Morgunblaðið - 05.10.1994, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 1994 21
STEFNURÆÐA FORSÆTISRÁÐHERRA
verður í landinu og lánsfjárþörf hins
opinbera sé minni en nýsparnaður-
inn. Hvemig víkja þessar forsendur
við nú? Eins og ég hef áður sagt,
hefur okkur tekist að lækka raun-
skuldir þjóðarinnar út á við um 23
þúsund milljónir króna, 23 milljarða
króna, hvorki meira né minna. Þessi
árangur er afar mikilvægur. Þegar
ríkisstjómin tók við, var lánsfjár-
þörfín um 40 milljarðar króna, mun
meiri en allur nýsparnaður í land-
inu. Þess vegna var vaxtastigið
mjög hátt, þótt reynt væri að beita
blekkingum með því að skrá vexti
ríkisins lægri en sala bréfa þess á
markaði sagði fyrir um. Nú horfir
málið hinsvegar þannig við, að láns-
ijárþörf hins opinbera verður aðeins
um 14 milljarðar en nýsparnaðurinn
nálægt 35 milljörðum króna. Hér
er því um gjörbreytingu að ræða
sem tryggir lágt vaxtastig.
Undið ofan af
fjárlagahallanum
Fjárlagahallinn verður milli 6 og
7 milljarðar króna, eða 3 milljörðum
lægri en í núgildandi Ijárlögum. Við
fjárlagavinnu var markið sett á 9
milljarða í fyrstu,- en spár sumra
stjórnarandstæðinga lutu að því, að
haliinn mundi verða um 20 milijarð-
ar króna. Þessi halli á ríkissjóði er
of mikill, en rétt
er að hafa í hpga
að íslenska ríkið
er rekið með minni
halla en flest ríki
OECD, helstu við-
skipta- og saman-
burðarlönd okkar.
Einnig í þessum
efnum hefur, þrátt
fyrir kreppu, tekist
betur til en á
horfðist. Afgreiðsla fjárlaga, við-
skiptajöfnuður, aukinn nýsparnað-
ur, minni lánsljárþörf hins opinbera,
allir þessir þættir benda til þess að
vextir muni fara lækkandi á næstu
misserum. Fréttir eru nú að berast
frá fyrirtækjum og bönkum um
bætta afkomu. Bankar og sjóðir
hafa afskrifað óhemju fé á liðnum
árum. Bættur hagur banka á að
geta leitt til þess á næstu misserum
að vaxtamunur fari minnkandi í
bankakerfinu, sem áríðandi er fyrir
viðskiptamenn bankanna og að
mínu mati farsælt fyrir bankakerfið,
þegar til framtíðar er horft. Við
höfum öll viðurkennt að óhjákvæmi-
legt væri að bankarnir hefðu hér
háan vaxtamun meðan þeir borguðu
niður vanda fortíðarinnar. Hagur
bankanna fer nú batnandi og því
full ástæða til að ætlast tii þess af
bankakerfinu að það minnki vaxta-
mun þegar fram líða stundir. Ríkis-
valdið mun fylgjast náið með fram-
vindu þeirra mála.
Islendingar fái sanngjarnan
kvóta
garð. íslendingar voru forystumenn
á heimsvísu um útfærslu landhelgi
og stjórnun á veiðum í þágu skyn-
samlegrar nýtingar á Hfríki hafsins.
Norðmenn voru þar eftirbátar, spor-
göngumenn, ekki brautryðjendur.
Islendingar voru strax í kjarnahópi
strandríkja á úthafsveiðiráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna en Norðmenn
ekki. Það var ekki fyrr en Noregur
lenti í útistöðum við íslendinga að
þeir breyttu um stefnu. Noregur
hélt því fram í upphafi þessara
deilna, að veiðar íslendinga í hinni
svokölluðu Smugu væru ólögleg
rányrkja, ekki stunduð af sjómönn-
um heldur sjóræningjum. Þeir halda
því ekki lengur fram að Smuguveið-
ar séu ólöglegar. Norðmenn stóðu
að því að trufla veiðar á Svalbarða-
svæðinu og beittu til þess landhelg-
isgæslu sinni. Þó var innlend laga-
setning í Noregi og lagafrágangur
þá með þeim hætti að nú nýlega
töldu Norðmenn sig þurfa að breyta
reglunum til þess að treysta laga-
grundvöll sinn innanlands. Allur
þessi málatilbúnaðar af hálfu Norð-
manna hefur vakið mikla undrun
mína sem jafnan hef haft mikið álit
á Noregi og dálæti á norsku þjóð-
inni. Ég býst við að flestum íslend-
ingum sé þannig farið að þykja þessi
samskipti dapurleg og geti ekki
hugsað sér að'hafa
þau lengi í þessu
fari. Meginatriðið
er þó það að Norð-
menn geta ekki
fært fram sann-
færandi_ rök fyrir
því að íslendingar
skuli einir þjóða í
okkar heimshluta,
og sú þjóð sem
mest er háð físk-
veiðum, vera útilokaðir frá veiðum
í Norðurhöfum á meðan ijarlægari
þjóðum er hinsvegar ætlaður réttur
á þeim slóðum. Deila þessi verður
ekki leyst þannig að báðar þjóðir
hafí sóma af nema að íslendingar
fái sanngjarnan kvóta í þorskveiðum
á Barentshafi. Þessi krafa sýnir að
það er fjarri ísiendingum að ýta
undir ofveiði einhversstaðar í heim-
inum sem stofni viðkomu fiskistofna
í hættu eða takmarki vöxt þeirra
og viðgang.
Norðmenn hafa beitt allri hörku
gagnvart Islendingum en á hinn
bóginn látið þjóðum eins og Rússum
eftir að veiða á sama svæði án nokk-
urra afskipta eða eftirlits. Við ís-
lendingar beijumst fyrir því að
sanngjörn niðurstaða fáist á úthafs-
veiðiráðstefnu Sameinuðu þjóðanna.
Við höfum áður barist fyrir því að
sanngjarnar alþjóðlegar reglur, eins
og Hafréttarsáttmálinn, gildi í sam-
skiptum þjóðanna á hafinu. Norð-
menn hafa enn ekki staðfest Ha-
fréttarsáttmálann en nú er svo kom-
ið að nægjanlegur ijöldi ríkja hefur
í fyrsta sinn í sögu
lýðveldisins næst sá
árangur, að verðbólga
verði innan við 5% á
ári fjögur ár í röð,
1992-1995.
gert það, svo hann öðlast ótvírætt
lagagildi að þjóðarrétti á næstu vik-
um. Eg tel að samningsstaða okkar
í þessum deilum sé sterk að því leyti
til að sanngirnisrök mæli með því
að komið verði til móts við sjónar-
mið íslendinga, en jafnframt hljót-
um við að forðast að sýna óbilgimi
í samningskröfum okkar. Við mun-
um auðvitað krefjast kvóta sem
tryggi okkur reglubundinn afla og
varanlegan aðgang að veiðum í
Barentshafi. Með þeim hætti verður
slegið á órökstuddar fullyrðingar
um að íslendingar stuðli að því að
þorskur sé ofveiddur á þessu haf-
svæði. Jafnvel kæmi til álita af okk-
ar hálfu í slíkum viðræðum að tengja
þann kvóta sem okkur væri úthlutað
í Barentsþorski við stofnstærð hans
rétt eins og gert er í samningi um
veiðar á Alaskaufsa í Norður-Kyrra-
hafí, hinum svokallaða „kleinu-
hringssamningi“. í slíkum tilfellum
getur kvóti farið alveg niður í nán-
ast ekki neitt ef stofnstærð fer nið-
ur fyrir ákveðin mörk.
íslendingar hafa verið forystu-
þjóð í fiskverndarmálum og við verð-
um það áfram, jafnt á nálægum sem
ijarlægum miðum. Þekkingin á
fiskistofnunum hefur verið tak-
mörkuð, en þó aukist ár frá ári.
Þrátt fyrir þær augljósu takmark-
anir sem á þessum vísindum eru,
þá hljóta menn að styðjast við þau
í sínum ákvörðunum. Við höfum
einnig ýmis önnur mál að ræða við
Norðmenn en þorsk. Við eigum sam-
eiginleg hagsmunamál á fleiri svið-
um sjávarútvegs, svo sem síld, karfa
og aðra mikilvæga stofna. Við eig-
um reyndar samleið með Norðmönn-
um í öllum meginatriðum á úthafs-
veiðiráðstefnunni og norsk stjórn-
völd mega ekki láta kapphlaupið inn
í Evrópusambandið villa sér sýn og
koma í veg fyrir eðlileg samskipti
þessara fornu vinaríkja. Norsk
stjórnvöld hljóta að skilja að við
getum ekki samþykkt að islenskir
sjómenn og útgerðir njóti ekki eðli-
legs réttar. Þeir hljóta að skilja, að
vilji íslendinga stendur til skipu-
legra veiða og að þær deilur sem
nú eru uppi séu ekki til þess fallnar
að auka öryggi í umgengni við
þorskstofna í Norðurhöfum. Við-
ræðufundur ríkjanna verður hinn
11. október næstkomandi. Sá fund-
ur er ekki eiginlegur samningafund-
ur, heldur könnunarviðræður. En
engu að síður hljótum við að binda
vonir við að fundarhöld af því tagi
og framtíðarviðræður muni að lok-
um leiða til lausnar og samvinnu
þjóðanna í þessum málum, sem þeim
báðum væri tii hags og blessunar.
Evrópumál
Hæstvirtur forseti.
Við vorum nokkuð mörg sem sett-
umst í fyrsta sinn inn á þing í upp-
hafi þessa kjörtímabils. Margt hefur
komið á óvart, sumt þægilega en
annað ekki. Mér hefur komið mest
á óvart, hve ósparir sumir menn hér
eru á fullyrðingar og hversu langt
þeir hafa leyft sér að ganga í árás-
um á menn, bæði innan þings og
utan. Er þetta að mínu mati helsti
ljóður á störfum þingsins. En við,
nýliðarnir hér, þurfum þó ekki að
ætla að þessi ósiður sé með öllu
nýtilkominn. í fróðlegu útvarpser-
indi fyrir réttum 20 arum ræðir
Gísli Jónsson um stöðu íslands í rík-
isráði danakonungs í byrjun aldar-
innar. Erindinu lýkur hann svo, með
leyfi forseta: „Þessi saga er „ímynd
og sýningarverk" af því, hvernig
mál eru meinlaus eða hættuleg eftir
atvikum, eins og dýr merkurinnar
og fuglar himinsins skipta um lit
eftir árstíðum. Allan þann langa
tíma, sem þrefað var um ríkisráðsá-
kvæðið, menn bornir landráðabrigsl-
um, ráðherrar sögðu af sér og flókk-
ar stofnaðir og klofnir út af því,
voru sérmál íslands borin upp í ríkis-
ráðinu danska, og kom aldrei að
sök.“
Samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið er tæplega ársgam-
all og þegar orðinn okkur til góðs.
Því miður báru stjórnarandstöðu-
flokkarnir hér á Alþingi ekki gæfu
til þess að standa
að þeirri samn-
ingsgerð. Hér var
deilt dögum saman
og margt af því,
sem þá var sagt,
er orðið jafn fá-
fengilegt í ljósi ör-
stuttrar sögu og
sumt sem sagt var
um ríkisráðið forð-
um tíð. En sem
betur fer virðast__________________
efasemdaraddirn-
ar nú að mestu þagnaðar, og enginn
nefnir að íslendingar eigi að losa
sig frá samningnum og missa af
þeim ábata sem í honum felst. Inn-
ganga flestra EFTA-ríkjanna í Evr-
ópusambandið leiðir til þess, að að-
laga þarf EES samninginn að hinum
breyttu aðstæðum. Þau mál hafa
verið undirbúin af hálfu ríkisstjórn-
arinnar og viðbrögð Evrópusam-
bandsins eru þannig að ekki er
ástæða til að ætla annað en að við-
undandi lausn fáist
Evrópusambandið stendur nú á
tímamótum. Þeir sem best til þekkja
telja að það endurmat á skipulagi
Evrópusambandsins sem framund-
an er verði afar flókið og ljúki ekki
fyrr en undir aldamót. Islendingar
munu fylgjast grannt með því sem
þar gerist og þeim breytingum sem
verða á Evrópusambandinu. Árið
1992 stóðu Islendingar frammi fyrir
þeirri spurningu, hvort þeir ættu að
eiga samleið með þeim ríkisstjórnum
Norðurlanda sem þá leituðu eftir
inngöngu í Evrópusambandið. Það
Á þessu ári verður
hagvöxtur hér á landi
meiri en nokkurt eitt
ár síðan 1987 ogá
næsta ári eru góðar
horfur á áframhald-
andi vexti.
var ákvörðun ríkisstjórnar og Al-
þingis í raun að hafna þeim kosti
þá. Forystumenn Evrópusambands-
ins hafa sagt við mig að engin ný
ríki verði tekin í Evrópusambandið
fyrr en eftir þá breytingu á skipu-
lagi sambandsins sem áður var get-
ið. Þessi niðurstaða var áréttuð af
einum af aðalráðamönnum ESB,
Henning Christophersen, í sjón-
varpsviðtali nú fyrir nokkrum dög-
um, en reyndar virtist það hans mat
að á inngöngu reyndi ekki fyrr en
um 2003. Hugsanlegt er því að
spurningin um það hvort ísland
standi utan Evrópusambandsins eða
ekki verði áleitin á ný undir lok ald-
arinnar. Það ræðst þó algerlega af
þeim breytingum sem verða á skipu-
lagi Evrópusambandsins og með
hvaða hætti forræðishyggja þess
þróast í þeim málum sem okkur eru
mikilvægust. íslendingar eru Evr-
ópuþjóð í besta skilningi þess orðs.
Með samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið höfum við tryggt
íslensku þjóðinni aðgang að öllum
þáttum hins Evrópska efnahagslífs,
með kostum þess, en ekki með þeim
gölium sem Evrópusambandsaðild
mundi fylgja við núverandi aðstæð-
ur. Island er svo vel í sveit sett um
þessar mundir að efnahagsleg skil-
yrði eru með þeim
bestu sem þekkj-
ast í Evrópu. Allir
kostir eru því ís-
lendingum opnir ef
þeir kjósa og eng-
um tækifærum
hefur verið á giæ
kastað. Spurning-
in er því einvörð-
ungu sú, hvort að
Evrópusambandið
_______________ muni í framtíðinni
breytast svo að
það verði aðgengilegt fyrir íslend-
inga að þeirra eigin mati.
Hæstvirtur forseti, góðir Islend-
ingar,
Þingstörf hefjast nú á ný. Þótt
þinghaldið verði skemmra en endra-
nær vegna komandi kosninga, verða
fjölmörg mál til úrlausnar og mikil-
vægt að vel takist til um meðferð
þeirra. Það er vissulega fagnaðar-
efni fyrir okkur öll að sjá að verstu
erfiðleikarnir eru nú að baki. En
lífsbaráttan verður þó ætíð hörð,
hér á okkar góða landi. Hún krefst
þess að hver maður geri sitt besta,
að samheldni og samhugur ríki
meðal þjóðarinnar og að lífsins
gæðum sé af sanngirni deilt. Sundr-
ungaröfl hafa of oft slegið á baráttu-
þrek þjóðarinnar og spillt fyrir því,
að hún fái notið ávaxta atorku
sinnar. Við skulum heita því að
gera okkar ýtrasta til að tryggja
að þeim efnahagslega ávinningi,
sem er innan seilingar, verði ekki
fórnað á altari sundrungar og óein-
ingar.
Hæstvirtur forseti,
Nú um hríð hafa íslendingar deilt
nokkuð við næstu nágranna sína í
austri, forna vini og frændur, Norð-
menn, og eftir atvikum einnig við
Rússa. Ekkert stendur okkur þó
fjær en að standa i illdeilum við
þessar þjóðir. Okkur hefur hinsveg-
ar óneitanlega sárnað viðbrögð
Norðmanna við veiðum íslendinga
á alþjóðlegu hafsvæði. Auðvitað
geta menn deilt um slíka hluti, en
því miður hafa forystumenn Noregs
svarað rökstuddum óskum okkar af
mikilli óbilgirni. Það hefur komið
mér á óvart, hversu stór orð þessir
forystumenn hafa haft um íslenska
sjómenn og íslensk stjórnvöld. Því
hefur verið haldið fram að Islending-
ar hafi stundað rányrkju á eigin
miðum og svo gjörsamlega misfarist
fiskveiðistjórnun að nú neyði fisk-
þurrð á heimaslóð okkur til þess að
stofna lífríki hafs á íjarlægum mið-
um í hættu. Látið er að því liggja
að Norðmenn hafí haldið betur á
sínum málum en við höfum gert.
Jafnframt hafa norsk yfiivöld gert
því skóna að íslendingar gangi á
svig við málstað strandríkja og fylgi
fram stefnu úthafsveiðiríkja og rán-
yrkjuþjóða. Saga íslands í sjávarút-
vegsmálum verðskuldar ekki þenn-
an dóm og það sem meira er, okkar
ágætu vinir Norðmenn hafa ekki
efni á slíkum svigurmælum i okkar
SVIPTUM HULUNNIAF UM HELGINA