Morgunblaðið - 26.03.1995, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 26. MARZ1995
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUIM
STAÐARELDI
Til laxabænda, veiðiréttarhafa og stangveiðimanna
Það vakti furðu mína og kom
mér svo sannarlega á óvart hvað
miklu magni af seiðum hefur verið
og er enn sleppt í laxgengar ár.
Það virðist vera krafa og jafnvel
gagnkvæm ósk leigutaka og leigu-
sala að þessi þáttur sé hluti af
samningum. Það er s.s. ennþá verið
að gera sömu skissumar og við
gerðum fyrir 30 til 40 árum, að
sleppa gífurlegu magni af seiðum
í ámar og búast við stórkostlegum
endurheimtum. Ég hélt að sumir
af þessum mönnum sem enn em í
forsvari eftir tugi ára hefðu þá
reynslu, þann áhuga og þá innsýn,
að þeir gerðu sér grein fyrir því að
þetta er ekki hægt - þetta gengur
ekki eftir. Ég segi hiklaust við ykk-
ur - þið eruð að eyðileggja laxám-
ar okkar. Þið virðist ekki ennþá
gera ykkur grein fyrir því að ámar
geta aðeins fætt ákveðið magn
seiða sem skapast af skilyrð-
um/ástandi ánna á hverjum tíma.
Kynnið ykkur lögmálið fyrst og
breytið síðan eftir því.
Eitt ár er öðru betra og þá kom-
ast fleiri seiði af á styttri tíma. Sé
seiðum íjölgað lengist dvölin í án-
um, afföllin verða meiri og stofninn
í heild verður æ veikari. I góðu ári
geta nokkrir árgangar seiða gengið
til sjávar og þá mætti halda að
hægt væri að sleppa seiðum í ámar
til þess að fylla uppí þessa „miklu
eyðu“ að menn halda. En þetta er
alrangt því að seiðunum sem eftir
era í ánum vegnar betur, verða
sterkari einstaklingar, þau komast
fyrr til sjávar, endurheimtumar
verða meiri og laxinn stærri og
betri til hrygningar. Þegar þannig
háttar til, svo sem hér er lýst, ásamt
góðu ástandi sjávar, myndast upp-
sveifla sem getur varað í nokkur
ár en sem má auðveldlega eyði-
leggja með seiðasleppingum.
Viljir þú stuðla að
seiðaeldi fyrir ána
þína, til þess að gera
hana að betri og meiri
veiðiá þá skalt þú huga
að staðareldi - það
raskar ekki náttúra-
lögmálinu - eða láta
náttúrana um eldið.
Staðareldi er, eins
og nafnið gefur til
kynna að mestu, að
hrogn og svil era tekin
úr stofni árinnar,
hrognum klakið út í
vatni árinnar og seiðin
alin upp í göngustærð.
Það sem skiptir máli í
staðareldi er eftirfar-
andi: Hæfilegt vatn er tekið úr
ánni til stöðvarinnar sem rennur
um ker og tjamir og rennur síðan
til árinnar aftur. Seiðum er aldrei
sleppt í ána en gönguseiðin, á tíma,
eru látin fara út í ána sjálfviljug.
Með þessu móti er ekki tekið frá
ánni, ekki raskað náttúralegu klaki
né vist seiðanna í ánni.
En möguleikamir sem staðareldi
gefur að auki era m.a. þessir:
1. Að fara með gönguseiðum
niður í árós eða sjó til að kanna
áhrifin við áð fara úr feskvatni í
sjó - ef það mætti koma í veg fyr-
ir afföll á þesu stigi.
2. Að setja gönguseiðin í sjó-
kvíar og ala þau upp í göngulax.
3. Að sleppa hluta af kvíalaxin-
um á t.d. 'A eldistíma í sjóinn.
4. Að fara með kvíalaxinn beint
í ána.
Með því að gera eitthvað af þessu
öllu má finna réttu leiðina sem gef-
ur bestan árangur. Sumt af þessu
hefur-eflaust verið reynt við ýmsar
aðstæður en þar sem staðareldi er
viðhaft þá er þetta marktækt því
að laxinn, 100% öraggt, kemur í
ána sína aftur sé hann
á lífi.
Ég er sennilega sá
eini, eða einn af fáum,
sem hef tekið tíma á
því hvað fuglar geta
veitt af seiðum, það
magn er ótrúlegt. Sem
dæmi veiðir krían, á
varptíma, eitt seiði að
meðaltali á 15 mín.
fresti og aðrar fugla-
tegundir era enn
veiðnari. Er þá nokk-
urt vit í því að lengja
dvöl seiðanna í ánum
með því að fjölga þeim.
Það er augljóst að því
skemmri sem dvölin er
í ánum því minni afföll og fiskurinn
kemst fyrr í veiði. Tvö til fjögur
ár er eðlilegur og æskilegur tími
en því miður hafa seiði dvalið marg-
falt lengur i ánum. Ekki legg ég
til að fuglar séu skotnir því þeir
hafa alltaf tekið sinn toll.
Þegar þess er gætt að
aldrei hefur fleiri seið-
um verið sleppt í ámar
en síðastliðin 15 ár, seg-
ir Haukur Sveinbjarn-
arson, þá er útkoman
hræðileg.
Það er fagnaðarefni að lax er
nú minna veiddur í hafi en áður og
að net hafa verið tekin upp á nokkr-
um stöðum. En árangurinn og
aukning í stangveiði er síður en svo
merkjanleg, ekki enn, og þegar
þess er gætt að aldrei hefur verið
sleppt meira af seiðum í ámar en
sl. 15 ár þá er útkoman hræðileg.
Síðasta sumar er eitt það lélegasta
sem ég man eftir og ef Norðurá
Iiaukur
Sveinbjarnarson
er tekin sem dæmi þá var fjöldi
laxa yfír meðaltali en hann var svo
smár að hann hefði ekki ánetjast.
Það er athyglisvert að þegar dregið
er fyrir lax til hrygningar að þá
fínnst ekki merktur lax.
Línurit um veiðina í Húnaflóan-
um og Borgarfjarðaránum, hér að
neðan, gefur til kynna að hafið
hafí ekki verið gjöfult, en það segir
okkur einnig að það hefði engu
skipt þó engum seiðum hefði verið
sleppt í árnar. Veðurfar, í beinum
áhrifum, virðist ekki eiga þátt í
þessum sveiflum, svo gjörólíkt var
það á hveijum tíma er varðar hita,
vinda og regn. Aftur á móti hefur
minnkandi vatn í langan tíma nei-
kvæð áhrif á veiðina eins og kemur
mjög oft fyrir í Norðurá og í drag-
ám yfírleitt.
Línurit um verð veiðileyfa.
Stangarfjöldi í ám hafði verið
óbreyttur í 10 ár eða fram til 1960.
Þegar stöngum var fjölgað þá var
ekkert tillit tekið til þeirra hækkana
sem orðin var per stöng. Mest mun-
ar um fjölgun standa í Norðurá.
Miðað við lélega veiði undanfarin
ár ætti stöngum að fækka, enda
er það svo, eitt lögmálið enn, að
þegar stangir era komnar yfír
ákveðinn fjölda per veiðiá, fer veið-
in minnkandi ekki aðeins per stöng
heldur heildarveiðin.
Ræktun, hvers konar, miðar að
því að ná fram þvi besta á sem
hagkvæmastan hátt og helst án
þess að raska eða skaða umhverfíð
og náttúrana. Vemd getur einnig
verið ræktun. í gegnum aldir, sér-
staklega sl. öld, hefur ræktun verið
framkvæmd meira af kappi en for-
sjá. Það eur ótal dæmi um alvarlega
röskun á gróðri, dýralífí og um-
hverfí sem ekki er hægt að færa
til sama horfs og áður. Oft er um
vanþekkingu eða fljótfæmi að ræða
en oftar era það skammsýnisjón-
armið eða skjótfenginn gróði sem
ræður ferðinni.
Staðareldi er bæði ræktun og
vemd með langtíma sjónarmið í
huga. Það miðar að því að eiginleik-
ar laxastofna, sem í aldaraðir hafa
þroskast með þeim, haldist. Staðar-
eldi með réttu hitastigi, réttri fóðr-
un, réttu umhverfí/staðarvali og
þrekþjálfun færir vöxt seiða á æski-
legan tíma, tryggir endurkomu og
jafnar göngur. Gangi þetta eftir
þarf ekki að kvíða framhaldinu sem
er meiri veiði og grisjun að hausti.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
27. mars -12. apríl
fa*; jmií
Sl
Tllr.
P*= “O XKW
_ =5 COTU
u
SIJIIAIM I
BOY*
£j9

cn
ew
vlKiRAM
SLTH

nCADCf
um allt
og jardar.
Bcalll
isladiska.
ttur.
idei\t\
WEBSTERS
Q 0
L U N N I