Morgunblaðið - 22.05.1994, Page 14

14 SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
BÓK MEÐ MYNDUM ÚR 130 ÁRA SÖGU ÞJÓÐMINJASAFNSINS KOMIN ÚT
GERSEMAR
OG ÞARFAÞING
Myndir og skýringar
Hann segir að aðstandendur
bókarinnar leyfi sér að vera stolt-
ir af henni og má í raun fullyrða
að hönnun bókarinnar, sem var í
höndum Gísla B. Björnssonar
teiknara, efnistök, prentun, lit-
greining og annar frágangur bók-
arinnar beri vitni um þann metnað
sem að baki henni býr. „Það sem
er sérstakt við bókina, eins og tit-
ill hennar gefur til kynna, er að
bæði gersemar og það sem kalla
má venjulega brúkshluti, þarfa:
þingin, fá ítarlega umfjöllun. I
bókinni er t.d. sagt frá fyrsta reið-
hjólinu sem kom til landsins og
mjaltastól gerðum úr hrosshaus
sem stúlkur sátu á við mjaltir.
Umfjöllunin um hvern grip er
fræðileg, en framsetningin er þó
þannig að textinn sé læsilegur og
aðgengilegur fyrir almenning.
Segja má að kaflarnir séu langir
og ítarlegir myndatextar til að
skýra vandlega það sem myndirn-
ar sýna, en síðan er við hvert ein-
asta ártal vísað í þaú heimildarrit
sem notast er við, og vakni for-
vitni manna geta þeir kafað dýpra
með því að verða sér úti um þau,“
segir Árni. Einnig koma fyrir gríð-
arlega mörg staðarnöfn í umfjöll-
uninni um gripina, því þeir koma
hvaðanæva af landinu, þannig að
aftast í bókinni er staðarnafna-
skrá ef menn vilja kanna hvort
einhveijir munir komi frá Munka-
þverá, svo eitthvað sé nefnt.
Saga hlutanna og þjóðarinnar
Sverrir Kristinsson er fram-
kvæmdastjóri Hins íslenska bók-
menntafélags og formaður vinafé-
lags Þjóðminjasafnsins sem heitir
Minjar og saga, og var stofnað
af áhugamönnum fyrir sex árum.
Sverrir hefur bæði sem einstakl-
ingur og framkvæmdastjóri Bók-
menntafélagsins átt þátt í útgáfu
marga kjörgripa í íslenskri
bókaútgáfu. „Hlutverk Hins ís-
lenska bókmenntafélags er að efla
íslenska tungu og menningu. Allir
þeir munir sem eru í bókinni eiga
sér sögu, og saga allra þeirra
tengist mjög sögu þjóðarinnar um
margra alda skeið. Það fer því vel
á því að þessar tvær gömlu og
merku stofnanir, Bókmenntafé-
lagið og Þjóðminjasafnið, standi
að verki sem þessu,“ segir Sverr-
ir. Hann kveðst telja að Gersemar
og þarfaþing sé ein allra falleg-
asta og glæsilegasta bók sem
komið hefur út í tæplega 180 ára
sögu Hins íslenska bókmenntafé-
lags. „Prentlistin er afskaplega
merk listgrein og þegar hægt er
að tengja hana menningarsög-
unni, verður að standa eins vel
að málum og kostur er. Útgáfan
tengist einnig íslenskum iðnaði
og það er gaman fyrir okkur að
sjá hversu glæsilegur árangur
hefur náðst með bókinni, sem sýn-
ir okkur að íslenskur prentiðnaður
stendur traustum fótum og þar
hefur áunnist gríðarlega mikil
tækniþekking og kunnátta. Bókin
sýnir glöggt að þegar allt kemur
saman; góðir fræðimenn, snjall
hönnuður, vandvirkir prentiðnað-
armenn og áhugi á því að gera
vel, uppskera menn eins og þeir
sá. Ég tel að Bókmenntafélagið
og Þjóðminjasafnið geti verið stolt
af þessari bók,“ segir Sverrir.
Bókin Gersemar og
þarfaþing — úr 130 ára
sögu Þjóðminjasafns ís-
lands, sem Hið íslenska
bókmenntafélag
stendur að í samvinnu
við Þjóðminjasafnið
kom út á föstudag.
Bókin er í ritstjóm Áma
Björnssonar þjóðhátta-
fræðings, og byggð á
afmælissýningu Þjóð-
minjasafnsins, Nútíð við fortíð,
sem opnuð var fyrir tæpu ári og
lýkur brátt, ásamt því að tengjast
hálfrar aldar afmæli islenska lýð-
veldisins. Eins og kunnugt er
ákvað Alþingi árið 1944 að tillögu
þjóðhátíðarnefndar a.ð reisa hús
fyrir Þjóðminjasafn íslands, sem
kallað hefur verið „mórgungjöf
þjóðarinnar" til lýðveldisins.
Sjaldséðir munir
Bókin er 300 blaðsíður og
prentuð í Prentsmiðjunni Odda.
Hún er m.a. skreytt 180 litmynd-
um af þeim 130 munum og söfn-
um sem eru á afmælissýningunni,
og þykir endurspegla vel hin
mörgu sérsvið á vegum þjóðminja-
vörslunnar. Meðal annars hefur
ívar Brynjólfsson, ljósmyndari
Þjóðminjasafnsins, fest á mynd
jarðfundna muni frá fyrstu öldum
íslands byggðar, kirk-
jugripi frá miðöldum,
landbúnaðarverkfæri
fyrir tíma vélvæðing-
ar, brúkshluti og leik-
tæki frá tækniöld og
ýmsa muni aðra, en
leitast hefur verið við
að velja muni í bókina
sem lítt eða aldrei
hafa verið sýndir opin-
berlega. Það er í
nokkru samræmi við
afmælissýningu
safnsins, en megin-
markmið hennar var
að vekja athygli á
hinni miklu fjölbreytni
í starfsemi safnsins og
sýna fjölbreytileika
þeirra muna sem þar
eru várðveittir, en
ekki eingöngu hluti þá
sem teljast frægastir
eða vandaðastir. Bók-
in stendur þó alveg
sjálfstæð, óháð líftíma
sýningarinnar.
„Afmælissýning
safnsins þótti og þykir
svo falleg að ákveðið
var að ráðast í að
fanga hana í bók með
þeim hætti sem nú er
orðinn að veruleika.
Ár er síðan hugmynd-
in vaknaði, og útgáfan nú sýnir
að allgóður gangur hefur verið á
verkinu, þó að ég vilji nú ekki
segja að það hafi verið mjög auð-
unnið,“ segir Árni Björnsson, rit-
Hjón á kirkjubekk
í SVONEFNDRI Ólafskirkju í Þjóðminjasafni hafa lengi verið
til sýnis tveir rauðmálaðir kirkjubekkir úr Laugardal í Tálkna-
firði. Mynd af karlmanni er hægra megin á öðrum bekknum
en mynd af konu vinstra megin á hinum bekknum, sem kemur
heim við þá venju að konur sátu norðan megin í kirkjum en
karlar að sunnanverðu. Hugsanlega eru þetta myndir af hjónum
sem bjuggu á Stóra-Laugardal fyrir og um aldamótin 1700.
stjóri bókarinnar, en
35 höfundar semja
texta hennar. Höf-
undarnir eru flestir
starfsmenn safnsins.
„Ég ákvað að íeyfa
hveijum höfundi að
halda eigin persónu-
einkennum í skrifum
og sérþekkingu hvers
og eins, í stað þess
að fletja textann út í
þágu samræmis.
Vissulega er þó eitt-
hvað lágmarks sam-
ræmi, en greinilega
sést að bókin er ekki
verk eins höfundar.
Bók Kristjáns Eld-
jáms, 100 ár í Þjóð-
minjasafni, er að
vissu leyti fyrirmynd,
en þó er ýmis munur
á. Bókin er þannig
sett upp að valinn er
einn gripur frá hveiju
starfsári safnsins frá
upphafi, hann sýndur
og fjallað um hann,
ásamt því sem gerð
er grein fyrir einstök-
um sérsöfnum og
deildum Þjóðminja-
safnsins. Þannig eiga
Ásbúðarsafn, Hljóð-
ritanadeild, Iðnminjasafn, Mynda-
deild, Nesstofusafn, Sjóininjasafn,
Tækniminjasafn, Þjóðháttadeild
og Örnefnastofnun kafla í bók-
inni,“ segir Árni.
Árni Björnsson
Sverrir Kristinsson
«•
3Á
Skálduð klukka
„HÉR getur að líta eina elstu
stundaklukku sem varðveitt er
á Þjóðminjasafninu. Áreiðan-
lega hefur hún einhvern tíma
verið stofuprýði og kannski
helsta undur og djásn eiganda
síns. Nú er hún illa farin og
hlutar af henni týndir. Um
sögu hennar og uppruna er
harla fátt vitað. Jonas Krohn,
skipstjóri á norska gufuskip-
inu Bergen, keypti hana og
marga aðra gamla muni á
ísafirði rétt fyrir síðustu alda-
mót. Til safnsins barst hún
ásamt fleiri munum sem
Krohn hafði keypt árið 1935.
Klukkan ber útskorinn tin-
skjöld með áletruninni AES/K-
HD/1787/ALB. Vafalaust vísa
bókstafimir til eigenda klukk-
unnar en þeir eru óþekktir. Á
skífu klukkunnar, sem er úr
tré, svartlituð og ferköntuð,
er festur 3 cm breiður hringur
úr tini með rómverskum tölum
og eru mínútur markaðar með
strikum. A öilum hornum skíf-
unnar eru sem næst þríhyrnd-
ir skildir með upphleyptu
skrauti og mannsandliti. Undir
vísinum, sem eftir er, er önnur
lítil skífa úr látúni og á hana
eru merktar tímatölurnr með
arabískum tölum. Verkið er
fest með rónöglum á 23 cm
langa og 11 cm breiða tréhillu,
sem skífan er einnig felld við.
Allt er tréverkið skemmt af
trjámaðki."