Morgunblaðið - 26.03.1995, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
smsaíK ss> ííTO/aaMMB® a 8!
SUNNUDAGUR 26. MARZ1995 B 19
SKOÐUN
ÁHÆTTA OG SNJÓFLÓÐ
NÚ Á DÖGUNUM birtist í
Morgunblaðinu mjög athyglisverð
grein eftir Kristján Jónasson stærð-
fræðing sem fjallaði um snjóflóða-
hættu. Hugleiðingar í þá veru sem
Kristján setur fram eru löngu tíma-
bærar og vil ég í þessari grein lýsa
nánar muninum á hættu og áhættu
og gera grein fyrir áhættumati.
Hætta eða áhætta?
Flestir íslendingar hafa á síð-
ustu mánuðum velt því fyrir sér
hvers vegna svokallað hættumat
hefur ekki reynst örugg vörn gegn
snjóflóðahættu. Svarið er það að
í fyrsta lagi hefur núverandi
hættumat verið notað í varnarbar-
áttu gegn óskum um aukna byggð
inn á hættusvæði og í öðru lagi
er hættumatið ekki áhættumat.
En hver er munurinn á hættu og
áhættu? Eftirfarandi skilgreining
er í samræmi við staðla:
Hætta (e. hazard)
Upptök hugsanlegs tjóns eða
aðstæður sem leitt geta til skaða
svo sem meiðsla á mönnum, eigna-
tjóns, skaða á umhverfi eða sam-
spils af fyrrnefndum þáttum.
Ahætta (e. risk)
Mælikvarði sem tekur til þess
hve líklegt er að hættulegur at-
burður eigi sér stað og þess hversu
afdrifaríkar afleiðingar eru, þ.e.
áhætta er einhver samsetning af
líkindum og afleiðingum.
Tökum einfalt dæmi til skýring-
ar. Við skrifum uppá 100.000 kr.
víxil fyrir kunningja. Hættan er
sú að við þurfum að greiða upp-
hæðina sjálf. Áhætta okkar er hins
vegar háð líkunum á því að kunn-
inginn geti ekki borgað víxilinn
og því hver áhrif 100.000 kr. skuld
hefur á fjárhag okkar (hugsanleg-
ar afleiðingar eru fjárhagslegt tap,
gjaldþrot, áhyggjur, o.s.frv.).
í umræðu um áhættu á íslandi
er oft ekki gerður greinarmunur
á hugtökunum hætta og áhætta
þannig að orðin eru
notuð á misvíxl í ræðu
og riti.
Áhættumat
Það eru ekki nema
fáir áratugir frá því
að vestrænar þjóðir
fóru að meta áhættu
fólks vegna starfsemi
af ýmsum toga. Á
þessu sviði er unnin
mikil vinna vegna
ákvarðana um stað-
setningu kjarnorku-
vera, efnaverksmiðja
og birgðastöðva. Þess
má geta að slys í Flix-
borough í Englandi árið 1974 ýtti
af stað kröfum í Evrópu um mat
á áhættu. í þessu slysi fórust 24
menn eða 10 fleiri en á Súðavík
árið 1995.
En í hverju felst áhættumat?
Það eru í grundvallaratriðum fimm
skref sem þarf að taka í áhættu-
mati:
1. Að koma auga á allar hættur.
2. Mat á líkum á að atburður
eigi sér stað.
3. Mat á afleiðingum atburðar.
4. Eru afleiðingar ásættanlegar?
5. Aðgerðir til úrbóta. Kostn-
aðar-/ávinningsgreining.
Er óvissa um tíðni og stærð
snjóflóða of mikil til að áhættumat
eigi rétt á sér? Svarið er nei. Óvissa
er forsenda fyrir áhættumati því
ef óvissa er ekki til staðar er
matið í raun óþarft.
Áhættumat er ekki alltaf flókið.
Við beitum því öll ómeðvitað við
okkar eigin ákvarðanir. Umfang
vinnunnar við formlegt áhættumat
getur verið allt frá því að vera
framlag eins manns upp í að vera
samvinna tuga sérfræðinga þegar
áhættan er mikil.
í umræðum um áhættu vegna
snjóflóða tala íslenskir stjórnmála-
menn um „hið pólitíska áhættu-
mat“. Ef litið er á
skrefin fimm hér að
framan er ljóst aðv
skref 1-3 hafa ekkert
með pólitík að gera.
Skref 4 krefst stefnu-
markandi ákvörðunar
um ásættanlega
áhættu. Þessi ákvörð-
un er þó ekki stórpóli-
tísk því ásættanleg
áhætta á íslandi er
varla í miklu ósam-
ræmi við ásættanlega
áhættu í öðrum vest-
rænum ríkjum.
Fimmta skrefið í
áhættumati er hins
vegar að vissu marki háð pólitísk-
um ákvörðunum.
Viðhorf til áhættu
Það er ekki nóg með það að
áhætta sé flókið fyrirbæri heldur
eru viðhorf einstaklinga til hennar
mjög mismunandi. Nokkrir af
þeim þáttum sem hafa áhrif á
afstöðu okkar til áhættu eru:
Þekkjum við afleiðingar atburð-
ar eða ekki? Höfum við möguleika
á að hafa áhrif á atburðarás? Er
ógnin stöðug eða tímabundin? Er
ógnin af mannavöldum eða frá
hendi náttúrunnar? Tökum við
áhættuna sjálfviljug eða er henni
þvingað upp á okkur? Er einhver
ávinningur af því að taka áhætt-
una? Eru afleiðingar atburðar
minniháttar eða stórkostlegar?
Þegar líf margra íbúa í samfé-
lagi er í hættu vegna eins atburð-
ar er sagt að áhættan sé stór-
áhætta. Snjóflóðahætta er helsta
stóráhætta á íslandi.
Mælikvarðar á stóráhættu
Það eru aðallega tveir mæli-
kvarðar sem eru notaðir á stór-
áhættu. Sá fyrri nefnist áhætta
einstaklings og er skilgreindur
sem líkur einstaklings sem býr við
Lögmál áhættustjórn-
unar hefur verið brotið
á stöku stað við upp-
byggingu byggðar.
Björn Ágúst Jónsson
segir ríkisvaldið standa
frammi fyrir risavöxnu
verkefni við uppbygg-
ingu snjóflóðavarna —
og kaup á húsum á
hættusvæðum.
hættu á að farast vegna hennar á
eins ár tímabili.
Síðari mælikvarðinn á stór-
áhættu nefnist áhætta samfélags
en þessi mælikvarði tekur fyrri
mælikvarðanum fram að því leyti
að hann sýnir hve miklar líkur eru
á því að ákveðinn fjöldi manna
farist í einu að því gefnu að dauðs-
föll verði.
Mælikvarðinn á áhættu samfé-
lags er mikilvægur því að hann
endurspeglar vilja okkar til að
koma í veg fyrir stórskaða í einu
samfélagi.
Ásættanleg áhætta
Hve mikil er áhættan á snjó-
flóðasvæðum? Á árunum 1880-
1990 var áhætta einstaklings á
Seyðisfirði, í Hnífsdal, í Neskaup-
stað og á Patreksfírði u.þ.b. 10 J
sem þýðir að einstaklingur í þess-
um bæjum bjó við það að líkur á
að farast voru 0,01% á hveiju ári.
Þessi áhætta er hærri heldur en
vestræn ríki hafa skilgreint sem
ásættanlega áhættu vegna iðnað-
arstarfsemi. Til samanburðar er
Björn Ágúst
Björnsson
áhætta einstaklings í umferð á
íslandi á árunum 1966-1994 einn-
ig 10J en áhætta einstaklings
vegna eldsvoða er sennilega um
50 sinnum lægri. Það er þó rétt
að taka fram að áhætta í umferð
er annars eðlis þar sem samfélag-
ið hefur mikinn félagslegan og
efnahagslegan ávinning af um-
ferðinni.
Áhætta vegna snjóflóða er sam-
þjöppuð (10% íbúa á Súðavík lentu
I snjóflóðinu mikla). Ef þessi
áhætta væri 1000 sinnum minni
væri hún talin vera hverfandi í
flestum löndum.
Það er hins vegar langt bil á
milli ásættanlegrar áhættu og
hyerfandi áhættu. Á þessu bili er
farið fram á að áhætta sé eins lág
og raunhæft er að minnka hana.
í þessu sambandi má nefna að
stór iðnfyrirtæki leggja fram allt
að 500 milljónir króna fýrir hvert
tölfræðilega reiknað mannslíf sem
bjargað er. Við íslendingar erum
eins og stendur allt of langt frá
þessu.
Niðurlag
Við munum ávallt taka ein-
hveija áhættu í lífinu. Það er ljóst
að ef við íslendingar tækjum þá
ákvörðun að eyða á einu bretti
allri áhættu í þjóðfélaginu yrði
það til þess að draga úr mögu-
leikum okkar til hagvaxtar um
ókomin ár. Eðlilegt markmið er
hins vegar að stjórna áhættu á
kerfisbundinn hátt. Við upp-
byggingu byggðar á nokkrum
stöðum á landinu hefur óafvit-
andi verið brotið það lögmál.
áhættustjórnunar að ekki skal
taka neina verulega áhættu að
ástæðulausu. Ríkisvaldið stendur
frammi fyrir risavöxnu verkefni
við kaup á húsum og uppbygg-
ingu snjóflóðavarna. Mikilvægt
er að forgangsraða aðgerðum á
landinu með hliðsjón af áhættu-
mati. Við íslendingar stöndum
framarlega á sviði umhverfis-
mats en á sama tíma höfum við
að mestu komið okkur hjá því
að meta áhættu fólksins í land-
inu. Ég er þeirrar skoðunar að
þetta sé óeðlilegt.
Höfundur er verkfræðingur á
Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen hf. og sérfræðingur
í árciðnnleika tækni og
áhættumati.
SOL OG SUMAR
í FJÖLSKYLDUFRÍI
Verðdæmi Verðdæmi
BARCELONA LÚXEMBORG
8. júní - 14. sept. Kr. Ein vika á Hotel Almirante Kr. 28 :0* Kr. 38.40C ** 'lnnifalið er flug til tuxemborgar, bílaleigubill í B-flokki I eina viku miðað við 2 fullorðna og 2 börn 2-11 ára, flugvallaskattar. Staðgreitt. "Innifalið er flug til Luxemborgar, bílaleigubíll i B-flokki i eina viku, miðað við 2 í bíl, flugvallaskattar. Staðgreitt.
m.v. mann í 2ja manna herb. Innifalið; Flug, gisting og morgunverður og flugvallaskattur. Bókað og staðgreitt fyrir 3. apríl.
Verðdæmi Verðdæmi
RIBE Kr. FLUG& BÍLL
- 24.760* Kr.
Kr. *
** Kr.
‘Innifaliö er flug til Billund, gisting 28.10 **
í 1 viku í Ribe miðað við 2 fullorðna * Innifalið er flug til Billund,
og 2 böm, 2ja-l1 ára, bílaleigubill i B-flokki, 1 vika, miðað
flugvallaskattar. . Staðgreitt fyrir 3. april. Brottför 7. júní. við 2 fullorðna og 2 börn 2ja-11 ára, flugvallaskattar. Staðgreltt fyrir 3. april. Brottför 7. júní.
Innifalið er flug til Billund,
bílaleigubill í B-flokki i eina viku
2 saman i ibúö, flugvallaskattar. StaÖgreítt fyrir 3. apríl. Brottför 7. júní. miðað við 2 í bíl, flugvallaskattar. Staðgreítt fyrir 3. apríl. Brottför 7. júní.
VISA
CD 65 22 66
Bæjarhrauni 10. fax. 651160
◄
Jtöto rjjimWstö tí>
- kjarni málsins!
Sjabu hlutina
í víbara samhengi!