Morgunblaðið - 23.08.1994, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 23. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
_____________AÐSENDAR GREINAR_
Island - veradum það allt
Seljalandsfoss
ÞAÐ LIGGUR í eðli mannsins að
vilja fræðast um umhverfí sitt sem
og alla aðra þætti tilveru sinnar.
Það er engin nýlunda að menn leggi
land undir fót til þess að sjá með
eigin augum þá staði sem markverð-
ir þykja fyrir sakir fegurðar eða
annars er gerir þá sérstæða. Á síð-
ustu áratugum hefur það hins vegar
stórlega færst í vöxt að fólk fari
Um land sitt eða leggi leið sína um
framandi lönd til þess að skoða og
kynnast af eigin raun náttúru
þeirra. Af sjálfu leiðir að aukin
umferð fólks, hvort sem það er
gangandi, akandi eða ríðandi, skap-
ar mikið álag og jafnvel umhverfis-
vanda á fjölförnustu stöðum.
Þessi vandi varð ekki umtalsverð-
ur hérlendis fyrr en um og eftir
1970. Sú staðreynd er auðskýrð
með því að um það leyti varð gífur-
leg aukning á ferðalögum fólks um
landið, bæði innlendra og erlendra
ferðalanga. Mér er það minnisstætt
að um 1970 var ég við störf í Mý-
vatnssveit og fór þá um alla helstu
ferðamannastaði þeirrar fögru
sveitar. Síðan leið rúmur áratugur
svo að ég kom ekki á þessar slóðir,
en það sem vakti sérstaka athygli
var að þegar litið var til Hverfjalls
blasti nú við áberandi slóð upp hlíð-
ina allt upp á brún barmsins þar
sem engin ummerki um mannaferð-
ir höfðu verið augljós áður. Þessi
slóð eftir gangandi fólk var auðsæ
sönnun vaxandi ágangs um svæðið.
Á öðrum stöðum í sveitinni mátti
einnig sjá merki vaxandi umferðar
og jafnvel svo að sums staðar jaðr-
aði við náttúruspjöll. Þessa sögu
má færa yfir á marga, jafnvel flesta
þá staði sem vinsælir eru hjá ferða-
Iöngum, og víða er vá fyrir dyrum.
Nú er svo komið að við mjög marga
ferðamannastaði blasa við mikil
spjöll og þau geta ekki annað en
aukist ef ekkert er að gert.
Nefna má þessu til staðfestingar
að skömmu fyrir 1990 var umferð
fólks við Seljalandsfoss undir Eyja-
fjöllum orðin svo mikil að hrikalegar
skemmdir blöstu við í hlíðunum báð-
um megin næst fossinum. Höfundur
þessa greinarkorns á rætur að rekja
til þessara slóða og sveið honum
sárt að sjá hvemig landið var Ieikið
og ekki síður hitt að ferðalangar
áttu í erfiðleikum með að komast
að þessari náttúruperlu. Fossinn er
þannig frá náttúrunnar hendi að
gengt er bak við hann og þykir
mikilfenglegt að standa undir hon-
um. Á þessum tíma voru hlíðarnar
svo illa leiknar að þær vom nánast
eitt samfellt forarsvað og fólk átti
jafnvel á hættu að missa hand- og
fótfestu og renna stjórnlaust niður
hlíðina og margir lögðu sig ekki í
þá hættu.
Fyrir hönd iandeigenda hafði ég
samband við starfsmenn Náttúru-
verndarráðs, en þar voru engin úr-
ræði önnur en þau að benda á Poka-
sjóð Landverndar þar sem 'sækja
mætti um styrk til að leggja göngu-
stíga og lagfæra gróðurskemmdir.
Skemmst er frá því að segja að
sótt var um styrk til Pokasjóðsins.
Úthlutunarnefnd sjóðsins brást vel
við umsókninni og veitti styrk til
verksins árin 1991 og 1992. Vegna
þessara styrkveitinga og með lið-
veislu Sjálfboðaliðasamtaka um
náttúruvernd, auk heimamanna,
varð unnt að hefja framkvæmdir
við fossinn og tókust þær einstak-
lega vel að flestra mati og aðgengi
bak við fossinn varð nánast á allra
færi. Sár í gróðurþekju hlíðanna við
fossinn vora grædd og nýr göngu-
stígur lagður undir brekkurótum að
sunnanverðu.
Pokasjóður Landverndar hefur
veitt styrki til framkvæmda við fjöl-
marga aðra fjölsótta staði þar sem
aðgerða hefur verið þörf vegna mik-
illar umferðar ferðamanna, og er
eini sjóðurinn sem veitt hefur fyrir-
greiðslu í þessu skyni. Úthlutunar-
nefndin hefur lagt áherslu á að
styrkja framkvæmdir sem stuðla að
Sár í gróðurþekju hlíð-
anna við fossinn voru
grædd, segir Hálfdan
Ómar Hálfdanarson,
og nýr göngustígur
lagður undir brekkurót-
um að sunnanverðu.
náttúruvernd og eru öllum almenn-
ingi þessa lands til hagsbóta. Poka-
sjóðurinn hefur styrkt framkvæmdir
við margar af helstu náttúruperlum
landsins og hefur þannig komið í
veg fyrir náttúruspjöll og jafnframt
í mörgum tilvikum stuðlað að lag-
færingu á spjöllum sem orðið hafa.
Það er augljóst að sjóður á borð
við Pokasjóð Landverndar er ómet-
anlegur fyrir náttúruvernd í landinu.
I mörgum tilvikum geta landeigend-
ur alls ekki borið þann kostnað eða
lagt til þann mannafla sem þarf til
að hindra að óumflýjanleg og sjálf-
sögð umferð ferðamanna valdi nátt-
úruspjöllum. Vonbrigði og uggur í
bijósti eru því eðlileg viðbrögð
manna þegar þær fregnir berast að
kippa eigi stoðum undan Pokasjóðn-
um og undrun þegar það spyrst að
þar eigi verslunarkeðjan Hagkaup
hlut að máli, það fyrirtæki sem
stuðlað hefur öðrum fremur að því
að lækka vöruverð í landinu og hef-
ur sett hag almennings í fyrirrúm.
Nú verður ekki annað séð en nokk-
ur kúvending hafi orðið í afstöðu
þess til almenningsheilla. Forsvars-
menn Hagkaupa hafa sem kunnugt
er óskað þess að fá meiri völd við
úthlutun úr Pokasjóði og lýst þeim
vilja sínum að verja veralegum hluta
af ijármunum sjóðsins til eins af-
markaðs verkefnis, það er upp-
Fjarkennsla um tölvur
Mennturnar er þörf
ÞAÐ ER öllum kunnugt, að nú-
tíminn krefst menntunar og að
þegnar þjóðfélagsins þurfa á sí-
felldri endurmenntun að halda til
þess að geta staðið réttir { þeirri
samkeppni, sem .samtími okkar
krefst. Þessar kringumstæður valda
því, að einstaklingurinn verður að
afla sér menntunar innan síns
starfssviðs og jafnvel utan þess, til
þess að öðlast öryggi í því starfi,
sem hann stundar, og vaxa með
því. Aukin ferðalög, ýmis áhugamál
og margt annað vekur líka upp
þörfína fyrir frekari menntun og
ekki síður löngunina til þess að
afla sér hennar. Um þessa þætti
hefur verið nokkur umræða undan-
farið jafnt af hálfu opinberra aðila
sem einstaklinga.
Með öðram þjóðum er sama
hugsun uppi. Þar hafa mennta-
stofnanir boðið upp á kennsiu á
mörgum sviðum. Svo er einnig hér
á landi. Framhaldsskólar hafa boðið
upp á öidungadeildir og bréfaskólar
eru til. Opinberir aðilar og aðrir
bjóða upp á námskeið af ýmsu tagi
og kvöldskólar, sem taka fyrir
margskonar fræði, starfa víða um
landið ýmist í tímabilum eða sam-
fellt.
Aðstaðan til náms
Þeir, sem ekki eiga heimangengt
vegna starfa sinna eða annarra at-
riða, eiga ekki gott með að nýta
sér námskeið, kvöldskóla eða annað
námsframboð, sem er staðbundið.
Þar hafa bréfaskólar komið til og
leyst vandann að nokkru. Nú á tím-
um rafrænna samskiþta hefur orðið
til önnur leið til þess að ná til þeirra,
sem ekki hafa aðstöðu til þess að
fara að heiman eða frá vinnustað
sínum til þess að stunda nám.
Tölvutæknin gerir fært að koma á
beinu sambandi kenn-
ara eða kennslustofn-
unar og nemanda. Með
tengingu tölvunnar við
símakerfi landsins í
gegnum svokallað
mótald er unnt að nota
hana til boðfiutninga,
sem bæði ganga hratt
og eru öruggir.
Þessi tækni jafnar
aðstöðu manna til þess
að stunda nám langt
umfram aðrar leiðir,
sem til þessa hafa ver-
ið færar. Pósturinn,
sem almennir bréfa-
skólar nýta, er vissu-
lega góður, en hann tekur iðulega
dijúgan tíma, svo að boðskipti verða
ekki svo hröð sem æskilegt er og
jafnvel nauðsynleg. Tölvusamskipti
ganga mun hraðar. í raun eru þau
ekki miklu seinlegri en hið talaða
mál. Boð frá einni tölvu til annarrar
ganga á milli með svipuðum hætti
og símtal. Sé því sambandið í lagi,
fara bréf frá sendanda til móttak-
anda á fáeinum sekúndum.
Notandi tölvusamskipta af þessu
tagi þarf ekki að hafa annað en
tölvu sína, mótald og að sjálfsögðu
tengingu við símakerfið. Sé þetta
fyrir hendi, er hann kominn í sam-
band og getur gerst nemandi við
kennslustofnun, sem býður upp á
fjarnám um tölvur.
Samskiptin
Nám um tölvur fer framá síma-
tengdu neti, sem kallað er íslenska
menntanetið. Það er að frumgerð
smíð hugsjónamannsins Péturs Þor-
steinssonar, skólastjóra á Kópa-
skeri. Um þetta net fara boð frá
sendanda til móttakanda. Þeim er
stýrt í pósthólf móttakandans, en
hann hefur sérstakt netfang, sem
er nokkurs konar heimilisfang á
menntanetinu, sem
beinir þeim boðum,
sem honum eru ætluð,
inn í hans hólf. Þangað
sækir hann það efni,
sem honum hefur verið
sent. Enginn kemst í
þau boð, nema viðkom-
andi notandi, því að til
þess að komast að efn-
inu í pósthólfinu þarf
lykilorð, sem notand-
inn einn þekkir.
Þetta er öryggt og
einfalt samskiptakerfi,
sem fljótlegt er að
komast upp á lag með
að nota. Þegar frum-
skrefin hafa verið stigin, svo sem
i sambandi við nám með tölvusam-
skiptum, opnast jafnframt aðgang-
ur að alheimsneti samtengdra tölva,
sem geyma ógrynni efnis um hina
fjölbreyttustu þætti mannlífs og
fræða. Þar er náma upplýsinga og
menntunar, sem seint verður tæmd.
Kennsla um tölvur
í nokkur ár hafa verið gerðar
tilraunir með kennslu um tölvur hér
á landi. Til dæmis hafa Ármúlaskól-
inn í Reykjavík, Fjölbrautaskólinn
á Akranesi, Kennaraháskólinn og
fleiri stofnanir unnið nokkuð á
þessu sviði. Þar hefur mest verið
um að ræða kennslu skóla á milli,
til dæmis þannig, að nemendur
skóla hafa sótt nám í annan um
tölvusamskipti. Einna helst hefur
verið um kennslu í ýmsum þáttum
tölvunotkunar að ræða.
Verkmenntaskólinn á Akureyri
hóf kennslu með þessum hætti á
vorönn síðasta skólaárs (1993-94).
Þar er markmiðið að ná til einstak-
linga, þar sem þeir eru staddir:
Húsfreyjunnar í sveitinni, vitavarð-
arins á annesinu, sjómannsins á
hafi úti eða annarra, sem búsetu
Haukur Ágústsson
Verkmenntaskólinn á
Akureyri býður upp á
fjarnám í gegnum tölvu,
---------------3»-----
segir Haukur Agústs-
son; boðið verður upp á
kennslu í íslensku,
ensku, dönsku, þýsku,
stærðfræði, bókfærslu
og sálfræði.
sinnar vegna eða annarra þátta
áttu þess ekki kost að komast í
nám, sem þeir höfðu löngun til að
stunda.
Á fyrstu önn fjarkennslu um tölv-
ur við Verkmenntaskólann á Akur-
eyri var einungis boðið upp á ensku.
Enskunámið var sniðið eftir námi í
samsvarandi áföngum í almennum
framhaldsskóla og lauk með próf-
um, sem tekin voru á sama tíma
og próf stóðu í Verkmenntaskólan-
um á Akureyri. Langflestir, sem
próf þreyttu, náðu góðum árangri
og voru með mjög góðar einkunnir
— og enginn náði ekki prófi.
Nemandi í fjamámi um tölvur
við Verkmenntaskólann á Akureyri
þarf að afla sér nokkurra gagna,
svo sem bóka, í upphafi námsferils-
ins, eins og aðrir nemendur. Öll
kennslan fer síðan fram um tölvu-
samskipti. Nemandinn fær verkefni
sitt frá kennaranum um tölvuna,
vinnur verkefnið á hana, sendir það
yfir netið til kennarans, sem fer
yfir verkefnið og sendir það til baka
með athugasemdum til nemandans.
í raun fær þannig hver nemandi
sína eigin yfirferð og sem næst
einkakennslu. Árangur nemenda í
námi með þessum hætti samkvæmt
til dæmis erlendum heimildum er í
samræmi við þetta. Hann er jafnan
betri og að minnsta kosti jafngóður
græðslu Hólasands í Suður-Þingeyj-
arsýslu. Það verkefni er vafalaust
þarft, en mjög umdeilanlegt er hvort
það er þarfara eða brýnna en að
leggja fé til svipaðra verkefna og
úthlutunarnefnd Pokasjóðs Land-
verndar hefur stutt svo dyggilega á
undanförnum árum.
Mér er það reyndar hulin ráðgáta
með hvaða rökum þeir Hagkaupa-
menn telja sig þess umkomna að
ráðstafa því fé sem viðskiptavinir
þeirra leggja til með kaupum á
plastpokum í verslunum Hagkaupa.
Það liggur í augum uppi að hér er
um fjármuni sem almenningur þessa
lands leggur til en ekki framlag
Hagkaupa, og því er eðlilegt að
þeim sé úthlutað með heill almenn-
ings í huga. Úthlutunarnefnd Poka-
sjóðs Landverndar hefur sýnt það
og sannað að hún hefur haft fagleg
sjónarmið að leiðarljósi þegar hún
hefur veitt fé til verkefna sem stuðla
að vérnd lands og náttúru. Nefna
má lagfæringar við Víðgelmi í Hvít-
ársíðu, friðun Þengilhöfða í Grýtu-
bakkahreppi, gróðurvernd í Þórs-
mörk, heftingu vikurfoks í Vest-
mannaeyjum og landverndaraðgerð-
ir Mál- og landverndarfélagsins
Þjóðhildar við Stöng í Þjórsárdal.
Það er einnig athyglisvert að Nátt-
úruverndarráð hefur fengið fjár-
muni hjá Pokasjóðnum til þess að
standa straum af kostnaði við lagn-
ingu göngustíga í Dimmuborgum í
Mývatnssveit og í gervigígunum við
Skútustaði, við Gullfoss og á Hvera-
völlum. Það er að sjálfsögðu ekki
nema gott eitt um það að segja að
Hagkaupamenn vilji græða upp
landið og vinna að náttúruverndar-
málum. Mér fyndist það hins vegar
stórmannlegra ef þeir legðu sjálfit'
til fjármuni til þeirra verka og létu
það vera að sækja þá í vasa almenn-
ings. Með því móti eru þeir að vinna
gegn almennri náttúruvernd á þessu
landi, en reisa sér í besta falli minn-
isvarða sem kemur fáum til góða.
Höfundur er líffræðingur og
áhugamaður um almenna
náttúruvernd.
því, sem best gerist með öðrum
hætti.
Framhaldið
Á komandi skólaári (1994-95)
býður Verkmenntaskólinn á Akur-
eyri upp á íjarnám gegnum tölvur.
Nú verður framboð námsefnis mun
meira en á vorönn 1994. Boðið verð-
ur upp á kennslu í íslensku, ensku,
dönsku, þýsku, sálfræði, sögu, bók-
færslu og stærðfræði og ef til vill
í fleiri greinum. Það fer að sjálf-
sögðu nokkuð eftir nemendafjölda
í áfanga, hvort unnt verður að
kenna hann.
Allt námið verður miðað við sam-
svarandi áfanga í almennum fram-
haldsskóla og gert ráð fyrir því í
yfirferð, að nemendur þreyti próf á
sama tíma í annarlok og dagskóla-
nemendur gera. Fjarkennslunem-
endurnir munu teljast til nemenda
við Verkmenntaskólann á Akureyri
og fá útskriftir einkunna og náms-
ferils eins og aðrir nemendur skól-
ans. Nám þeirra verður því jafngilt
því, sem stundað er í dagskóladeild
eða öldungadeild Verkmenntaskól-
ans á Akureyri. Með þessu náms-
framboði opnar Verkmenntaskólinn
á Akureyri nýja leið til mennta.
Hún er vissulega að nokkru hlið-
stæð ýmsum þeim námskeiðum,
sem í boði hafa verið til þessa, en
þó mjög ólík. Þessi leið býður upp
á nánari samskipti nemenda og
kennara en fjarkennsluleiðir þær,
sem hingað til hafa verið í boði.
Það ætti að leiða til góðs árangurs,
eins og reyndar sýndi sig í því starfi
á þessu sviði, sem þegar er að baki
við Verkmenntaskólann á Akureyri.
Hér er því í boði námsleið, sem
ætti að geta verið fær mörgum
þeim, sem menntun þrá, hvort held-
ur til réttinda og prófatöku eður
ei, en hafa ekki getað sótt sér hana
vegna öndverðra aðstæðna hveijar
sem þær eru.
Höfundur er kennslustjóri
öldungadeildar við
Verkmenntaskólnnn á Akureyri.