Morgunblaðið - 16.08.1994, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 16. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Óratórían Sál
frumflutt á Islandi
SÁL REIÐIR spjót sitt að Davíð (I. Sam. 18.10) tréskurðarmynd
eftir Gustave Doré.
UM NÆSTU helgi, 20.-21. ág-
úst, verður óratórían Sál eftir Georg
Friedrieh Hándel flutt í fyrsta sinn
á íslandi. Að flutningnum stendur
Mótettukór Hallgrímskirkju, en
ásamt kórnum tekur 29 manna
hljómsveit þátt í flutningnum auk 8
einsöngvara, þ. á m. hinn þekkti
þýski söngvari Andreas Schmidt,
sem syngur titilþlutverkið. Stjórn-
andi er Hörður Áskelsson.
Þegar þeir komu heim, þá er Davíð
hafði lagt Filistann að velli, þá gengu
konur úr öllum borgum ísraels syngj-
andi og dansandi út í móti Sál kon-
ungi, með bumbum, strengleik og mik-
illi gleði. Og konurnar stigu dansinn,
hófu upp söng og mæltu:
Sál felldi sín þúsund,
en Davíð sín tíu þúsund.
Þá varð Sál reiður mjög, og honum
mislíkuðu þessi orð og hann sagði:
„Davið hafa þær gefið tíu þúsundin,
en mér hafa þær gefið þúsundin. Nú
vantar hann ekki nema konungdóm-
inn!“ Og Sál leit Davíð öfundarauga
ávallt upp frá því.
(I. Sam. 18, 6-10)
Öfundin er meginviðfangsefni ór-
atóríunnar um Sál konung. Þar er
því lýst hvernig öfundin verður að
sýki sem litar allar gjörðir Sáls kon-
ungs, gerir hann viti sínu fjær, yfír-
gnæfir aðrar tilfinningar og kemur
honum til að brjóta gegn sínum nán-
ustu og gegn boðum samfélagsins.
Það er ekki gott að segja af-
hveiju einmitt þessi saga Biblíunnar
varð fyrir valinu þegar tónskáldið
Georg Friedrich Hándel samdi fjórðu
ensku óratóríu sína. Þegar nútíma-
maður skoðar æviferil tónskáldsins
og sér nær endalausa upptalningu á
tónverkum, stórum sem smáum,
hvarflar vart annað að honum en
að líf Hándels hafi verið samfelld
sigurganga, og að frekar hafi hann
verið öfundaður en fundið til öfund-
ar sjálfur. En innsæi Hándels í hams-
laust tilfinningalíf konungsins og
nærfaérnar lýsingar á hnignun þess-
arar flóknu persónu gefa til kynna
að hann hafi kynnst fleiru en vel-
gengni um dagana.
Á fyrri hluta 18. aldar bjó Hánd-
el í Lundúnum, þar sem hann starf-
aði sem tónlistarmaður og tónskáld.
Tónlistin sem heldra fólk þar í borg
hafði helst viljað heyra um margra
áratuga skeið var óperutónlist, nán-
ar tiltekið óperur í ítölskum stíl.
Ekki einungis átti formið sér fyrir-
mynd í óperum ítalskra tónskálda,
heldur var allur textinn sunginn á
ítölsku og ekki þótti við annað kom-
andi en sækja söngfólkið alla leið
til Ítalíu. En þegar leið á öldina
voru ítölsku óperurnar orðnar æði
útþynntar, lítið var þar orðið um
stórbrotin tilþrif í tónlist og texta,
og tók nú að gæta nokkurrar þreytu
áheyrenda, aðsókn að sýningum fór
stöðugt dvínandi. Þetta vakti að
vonum áhyggjur þeirra sem að
óperusýningum stóðu og var Hánd-
el ekki undanskilinn, enda hafði
hann haft lifibrauð sitt svo áratug-
um skipti af því að semja ítalskar
óperur. Auk þess sem hann var
kominn í fjárhagskröggur var hann
orðinn langþreyttur á að reyna að
tjónka við duttlungafullar ítalskar
prímadonnur og jafnframt voru
ýmsir sjúkdómar teknir að hetja á
Um næstu helgi flytur
Mótettukór Hallgríms-
kirkju óratóríuna Sál,
segir Sigríður Steph-
ensen, en hún hefur
ekki verið flutt áður hér
á landi.
hann, enda kominn af léttasta
skeiði.
En á sama tíma og allt benti til
þess að dagar Hándels sem tón-
skálds væru taldir sótti hann í sig
veðrið á ný. Á þessum árum hóf
hann að semja óratóríur, sem voru
áheyrendum hans nýjung. Óratóríán
fól vissulega í sér ýmislegt sem
Hándel kunni orðið góð skil á eftir
starfið við óperuna - saga var sögð
á leikrænan hátt og hún sett fram
í tónlist fyrir einsöngvara, kór og
hljómsveit - en þar var líka að finna
kærkomnar nýjungar fyrir áheyr-
endur. Söngvararnir voru enskir og
sungu á móðurmálinu, viðfangsefnin
voru áheyrendum kunn, biblíusögur
og goðsögur. Þar voru til umfjöllun-
ar sterkar tilfínningar og flóknar
mannlegar aðstæður, mun magnaðri
sögur um ástir og örlög en textahöf-
undar ítölsku óperanna höfðu nokk-
urn tíman getað spunnið upp.
Þótt margir kæmu við sögu í
flutningi óratóríanna - einsöngvar-
ar, fjölmennir kórar og stórar hljóm-
sveitir - voru þær talsvert einfald-
ari í uppsetningu en óperurnar. Með
tímanum höfðu óperuuppfærslur í
Lundúnum orðið æ meiri skrautsýn-
ingar með íburðarmiklum búningum
og flóknum svið6búnaði. En nú var
það tónlistin sem sá um allt þetta
og meira til, í henni fólst sviðsmynd-
in, búningarnir, lýsingin og tæknib-
rellurnar. Hljómsveitarkaflar í órat-
óríunum eru eins konar leiktjöld,
gefa til kynna að nú skipti um svið,
eða að nú líði tíminn fram að næsta
atriði. Hándel kunni að skapa lit-
brigði og áhrif með hljómum og
notaði tónlistina þannig, að atburða-
rás og andrúmsloft komst til skila.
Sér til stuðnings við samningu órat-
óríunnar um Sál hafði hann svo texta
Charles Jennens, en sá hafði fært
sögubrot sem var að finna í Samúels-
bók Gamla testamentisins um Sál
konung yfír í bundið mál. Jennens
hafði jafn ríka tilfínningu fyrir per-
sónusköpun og leikrænni framvindu
í textanum og Hándel í tónlistinni,
og þegar þeir lögðu saman varð út-
koman sú sem heyrast mun í Skál-
holtskirkju og Hallgrímskirkju í
Reykjavík nú um næstu helgi. Ensk-
ir áheyrendur tóku óratóríunni vel
þegar hún var frumflutt í Lundúnum
í janúar 1739, og í kjölfarið fylgdu
fleiri stórvirki í sama dúr úr smiðju
þeirra Hándels, en þar ber trúlega
hæst óratóríuna Messías, sem Jenn-
ens gerði einnig textann við.
Samstarf Hándels og Jennens
gekk þó ekki snurðulaust fyrir sig. í
bréfi sem Jennens skrifaði vini sínum
um þær mundir er Sál var í smíðum
býsnast hann mjög yflr tiktúrum tón-
skáldsins. En „tiktúrumar“ sem hann
nefnir svo voru nýjungar sem Hándel
innleiddi í hljómsveitina, þar ber fýrst
I
I-
i
I
í
i
i
fi
1
i
í
Skjólbeltarækt
þarf að stórefla
Kartöfluakrar í Þykkva-
bænum á haf út?
HVER skyldi muna eftir fréttum
frá því í fyrrasumar þegar sand-
stormar spilltu og eyddu kartöfluökr-
um í Þykkvabæ? Þegar verstu hrin-
umar gengu yfir var augljóst að
menn stóðu ráðþrota gagnvart nátt-
úruöflunum. Fátt annað gáfulegra
kom fréttamönnum í hug en spyija
sandsorfna kartöflubænduma hvort
þeir væru tryggðir fyrir slíkum áföil-
um eða hvort einhvers staðar leynd-
ust sjóðir, sem kæmu til með að
hlaupa undir bagga. Uppákoma Kára
gleymdist fljótt enda fengu bændur
gott haust og uppskeran varð betri
en á horfðist. Reyndar endurtók sag-
an sig í byijun janúar á þessu ári
en með öðmm hætti og ekki eins
skelfilegum og sl. sumar. Sandstorm-
ur og moldrok fór um Suðurland eft-
ir þurrviðrasama tíð og snjólausan
vetur framan af og átti upptök í blást-
ursgeirum og melbörðum á láglendi.
Eitt er fullvíst. Fyrirbæri af þessu
tagi verða árviss á rofsvæðum lands-
ins, meðan vind hreyfir að einhveiju
ráði. Hefðbundin uppgræðsla með
áburðagjöf og fræsáningu er góðra
gjalda verð og á vissulega rétt á
sér. En til að sporna við hremming-
um eins og þeim, sem greint var frá
hér að ofan verður fleira að koma
til. Reynsla frænda okkar Dana, sem
græddu upp og heftu gífurlegan
uppblástur á Jótlandi á síðustu öld,
segir okkur að umfangsmikil skjól-
beltarækt sé ráð sem ekki verður
hægt að horfa fram hjá þegar til
lengdar lætur.
spHudi
HEIMILKSTÆKI
í verslun okkar í Skútuvogi 1B kynnum við EDESAS
Þrautreynd sterk og spennandi heimilistæki
á stórglæsilegu kynníngarverði.
Verið velkomin í verslun okkar
RflFMKJflUERZLUhl iSLflNDSIf
-ANNO 1929-
SKÚTUVOGI 1. SÍMI: 688660 FAX:680776.
Skjólbeltaræktun getur
verið vænleg1 leið til að
hefta uppblástur á lág-
lendi, segir Brynjólfur
Jónsson, og hún gjör-
breytir öllum ræktunar-
skilyrðum til hins besta.
Hornreka ræktun
Skjólbeltarækt er í raun og veru
endapunkturinn á uppgræðslu og
ræktun lands. Skjólbeltarækt getur
verið varanleg leið til að hefta upp-
blástur á láglendi en hún er um leið
miklu meira. Gjörbreyting verður á
öllum ræktunarskilyrðum með til-
komu skjólbelta og um leið fylgja
fjölmörg önnur jákvæð umhverfis-
áhrif. Eftirsóknarverð efnahagsleg
áhrif, sem umfangsmikil skjólbelta-
rækt gæti haft á þjóðarbúskapinn,
er af ýmsum toga.
Orkusparnaður
Samkvæmt erlendum rannsókn-
um, þar sem kannaður hefur verið
orkusparnaður vegna skjólbelta og
skjóls af tijágróðri, kemur í ljós að
spamaður við kyndingu húsa getur
verið á bilinu 5-30% og spamaður-
inn yflrleitt meiri eftir því sem vind-
ur eykst. Á okkar vindasama landi
ætti því sparnaðurinn að vera í hærri
kantinum á ofangreindri prósentu-
tölu. Orkunotkun til kyndingar hús-
næðis á íslandi er einhvers staðar
kringum 5 milljarðar árlega. Hér
ætti því að vera hægt að spara
urntalsverðar upphæðir. Álykta
mætti að ef hvert byggt ból í borg
og bæ væri umvafið tijágróðri spör-
uðust árlega á bilinu 250 milljónir
til 1,5 milljarður króna
í orkunotkun.
Samgöngubætur
Margur hváir áreið-
anlega þegar fullyrt er
að eitthvert samhengi
geti verið með skjól-
beltarækt og bættum
samgöngum. Stað-
reyndin er hins vegar
sú að skjólbeltarækt
getur dregið vemlega
úr skafrenningi. Allir
ökumenn þekkja
vandamálið af eigin
raun og sveitarfélög og
ríki kannast áreiðan-
lega við kostanðinn sem af snjóm-
okstri hlýst.
Vegir eru fljótir að teppast í
minnstu gjólu, sérstaklega í snjóa-
vetrum þegar snjótraðir myndast.
Þrátt fyrir stórstígar framfarir í
vegagerð á síðustu árum með til-
komu malbiks og upphækkaðra
vega eru vegfarendur berskjaldaðir
gagnvart skafrenningi og íslenskri
vetrarveðráttu. Skafrenningur er
lítt þekkt fyrirbæri í skógi vöxnum
löndum eða þar sem skjólbelti vaxa
á samfelldum svæðum við þjóðleið-
ir. Um sparnað á þessu sviði eða
hversu miklu við eyðum í snjó-
mokstur hef ég ekki tölur á taktein-
um. Það er hins vegar staðreynd
að bílaeign landsmanna fer sífellt
vaxandi og vegakerfið á eftir að
vaxa í takt við bílaflotann. Með
skjólbeltaræktinni er verið að skapa
hagstæð skilyrði fyrir ökumenn.
Raunverulega mætti því líta á slíkar
aðgerðir sem hluta af vegagerð.
Benda má á að Vegagerð ríkisins
kostar víða girðingar meðfram þjóð-
vegum. Af hveiju ekki skjólbelta-
rækt? Reyndar er Vegagerðin farin
að fikra sig að einhveiju leyti áfram
með tijárækt í því skyni að draga
úr skaflamyndun á þjóðleiðum en
til þess að verulegur
árangur skili sér á
þessu svið er nauðsyn-
legt að skjólbeltarækt-
in sé samfelld og taki
yfir stærri svæði.
Hagkvæmari
búskapur
Nærtækasta dæmi
um bætt skilyrði sem
skapast í kjölfar skjól-
beltaræktar er ræktun
Dana á hinum svoköll-
uðu Jósku heiðum.
Uppgangur Dana í
landbúnaði og gífurlega
mikill útflutningur
þeirra á landbúnaðarafurðum á
sjötta og sjöunda áratugnum hefði
aldrei orðið að veruleika án skjól-
beltaræktarinnar sem þá hafði verið
unnið að og þróast í langan tíma. Á
þessumm árum voru landbúnaðaraf-
urðir einhver mikilvægasta útflutn-
ingstekjulind þeirra.
Skjólbeltarækt getur ef rétt er að
henni staðið hér á landi stuðlað að
nýjum sóknarfærum í landbúnaði.
Nefna má nokkur atriði málinu til
stuðnings.
Ræktunarskilyrði stórbatna með
tilkomu skjólbelta og draga má veru-
lega úr áburðargjöf. Samkeppni í
landbúnaðinum á eftir að aukast á
næstu árum. Með tilkomu skjólbelta
erum við að stuðla að samkeppnis-
hæfari landbúnaði og skapa tækifæri
til aukinnar hagræðingar. Svokölluð
lífræn ræktun er mikið í deiglunni
þessi misseri og þrátt fyrir að áburð-
argjöf í landbúnaði sé í lágmarki hér
á landi er ef til vill æskilegt að draga
enn frekar úr henni ef vistvæn við-
horf eiga að ráða og takast á að ein-
hveiju marki að selja afurðir á er-
lendri grund. Með tilkomu skjólbelt-
anna er einnig hægt að gera ráð
fyrir því að upprekstur búfjár á við-
kvæm heiðalönd leggist af þar sem
gróðurmagn ykist á láglendi í kjölfar
skjóls og hagstæðari skilyrða.
Skjólbeltalöggjöf nauðsynleg
Ef ætlunin er að taka á þessu
máli er nauðsynlegt að skjólbelta-
rækt verði endurskoðuð frá grunni.
Excel námskeið
94029
Tölvu- og verkfræöibjónustan
Töivuskóli Halldórs Kristjanssonar
Grensásvegi 16 • @ 68 80 90
Brynjólfur Jónsson
L
t
I
l
l
I
L
i
I
t
!
fi
I
I