Morgunblaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR15. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
UMBURÐARLYIMDISSAFIMIÐ I LOS AIMGELES
, ‘ i' ' , , ! -5
Herra Eðlilegur leggur línurnar
um hvað er í lagi
og hvað ekki og segir með vissu
millibili „Það
gleður mig að þið sjáið þetta
eins og égsé það.“
fljótt parar fólk saman alla sem
eru eins. Af hverju? Getur kona
sem er læknir ekki átt mann sem
er bifvélavirki? Getur svartur
maður ekki átt hvíta konu? Hugs-
aðu og hugsaðu þig svo um aftur.
Herra Eðlilegur
Safngesturinn lendir næst í
hópi af fólki þar sem „herra Eðli-
legur“ er er í forsvari umræðu-
hóps. Það er verið að ræða um
hvernig annað fólk sé: „Einstæðar
mæður, ég meina, ég er ekki að
segja að þetta séu aumingjar, en
er ekki óeðlilegt hvað þær fá mikla
peninga útúr kerfinu?"
Þetta hljómar mjög kunnuglega
og fyrr en varir kinkar gesturinn
kolli til samþykkis við sumum at-
hugasemdunum. Um leið rennur
upp fyrir honum hvað fordómar
verða auðveldlega til og hann spyr
sjálfan sig: Hvetjir eru eðlilegir
og hvað eru hinir þá?
Á öðrum skermi er gesturinn
vakinn til umhugsunar um „sterio-
týpur“. Sýndar eru myndir af fólki
af mismunandi kynþáttum og með
þeim fylgja einfaldar staðhæfing-
ar: „Mexíkanar eru latir“, „gyð-
ingar eru peningagráðugir“,
„ljóskur eru heimskar". Síðan er
bent á kraftinn sem felst í orðun-
um. Ef lygi er sögð nógu oft fer
fólk að trúa henni og orð geta
brotið fleira en bein. Gesturinn
er beðinn um að skoða hug sinn,
taka eftir fyrirfram ákveðnum
hugmyndum um annað fólk, og
endurskoða þær jafnóðum.
Er Paradísarmissir
gyðingum að kenna?
Leiðin liggur í gegnum dimman
gang þar sem er hvíslað að gestin-
um ókvæðisorðum, sem tengjast
kynþætti eða kynferði. Þetta eru
orð sem fólk, sem tilheyrir minni-
hlutahópum, heyrir oft, jafnvel
daglega, og gesturinn upplifir
sjálfur hvernig tilfinning það er.
Fyrirmyndir eru líka sýndar;
þjóðarleiðtogar, kvikmyndastjöm-
ur og aðrir sem móta skoðanir
fólks. Seinast stendur safngestur-
inn fyrir framan stórt kort með
yfirskriftinni: Önnur Ameríka. Á
þetta kort eru merkt heimkynni
250 mismunandi mannhaturssam-
taka í Bandaríkjunum og upplýs-
ingar um eðli, starfsemi og fjölda
meðlima þeirra. Sum samtökin
koma kunnuglega fyrir sjónir eins
og Ku Klux Klan og Ný nasistar,
en það kemur á óvart að sjá hve
útbreidd og virk starfsemi þeirra
Lida Mordehay
June 29. 1936
Ihtiman, Bulgaria
Lida, the daughter of Mina (Masiach) and
Behor Mordehay, wais five years old when
Bulgaria allied itself with Nazi Germany.
She had an older brother. Nissim. who
was nine. Lida’s family owned a large
store that sold textiles and clothing. They
lived in the largest building in the city. It
was so large that they rented out the first
floor to the police department. The town
jail was even located in the basement.
Lida’s family was well-off. Each child had
a nanny. and there were other servants to
do the laundry and cleaning. The family
was well-respected by their non-Jewish
neighbors. and all of Lida’s playmates
were non-Jews.
Because there were so few Jews in
Ihtiman, Lioa’s family did not feel the
brunt of the harsh antl-Jewish measures
that were passed by the Bulgarian
government in 1941. Ufe went on much
as before. Her parents were forced to
wear the yellow star required by the
government. but Llda and her brother
were exempt from wearing it because
they were children. However. Lida and
her brother were not permitted to attend
public school during the 1942-43 school
year because they were Jews. Their
cousin tutored them at home.
In 1943. the Germans began pressing
their Bulgarian allies to deport their Jews
to concentration camps in Poland. Over
20.CXX) Jews were deported to Auschwitz
from Macedonia and Thrace. areas that
had been recently annexed by Bulgaria.
The Jows of Old Bulgaria were to be next.
The King of Bulgaria ordered all plans for
doportation of Bulgaria s Jews stopped.
He was, however. unable to prevent the
expulsion to the countryside of Soria’s
20.000 Jews. From there. they were to be
transported by ship to ‘the East." The
poople of Bulgaria protested this action.
Lida’s many relatives from Sofia were
given shelter in her home. The Bulgarian
people began large-scale protests
against tho treatment of the Jews.
Instead of arousing antisemitlsm, tho
expolled Jews won the sympathy of the
peasants. In November 1943. a new cab-
inet permitted the Jews of Sofia to return
to their homes. By January 1944. mas-
sive allied bombing of Bulgaria began.
and plans to deport the Jews were com-
pletoly sholved. The Jews of Old Bulgaria
were saved due to the courageous defi-
ance of the King of Bulgaria and his
people.
Lida was fortunate. She lived In a
country that was able to protect its
Jewish cltizens. Ono and a half mlllion
other Jewish chlldren did not have the
protectlon of their governments. They
were murdered by the Germans and
thelr collaborators durlng the Holocaust.
A Pofsonal Hlstofy from tne Arcnives of
The Slmon Wteientn®! CmnUtr
VIÐ upphaf ferðarinnar fær
safngestur mynd og passa barns
sem flæktist inn í atburðarás
ofsóknanna og smátt og smátt
verða honum Ijós örlög skjól-
stæðings síns.
eftir Maríu Ellingsen, Los Angeles.
í LOS Angeles hefur verið opnað svonefnt
Umburðarlyndissafn, The Museum of Tolerance, því
fyrsta sinnar tegundar í heiminum. Þar eru gestir
ekki einungis áhorfendur, heldur þurfa þeir sjálfir
að kannast við sína eigin fordóma og svara
spurningum eins og þessari hér að ofan.
að er Simon Wiesenthal-
stofnunin sem stendur á bak
við Umburðarlyndissafnið. Það er
sett upp sem fræðslumiðstöð með
það fyrir augum að fá gesti til
að horfast í augu við kynþáttahat-
ur og fordóma og að skilja gyð-
ingaofsóknir nasista í sögulegu
samhengi.
Safnið er mjög krefjandi. Það
er hannað á þann hátt að hver
einstaklingur fer í sitt eigið ferða-
lag; gestir eru virkir þátttakendur
allan tímann og notuð er háþróuð
sýningartækni til að gera um-
hverfið sem raunveruiegast.
Við upphaf ferðalagsins um
Umburðarlyndissafnið stendur
safngesturinn fyrir framan tvenn-
ar dyr. Yfír annarri er yfírskriftin
„Fordómalaus", yfír hinni „For-
dómafullur" og til að komast inn
í safnið þarf að velja aðra hvora.
Fyrst reynir gesturinn að fara í
gegnum dyr fordómalausra, því
auðvitað vilja allir halda að þeir
séu það, sérstaklega á opinberum
stöðum. En þær dyr eru harðlæst-
ar, svo það verður að ganga gegn-
um hinar. Þarna við innganginn
er gesturinn strax neyddur til að
líta í eigin barm og kannast við
að hafa sjálfur hugsanlega ein-
hveija fordóma.
Þá er komið í sal þar sem alls-
kyns skermar eru og ætiast er til
samskipta með þvi að ýta á
hnappa og svara spurningum og
leysa verkefni.
Eitt verkefnið er að púsla sam-
an myndum af fólki af ýmsum
kynþáttum og stéttum og ótrúlega
Gesturinn gengur
í gegnum hliðið á Auschwitc og
fær sér sæti í steinsteiptum
sturtuklefa.
GETUR SVARTUR
MAÐUR ÁTT
HVÍTA KONU?