgunblaðið - 24.04.1994, Blaðsíða 4

4 • B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1994
skrifaðist hann eigi að síður með
góða einkunn sem cand. juris frá
Háskóla íslands þann 23. maí 1950.
„Fórstu að vinna sem fulltrúi
sýslumanns á Blöndósi strax eftir
lögfræðiprófið?" spyr ég Jón. „Nei,
ég fór til London að læra þjóðar-
rétt,“ svarar Jón. „Ég hélt þar fyrir-
lestur og hvað eina. Tudorinn minn
sagði strax að ég skyldi taka eitt-
hvað fyrir sem kæmi að gagni fyrir
landið mitt. Hans G. Andersen hafði
þá athugað bindandi samninga sem
Danmörk hafði gert fyrir Islands
hönd og gefið út á bók. Ég skoðaði
þetta efni, þar á meðal samning einn
sem hann taldi vera bindandi fyrir
ísland. Samingurinn var á frönsku
og ég pældi gegnum hann og fann
út að hann væri ekki bindandi fyrir
ísland. Ég lét ráðuneytið vita af því
að þarna væri skekkja í bókinni.
Hans G. Andersen kenndi mér þjóða-
rétt í Háskóla íslands. Mér var sagt
Þaðer
LÖGREGLAN BLÖNDUÓSI
aokoma
að hann hefði sagt af þessu tilefni:
„Andskotann er strákurinn að flækj-
ast í þessu.“
Opnaðl ekki sinn kjaft eftir það
Það var gaman að vera í London
nema hvað auraráðin voru naum,
bæði var maður nú blankur sjálfur
og svo var leyfð yfirfærsia svo lítil.
Um vorið fórum við nokkrir íslend-
ingar þó í skemmtiferð í dýragarð-
inn. Með í för var ung, spengileg og
hugguleg stúlka sem var að læra að
dansa. Hún var grænmetisæta og tók
hvítlauk. Okkur karlmönnunum
hugnaðist ekki sá siður hennar. Ég
fór með hana og sýndi henni tígris-
dýrið og spurði hvort henni fyndist
það ekki hafa fallegar línur. Jú, hún
viðurkenndi að þetta væri mjúkt og
fallegt dýr. Svo sýndi ég henni vatna-
hestinn og spurði hvemig henni litist
á hann. Henni fannst hann ljótur.
Ég benti henni á að hann æti gras
en tígrisdýrið kjöt, því miður lét hún
sér þetta ekki að kenningu verða.
Þegar veru minni í London lauk fór
ég í ferðalag til Frakklands með syst-
ur mínum tveimur. Við fórum til
Dieppe, þar hafði verið gert strand-
högg í stríðinu . Ég taldi mig færan
í flestan sjó eftir að hafa lesið franska
samninginn, þegar til kom gat ég
hins vegar ekki sagt eitt einasta orð.
Ég kunni bara að lesa frönsku en
ekki tala hana.
Þegar heim kom stóð fyrst til að
ég tæki við blaði. Meðan ég beið
eftir hvern endi það fengi fór ég til
föður míns til þess að létta á honum.
Niðurstaðan varð sú að ég fór ekki
aftur frá honum heldur gerðist full-
trúi hjá honum. Ég hafði frá unga
aldri haft mikinn pólitískan áhuga,
fylgdi Sjálfstæðisflokknum að mál-
um og tók talsverðan þátt í stúdenta-
pólitík á háskólaárum mínum. Eitt
sumarið þegar ég var í sumarvinnu
í síld á Hjalteyri á þeim tíma vorum
við tólf saman í bragga. Einu sinni
í matartíma byijaði strákur að sunn-
an, eldrauður kommi sem var nýlega
kominn þarna til starfa, að predika.
Ég dormaði í rúmi mínu innarlega í
bragganum. Þegar matartíminn var
að verða búinn reis ég upp og hellti
mér yfir strákinn. Enginn hafði sagt
neitt meðan hann predikaði, en þeg-
ar ég reis upp reyndust allir nema
einn á móti kommúnistanum og hann
opnaði ekki sinn kjaft eftir þetta.
Þá lærði-ég það að að ef maður er
nógu harður þá hverfur mótstaðan.
Ég var formaður Jörundar, félags
ungra sjálfstæðismanna í A-Húna-
vatnssýslu árin 1952 til ársins 1956
og fór í framboð árið 1953. Ég var
þá nærri búinn að fella Skúla Guð-
mundsson. Árið 1967 sat ég á þingi
sem varamaður í tíu daga.
Ég spyr Jón hvort sú harka sem
hann lærði að beita í pólitíkinni hafi
nýst honum í sýslumannsstarfinu?
„Ég hef aldrei ætlað mér að vinna
illvirki og heldur aldrei að gera góð-
verk,“ svara Jón svolítið sposkur á
svip. „ Ég hef reynt að vera sann-
gjam og horfa ekki of mikið á para-
graffin, það þýðir ekki svona starfí.
Það er ekki aðal atriðið að fara alveg
eftir lagabókstafinum heldur að allir
séu jafnir fyrir lögum, bæði Jón og
séra Jón, það er sú regla sem ég hef
reynt að fara eftir.“
Sýslumannsfrúin kallar á okkur
Jón í kaffi. Talið berst að Blöndósi
og bæjarlífinu þar. „Bæinn hér setti
mikið ofan þegar kvennaskólinn var
lagður niður og stelpumar hættu að
koma,“ segir Jón eilítið dapurri
röddu. Við Þórhildur getum ekki að
okkur gert og skellum upp úr. „Það
var von þú sæir eftir þeim Jón minn,“
segir Þórhildur svo. „Já, ég segi það
satt, þótt þið hlæið, frá því ég man
eftir var allt skemmtihald miðað við
það hvort kvennaskólastelumar
kæmi, þær lífguðu bæinn svo mikið
upp.“ Við Þórhildur verðum alvarleg-
ar og tökum undir að vissulega sé
slæmt að missa allt það líf sem fylg-
ir ungmennum. „Núna fer unga fólk-
ið okkar í framhaldsskóla á Sauðar-
krók, til Akureyrar eðá Reykjavíkur,
auðvitað hefðum við heldur viljað að
kvennaskólanum okkar hefði verið
breytt í átt að framhaldsskóla," seg-
ir Þórhildur. Sjálf var hún einn vetur
á Kvennaskólanum á Blönduósi
nokkru áður en hún giftist Jóni ís-
berg. í fiórða hefti Betri helmingsins
segir hún svo frá:„Giftingu okkar
Jóns bar brátt að. Jón lýsir þessu
einhvem veginn þannig að hann hafi
séð þessa stúlku á dansleik og getað
bmgðið fyrir hana fæti þannig að
hún slapp ekki. Sjálf segi ég að ég
hafi ekki getað annað en fallið fyrir
þessum myndarlega unga manni. Við
fórum svo heim til prestsins okkar í
Jón ísberg var fyrsti f lokksfor-
ingi Skátafélagsins Bjarna ð
Blönduósi
Steinnesi, sr. Þorsteins Gíslasonar,
og þar giftum við okkur.“ Þau Þór-
hildur og Jón eiga fimm syni og eina
dóttur sem öll em farin að heiman.
„Þetta hefur allt liðið svo hratt,“
segir Þórhildur þegar við stöndum
upp frá kaffíborðinu.
„Okkur föður mínum gekk alltaf
vel að vinna saman,“ segir Jón þegar
við emm aftur sest inn í stofu. „Ég
sá um bókhaldið en hann var allt í
öllu, hann var oddviti sýslunefndar
auk þess að vera sýslumaður. Hann
var yfirmaður allra sveitarmála í
sýslunni og það var ég líka þar til
árið 1988 að þetta breyttist nokkuð.
Engin staða gefur eins mikla innsýn
inn í mannlegt samfélag eins og
staða sýslumanns í hæfilega stóm
embætti. Ef embættið er of stórt
eykst sérhæfingin ef það er of lítið
skortir á í fjölbreytileikanum. Hins
vegar er maður ekki sérfræðingur í
neinu. Ég leitaði iðulega til mér fróð-
ari manna, t.d. borgarfógetans í
Reykjavík og jafnvel prófessora í
háskólanum og fékk jafnan góða
fyrirgreiðslu. Það koma svo mismun-
andi mál upp í sýslumannsstarfi."
Vatnshólarnir taldir
Jón var í bæjarmálum á Blönduósi
í 25 ár og oddviti í níu ár. „Ég var
einnig nokkur ár í Yfirskattanefnd
og vissi því vel hvemig hag fólks
hér var háttað. í vestur sýslunni
gekk innheimta gjalda jafnan vel,
þar lá í loftinu að fólk vildi ekki
skulda. Svona var þetta þar til út-
gerðin jókst og aðkomufólki fjölgaði.
A Skagaströnd var mikil fátækt þeg-
ar ég man fyrst eftir, það fór ekki
að lagast fyrr en höfnin kom. Á
Blönduósi var afkoma manna jafnan
sæmileg, það var atvinnuleysi yfir
veturinn en þeir höfðu sínaf kindur
og kýr. Ég var lengi með kindur sjálf-
ur og slátraði til heimilisins þar til
mér var bent á að það væri ódýrara
fyrir mig að leggja kjötið inn í kaup-
Lögreglumenn á Blönduósi
ásamt Jóni ísberg sýslumanni
til hægri
félagið og kaupa svo af því niður-
greitt kjöt.“
Jón hefur tekið ríkan þátt í félags-
lífi í sinni sveit. Hann var m.a. skáta-
foringi fram yfír árið 1970. „Ég fór
oft með strákana í útilegur. Einu
sinni á skátamóti í Vatnsdalnum
töldum við hólana þar, sem eru þó
sagðir óteljandi. Þeir dæmdust vera
1130. Oft var þó áhorfsmál hvort
um hól væri að ræða eða þúfu og
þurfti úrskurðar við í hinum ýmsu
talningaflokkum," segir Jón. Lengi
vel var hann líka eina lögreglan á
svæðinu. „Á þeim tíma þótti jafnan
fréttnæmt ef ég fór að hitta mann,
þá var velt vöngum yfir hvort eitt-
hvað væri um að vera. Stundum
varð ég að taka menn fasta. Einu
sinni var ég kallaður á bæ ekki mjög
langt frá. Tveir menn voru að slást,
faðir reyndi að koma í veg fyrir að
sonur æki burtu. Ég sætti þá en ég
var ekki kominn nema rétt niður á
túnið þegar krakki kom hlaupandi
og sagði að þeir væru byijaðir aftur
að slást. Ég snaraðist upp eftir og
sneri strákinn niður í drulluna og
handjámaði hann. Hann bar mikla
virðingu fyrir mér á eftir. Ég var
þrælsterkur og er enn.
Það kom sjaldan fyrir að það þyrfti
að skiija menn á skemmtunum. Einu
sinni ætlaði drengur sem ég þekkti
úr skátunum að fara að slást. Ég
lagði hönd á öxlina á honum, hann
snarsneri sér við og rétti mér hend-
ina þegar hann sá hver þetta var.
Mér hefur aldrei verið sýnd bein
óvirðing hér í sýslu, ég þarf ekki að
kvarta undan því. Það lengsta sem
menn gengu í þeim efnum var þegar
einn ágætur framsóknarmaður var
að tala í sveitasíma skömmu eftir
að ég hafði verið skipaður sýslumað-
ur. „Það er svo sem ekki að búast
við neinu öðru af þessari stjórn,"
sagði hann. Við erum góðir vinir nú
. Einhver sendi mér axarskaft til
þess að sýna hve mikið axarskaft
það hefði verið af sjóminni að skipa
mig. Ég veit ekki enn í dag hver það
gerði.“ Þórhildur sem sest hefur hjá
okkur í stofuna leggur nú orð {
belg.„Jón er ákaflega fljótur að
gleyma því sem honum er á móti
gert, hann er ekki hefnigjam mað-
ur,“ segir hún. „Mót, hver hefur
gert mér í mót, þetta bara tilheyrir,"
svarar Jón. „Það tilheyrir að menn
hafi ýmsar skoðanir á manni í þess-
ari stöðu og séu ekki allir sammála.
Stundum er sama hvað maður gerir,
alltaf skammast einhver. Ég lét t.d.
sækja hross inn á heiðar, mér var
legið á hálsi fyrir það, hefði ég látið
það ógert hefðu menn sett það fyrir
sig. Þeir sem ekki þola svona nokkuð
eiga ekki að vera í svona embætti.
Ég er alveg sáttur við Húnvetninga
og ber ekki vott af biturleika í bijósti
þegar ég nú kveð þá.“
Það vantaði fingur
Jón ísberg er svo blátt áfram í
framgöngu og virðist standa svo föst-
um fótum á jörðinni að það er varla
að ég áræði að nefna trúmál hvað
þá yfirnáttúrulega hluti í hans eym.
En ekki er allt sem sýnist. „Ég trúi
á Guð, var innrætt sú trú á bams-
aldri og hef verið safnaðarfulltrúi á
héraðsfundum upp undir þijátíu ár,“
segir Jón. „Hann er líka í Sálarrann-
sóknarafélaginu," bætir Þórhildur
við. „Hvers vegna ertu í því?“ spyr
ég. „Foreldrar mínir vom í þessu á
sinni tíð. Hún kom hingað þá hún
Lára miðill, sem var mikill miðill
þótt hún félli ekki í kramið hjá
menntafólkinu í Reykjavík. Þegar
gekk ekki nógu vel hjá henni varð
hún því miður uppvís um svik. Hún
kom hingað og það var haldinn mið-
ilsfundur héma í húsinu fyrir hand-
an, gamla sýslumannshúsinu. Þar
var lítil stofa með tjöldum fyrir, bak
við þau var ég. Ekki komu allir fund-
irgestir, það vantaði einn, svo bíl-
stjóri sem var þama fékk að koma
í staðinn. Faðir þessa manns hafði
verið með heymæði. Lára miðill gat
aflíkamast. Hún reis upp og byijaði
að anda þungt með hrygli og sogum
og rétti um leið fram höndina. Bíl-
stjórinn þreifaði á henni og fann að
einn fingurinn vantaði, rétt eins ver-
ið hafði á hinum látna föður hans.
Páll Kolka var þama líka og fékk
að þreifa á höndinni. Hann var sann-
trúaður KFUM-maður, en hann vildi
nú samt fá þetta tækifæri. Hann
sagði: „Ég er læknir, það vantar fing-
urinn.“ Hann þurfti ekki meira, þetta
sannfærði hann - og þetta sannfærði
mig, sem fólst bak við tjöldin. Ég
trúi því að maðurinn lifi eftir dauð-
ann og hægt sé að hafa samband
við hann ef því er að skipta. Það
hvergi bannað í Biblíunni, það er
bara tilbúningur úr mönnum. Þvert
á móti segir þar að Kristur hafi birst
mönnum eftir lát sitt nokkmm sinn-
um. Ég trúi ekki á spíritisma en ég
hef þá skoðun að það sé líf eftir
dauðann, það er annað. Ég trúi á
kærleiksboðorð Jesú Krists sem er
ákaflega einfalt, - þú átt að fyrir-
gefa.“
„Og hefur þér tekist að lifa sam-
kvæmt þessu,“ spyr ég. „Þegar ég
var strákur var ég mjög fljótur að
reiðast, var kominn upp eins og skot.
Svo kom það einu sinni fyrir að ég
var nærri búinn að gera hræðilega
vitleysu, kastaði hlut að manni sem
hefði stórskaðað hann hefði ég hitt.
Þetta má ekki koma fyrir, síðan hef
ég reynt að passa mitt skap og mér
verður ekki hleypt upp. Hins vegar
hef ég svívirðilegan galla, þegar ég
sé að einhver verður vitlaus þá verð-
ur mér á að glotta. Menn geta fyrir-
gefið skammir en ekki að það sé
hlegið að þeim þegar þeir fínna það
sjálfir að þeir eru hlægilegir. Ég við-
urkenni að þetta er galli og hann
hefur hefur vafalaust aflað mér
óvildarmanna. Slíkt þarf raunar ekki
til svo maður í minni stöðu eignist
óvildarmenn. Ég hef oft þurft að
úrskurða í erfiðum málum. Ég kvað
t.d. upp fyrsta úrskurð á íslandi í
máli sem var um skaðabætur án
sakar eða samninga. Ég kvað upp
þann dóm viku eftir málflutninginn
en lét svo líða nokkrar vikur. Ég
asnaðist til að skrifa dagsetninguna
á dómnum þá og vegna þess sendi
Hæstiréttur málið aftur heim í hér-
að, taldi of langan tíma liðinn frá
málflutningi. Ég kvað upp dóminn
alveg eins rétt á eftir og sendi þeim
tóninn í upphafí máls, taldi að þeir
hefðu átt að víta mig mig en ekki
senda málið heim aftur. Þeir komust
svo að sömu dómsniðurstöðu og ég
með svolítið öðrum rökum.
Ég hef stundum þurft að gera
erfiða hluti. Ég lenti m.a. í því að
koma að manni sem búinn var að
vera dáinn í viku inni í sjóðandi heitu
og sólríku herbergi. Ég braut upp
hurðina og kallaði svo til lækni og
hjúkrunarkonu þegar ég sá hvers
kyns var. Hún hafði unnið í Þýska-
landi öll stríðsárin og lenti í margvís-
legum hremmingum. Hún kom út
og kúgaðist eftir að hafa farið inn
til líksins, henni varð það mikið um.
í annað skipti var kallað í mig vegna
þess að kona hafði keyrt út í sjó
fyrir slysni. Hún var að bíða eftir
að taka á móti manninum sínum.
Það var verið að draga bílinn upp
þegar ég kom. Ég sá strax að konan
var drukknuð en eigi að síður hóf
ég lífgunartilraunir. Læknirinn kom
rétt á eftir og tók við - en án árang-
urs. Maður var á vakt allan sólar-
hringinn, manni var sagt þetta í
upphafí og þannig var það, ekki síst
áður en lögreglan kom til starfa hér.“
„Nú ertu að hætta,“ segi ég. „Já,
ég er að hætta, en ég ætla, eins og
ég sagði, að búa hér áfram, mér og
mínum hefur liðið hér vel. Hér gott
mannlíf og mikil veðursæld," segir
Jón. „Nýja húsið okkar er að verða
tilbúið. Þegar við flytjum gefst mér
gott tækifæri til þess að koma skikk
á bókasafn mitt og ýmsa aðra muni
sem ég hef safnað um dagana, ég
hef alltaf verið heltekinn af söfnun-
arnáttúru. Sjáðu, þetta ætla ég að
gefa þér,“ segir hann og réttir mér
gamlan kjörseðil frá því íslendingar
samþykktu áfengisbann.“ Ég þakka
honum fyrir. „Hettumávurinn er
kominn og endurnar á Laxá, það er
að koma vor,“ segir Jón þegar við
kveðjumst. Á leiðinni suður velti ég
fyrir mér hvort vorið í lífi mannanna
sé ekki einmitt eins og í náttúrunni,
eigi sitt upphaf og endi en komi allt-
af aftur og aftur. Samræðurnar við
Jón ísberg og kveðjuorð hans tel ég
gild rök fyrir þeirri kenningu.