Morgunblaðið - 22.05.1994, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1994 29
SKOÐUN
FJORUTIU MILLJARÐAR
Á MILLIVINA
INGIBJÖRG Sólrún Gísladóttir al-
þingismaður flutti ágæta ræðu í
þinginu fyrir nokkru um afskriftir
og útlánatap banka og sjóða síð-
ustu ár. í greinargerð með laga-
frumvarpi hennar og annarra þing-
manna Kvennalistans birtast upp-
lýsingar um það, að viðskiptabank-
ar og lánasjóðir hafi þurft að af-
skrifa meira en 40 milljarða króna
síðast liðin fimm ár vegna orðins
eða yfirvofandi útlánatjóns.
Mig langar að biðja lesandann
að velta þessu fyrir sér í stutta
stund. Fjörutíu milljarðar króna:
hvað skyldi það vera mikið? Það
jafngildir um 600.000 krónum á
hverja fjögurra manna fjölskyldu
í landinu. Þetta er engin reiknings-
brella, heldur beinharður kostnað-
ur, sem á eftir að leggjast smám
saman með miklum þunga á þjóð-
ina á næstu árum, ef tölur þing-
manna Kvennalistans reynast rétt-
ar. Þessi kostnaður er bytjaður að
koma fram. Hann birtist meðal
annars í háum útlánsvöxtum, sem
eru að sliga fjölmörg heimili og
fyrirtæki í landinu; í erlendri
skuldabyrði, sem er sífellt að
þyngjast; og ekki sízt í síauknu
atvinnuleysi, sem á eftir að draga
dilk á eftir sér langt fram í tím-
ann. Atvinna væri meiri nú og
öruggari víðast hvar um landið,
ef allir þessir fjármunir hefðu ver-
ið festir í arðbærum atvinnurekstri
til frambúðar.
■ Þessi fjárhæð, 40.000.000.000
krónur, er um það bil þrisvar sinn-
um meiri miðað við þjóðarfram-
leiðslu en fór í súginn í sparisjóða-
hneykslinu í Bandaríkjunum á síð-
asta áratug - mesta fjármála-
hneyksli aldarinnar, sem Banda-
ríkjamenn kalla svo. Þessi fjárhæð
er líka meiri miðað við þjóðarfram-
leiðslu en tapaðist í bankakreppu
Norðurlanda fyrir nokkrum árum,
alvarlegri kreppu, sem hefur leitt
til gagngerrar endurskipulagning-
ar í bankarekstri þar og til starfs-
loka margra bankastjómenda og
málssóknar gegn sumum þeirra
vegna grans um glæpsamlega van-
rækslu í starfi.
Hversu mildll er skaðinn?
Ef við ættum þetta fé ennþá,
fjörutíu milljarða króna, væri bjart-
ara fram undan í efnahagslífí þjóð-
arinnar nú. Ef þessu fé hefði ekki
verið sólundað í gegnum banka-
og sjóðakerfíð, gætum við til dæm-
Þorvaldur
Gylfason
bæta hag þegar
og draga
is geymt það á allt að
10% ársvöxtum í út-
löndum eða þá fest féð
í arðbærum atvinnu-
rekstri hér heima og
erlendis og haft fjög-
urra milljarða króna
vaxtatekjur eða arð af
fúlgunni á hveiju ári
að eilífu. Það hefði
munað um minna.
Tökum dæmi.
* Við hefðum getað
lækkað tekjuskatt ein-
staklinga og fyrir-
tækja um fimmtung til
frambúðar fyrir þetta
fé. Þannig hefði til
dæmis verið hægt að
láglaunafólks verulega
mjög úr atvinnuleysi um leið.
* Við hefðum að öðrum kosti
getað hækkað laun allra kennara
og alls hjúkrunarfólks á íslandi um
50.000 krónur á mánuði til fram-
búðar. Þetta er einfalt reiknings-
dæmi. Kennarar í skólum og
starfsmenn á sjúkrahúsum (aðrir
en læknar) eru um 6.500 alls. Hlut-
ur hvers og eins í fjórum milljörð-
um króna á ári væri því nálægt
600.000 krónum eða kringum
50.000 krónur á mann á mánuði.
Stjórnmálamenn hafa oft verið
varaðir við þeirri hættu, sem lág-
launastefnan í skóla- og spítala-
kerfínu kallar yfír menntun og
heilbrigði fólksins í landinu langt
fram í tímann, en þeir, sem ráða
ferðinni, hafa alltaf borið því við,
að það væru ekki til peningar til
að borga betri laun. En það er
ekki rétt. Það hafa verið til nægir
peningar. Stjómmálamennimir
kusu einfaldlega að eyða þeim í
annað. Það er lóðið.
* Við hefðum að enn öðrum
kosti getað byggt tónlistarhús fyr-
ir tvo milljarða króna á sex mán-
aða fresti ár eftir ár að eilífu! Tón-
listaráhugafólk hefur barizt fyrir
því í fímmtíu ár að fá byggingu
yfír starfsemi sína, en viðkvæðið
hefur einlægt verið það, að pening-
ar séu því miður ekki til. En það
er ekki rétt. Peningamir em til og
vora til. Stjómmálamennimir, sem
stýra banka- og sjóðakerfínu og
bera ábyrgð á því, tóku taprekstur
fram yfir tónlistarhús.
* Við hefðum að endingu getað
næstum þrefaldað árlega fjárveit-
ingu ríkisins til Háskóla Islands,
sem er langfjölmennasti vinnustað-
ur landsins, ekki í eitt
skipti, heldur um eilíf-
an aldur. Staðhæfíng-
ar stjómmálamanna
um það, að það séu
engir viðbótarpening-
ar til handa Háskólan-
um og ýmsum öðram
mikilvægum stofnun-
um þjóðarinnar, sem
hafa verið vanræktar
áram saman, hljóma
ekki vel úr munni
manna, sem bera
ábyrgð á því, að fjöra-
tíu milljarðar króna
era farnir í súginn á
fímm árum, allra sízt
þessir menn sýna flestir
engin merki þess, að þeir beri
nokkurt skynbragð á þann skaða,
sem þeir era búnir að valda, eða
fínni til nokkurrar ábyrgðar.
Ábyrgð
Við skulum skoða síðasta atriðið
aðeins nánar. Alls staðar í löndun-
um í kringum okkur er lagt kapp
á að færa ríkisbanka yfir í einka-
eign til að tryggja betri, heilbrigð-
ari og hagkvæmari bankarekstur.
Þannig eru Austur-Evrópuþjóðirn-
ar nú í óðaönn að einkavæða við-
skiptabanka sína til að tiyggja, að
heilbrigð fjárhagssjónarmið ráði
mestu um útlán banka og óeðlileg
stjórnmálafyrirgreiðsla og með-
fylgjandi mismunun, sóun og spill-
ing komi sem allra minnst við sögu.
Sama á við um Ítalíu, Frakkland
og Norðurlönd, þar sem ríkisvaldið
hefur verið að losa sig út úr banka-
rekstri. ítalskir kommúnistar eru
jafnvel famir að boða einkavæð-
ingu.
Og alls staðar í Evrópu er jafn-
framt þessu lögð áherzla á að auka
sjálfstæði seðlabanka gagnvart
stjómvöldum til að styrkja stjórn
peningamála. Þar hafa flestir
stjómmálamenn skilning á því, að
seðlabankar þurfa að vera óháðir
stjómmálahagsmunum ekki síður
en til að mynda dómstólar og há-
skólar. Hér heima sýna of margir
stjómmálamenn á hinn bóginn
engin merki um það, að þeir hafí
skilning á nauðsyn þess að fylgjast
með þessari þróun. Þeir hafa enn
sem fyrr tögl og hagldir í tveim
viðskiptabönkum af þrem og í
ýmsum lánasjóðum og era jafnvel
að færa sig upp á skaftið.
Og nú er svo komið, að sá stjóm-
Yfirboðarar banka-
stjómar Seðlabankans
hafa augljóslega hag af
því að leyna þeim skaða,
segir Þorvaldur Gylfa-
son, sem þeir em sjálfir
búnir að valda í gegn
um banka- og sjóðakerfi
í sameiningu.
málaleiðtogi landsins, sem jafnan
hefur verið hægt að treysta bezt
til að fjalla óskynsamlega um efna-
hags- og íjármál þjóðarinnar á
undanfömum árum, er orðinn
bankastjóri í Seðlabanka íslands.
Yfírgripsmikil vanþekking hans á
efnahagsmálum er rómuð langt út
fyrir landsteinana. Hann hefur lýst
því yfír, að vestrænar hagstjómar-
aðferðir eigi ekki við á Islandi og
öðru eftir því, og er nú orðinn einn
helzti efnahagsráðunautur ríkis-
stjórnar Davíðs Oddsonar. Einn
fyrirferðarmesti holdgervingur
fortíðarvandans er orðinn yfírmað-
ur bankaeftirlitsins!
Eftirlit
Seðlabanka íslands ber skylda
til bankaeftirlits samkvæmt lög-
um. Nú, þegar fjöratíu milljarðar
króna virðast vera famir í súginn,
er nauðsynlegt, að fram fari opin-
ber rannsókn óvilhallra aðila á
því, með hvaða hætti Seðlabankinn
hefur rækt lögboðna bankaeftir-
litsskyldu sína á liðnum áram. Slík
rannsókn gæti verið liður í starfí
þeirrar nefndar, sem Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir og flokkssystur
hennar hafa lagt til á Alþingi, að
þingið skipi. í nefndarstarfinu
þyrfti meðal annars að gera sér--
staka úttekt á því, að hversu miklu
leyti ókeypis úthlutun aflakvóta til
útvegsfyrirtækja hefur verið notuð
til að hylja fjármálakreppuna með
því að gera fyrirtækjunum kleift
að standa í skilum við banka og
sjóði, sem hefðu komizt í enn meiri
kröggur að öðrum kosti. í nefnd-
inni þyrfti að vera erlendur sér-
fræðingur til aðhalds og eftirlits.
Jafnframt þessu þarf Seðlabankinn
að leggja fram trúverðugt mat á
því, hversu mikið fé hefur tapazt
í banka- og sjóðakerfinu hingað -
til, svo að einstakir alþingismenn
og aðrir þurfi ekki að reyna að
reikna það út á eigin spýtur. Slík-
ar upplýsingar hafa seðlabankar
birt í öðram löndum og þykir sjálf-
sagt. Seðlabankinn verður að
leggja spilin á borðið. Reynslan frá
útlöndum bendir til þess, að því
lengur sem það dregst að leggja
þessi gögn fram, þeim mun meiri
verður skaðinn á endanum. Bank-
inn þarf líka að gera fólkinu í land-
inu grein fyrir því, með hvaða
hætti hann hyggst reyna að koma
í veg fyrir, að útlánatapið í banka-
og sjóðakerfínu haldi áfram. Því
miður virðist þó ekki vera mikjl_____
von til þess, að Seðlabankinn verði
við slíkum óskum að svo stöddu.
Meiri hluti bankastjómarinnar er
enn sem fyrr skipaður sérlegum
sendiherram stjórnmálaflokkanna.
Yfírboðarar hennar hafa augljósan
hag af því að hylja þann skaða,
sem þeir era sjálfír búnir að valda
í gegnum banka- og sjóðakerfið í
sameiningu. Seðlabankar í öðram
löndum era smám saman að öðlast
meira sjálfstæði gagnvart stjórn-
völdum einmitt til þess meðal ann- -
ars að fírra almenning því alvar-
lega tjóni, sem getur hlotizt af
hagsmunaárekstrum af þessu tagi.
En ekki hér. Spillingin heldur þvert
á móti áfram að magnast. Ætlar
fólkið í landinu að láta þetta ganga
yfír sig endalaust?
Höfundur er prófessor í Háskóla
íslands.
...blabib
- kjarni málsins!
Sjábu hlutina í víbara samhengi!
ðium D-Bstaim

Benedikt Benediktsson
kennari
Svava Haraldsdóttir
hárgreiðslumeistari
SbUí£Si2b&
Margrét Ríkharðsdóttir
dagmamma
Sigurgeir Þorgeirsson
búfjárfræðingur
Stefán Stefánsson
hafnarvörður