Morgunblaðið - 26.03.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 26. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Skorað fram-
hjá markinu
Radíusbræður
túra. Þeir eru
að vísu ólíkindatól.
En merkilegt ef
þeir fara á túr!
Þessi fyrirsögn í blaði vakti víst
önnur hugrenningatengsl en
skrifari ætlaði. Reyndar er aldr-
ei á vísan að róa með að auglýs-
ingar hitti í mark. Kannski skil-
uðu þessar drepleiðinlegu
auglýsingar um dömu-
bindi sér þó þama. Endur
fyrir löngu leigði ég í
París íbúð með banda-
rískum tísku- og auglýs-
ingateiknara, sem vann
fyrir OECD. Þegar við
vorum búnar að kveikja
upp í aminum með til-
heyrandi reykjastybbu og
hjúfraðum okkur nota-
lega fyrir framan eldinn,
átti vinkonan það til að
rjúka upp, ota að mér
fingri og spyrja: Hvað
kemur þér í hug þegar
ég segi öryggissinnuð? í
örvæntingu var hún að
leita ósjálfráðra við-
bragða, til að nýta á aug-
lýsingaplakat til áminningar um
að læsa og gæta pappíranna, svo
hún gæti farið með tillögu inn
til ábúðarmiklu karlanna við
fundarborðið daginn eftir.
Auglýsingar geta semsagt
verið svo drepleiðinlegar að þær
festist í sinni og skjóti upp kollin-
um við ólíklegustu tækifæri. Er
þá ekki tilganginum náð? Samt
var það léttir að uppgötva að
ekki er ég ein um að fínnast viss:
ar auglýsingar drepleiðinlegar. I
stórblaðinu Vogue var um daginn
frétt um könnun sérhæfðs blaðs
í að pranga hlutum inn á fólk,
Marketing magazine, þar sem
áhorfendur vora beðnir um að
nefna 10 leiðinlegustu auglýsing-
ar í sjónvarpi.
Flestir nefndu fímm vöra-
merki: Tampax og Pampers,
Daz, Persil og Ariel. Þótti þetta
benda til þess að jafnvel konur,
sem kosið hafa heimaveru og
bamauppeldi að starfsvettvangi,
séu búnar að fá sig fullsaddar
af þvottaefnis-, bleyju- og dömu-
bindaauglýsingum. Ekki veit ég
hvort erlendis hefur dregið úr
þessum auglýsingum eftir könn-
unina eða hvort bara þykir betra
að fá svona sterk viðbrögð, þótt
neikvæð séu. Alla vegana er
ekkert lát á þeim hér.
Þessari niðurstöðu fýlgdu
hugleiðingar um breytingar á
auglýsingamarkaði sem fylgi
tíðarandanum. Til dæmis séu nú
alveg horfnar auglýsingamar,
sem sýndu konur sitja heima og
bíða eftir því að maðurinn komi
heim til að setja í þvottavélina
- og þá með réttu þvottaefni.
Auglýsingar, sem áður beindust
mest að heimili og heimilishaldi
beinast nú að hinum stóra hópi
sjálfstæðra kvenna, sem séu
orðinn stóri markhópurinn.
Skilnaðartíðni, seinbúnar
bameignir og betri starfstæki-
færi hafí gert einhleypar konur
að afli sem reikna verður með.
Áður hafí verstu tilboðin boðist
einstaklingum. Nú keppist veit-
ingahús, ferðaskrifstofur,
flugfélög o.fl. um að leggja snör-
ur sínar fyrir þennan hóp tiltölu-
lega vel stæðra kvenna. Ekki
þó hér! íslenskar ferðaskrifstof-
ur auglýsa verð og kjör einung-
is fyrir fjölskyldur, fyrir hjón
með tvö börn. Skilaboðin að það
sé sá markhópur, sem þær sækj-
ast eftir að fá. Dulítið skrýtið
Gárur
efiir Elínu Pálmadóttur
kannski. Einhleyp-
ingar á Reykjanes-
svæðinu era þó
nær 50 þúsund
skv. Árbók
Reykjavíkur. Og þó. Kannski
ferðast íslenskir einhleypingar
ekki svo mikið í hópferðum, enda
verðið til þeirra svo miklu hærra.
Hvað um það, í Vogue segir að
þetta sé nú orðinn eftirsóttasti
hópurinn erlendis fyrir þá sem
hafa eitthvað að bjóða. Jafnvel
bankar séu farnir að keppa eftir
viðskiptum við einhleypar konur.
Áður hafi bankar verið óöraggir
og kröfuharðir gagnvart einum
konum. Nú þyki þær góðir við-
skiptavinir, sem bankarnir sæk-
ist eftir og vilji gera til hæfís.
Sú sem skrifar greinina
kveðst vera ein af þessum sjálf-
stæðu nútímakonum, sem aug-
lýsingamar era nú famar að
leggja snörar sínar fyrir. Hún
hafí ferðast til Austurlanda,
heimsótt 40 lönd á undanförnum
áram og valið sér lífsstfl eins
og hún sjálf kýs. Og hún bætir
við: „Ég er í hópi heils kvenna-
hers, sem ekki telur það til
óhamingju að vera einhleyp.
Þvert á móti lít ég á það sem
eftirsóknarverða tilvera." Og
þessar konur era greinilega
orðnar nógu margar til þess að
auglýsendur leggja net sín sér-
staklega fyrir þær. Ef það er
rétt að auglýsingar séu barómet-
er á tíðarandann, þá er þetta
mjög eftirsóttur hópur. Líklega
era íslensku ferðaskrifstofurnar
bara ekki búnar að átta sig á því.
Nú er að renna upp skamm-
tímavertíð, þar sem keppendur
í kosningum beina auglýsingum
sínum og textaauglýsingum að
markhópum. Enn sem komið er
sýnast þeir nær eingöngu beina
spjótum að „fjölskyldunni", eins
og ferðaskrifstofurnar. En
sleppa að mestu einstaklingun-
um, sem eru þó væntanlega
70-80 þúsund í landinu. í þeim
hópi era t.d. æ fleiri aldraðir
einstaklingar, einkum konur, því
þær lifa lengur. Skildi þetta vera
öðra vísi hér en í öðrum löndum?
Eða ætli við eigum bara eftir
að koma í humátt á eftir, að
venju. Og þeir að átta sig á
þessu í næstu kosningum?
Margt kvikindislegt er um
pólitíkusa sagt á kosninga-
spretti. Haft er eftir John nokkr-
um Cameron Swayze: „Stiórn-
málamenn eru menn sem lofa
bíl í hvem bílskúr fyrir kosning-
ar, en era svo önnum kafnir við
að setja upp gjaldmæla að kosn-
ingum loknum.“ Að vísu er hann
útlendingur og ómark. En lætur
ekki þetta með gjaldmælana þó
dulítið kunnuglega í eyrum eftir
síðustu kosningar í vorri borg.
Umhverflsmál/^ hemabarmáttur eba vemdaradgerdir að
ráda þegar innhöfjarbar eru í andaslitrunum?
Innhöfin og
lífríkiþeirra
ALLT FRÁ því sögur hófust hefur
mannlíf blómgast best við árósa og
strendur innhafa. Þar urðu fyrst til
skipulögð samfélög með íjölbreyttu
athafnalífi, þar var jarðvegur fijór,
stutt að sækja í fengsæl fiskimið
og samgöngur vora greiðari um ár
og höf en á landi.
ATHAFNASVÆÐI eru enn í dag
tengd strandsvæðum en nú er
lífríkið úti fyrir ströndunum í bráðri
hættu og sums staðar orðið al-
dauða. Hin gamla aðferð sem
lengst af hefur gilt, að beita hem-
aðarmætti til að
ná yfirráðum á
þessum svæðum
vegna náttúru-
auðlinda sem þau
hafa að geyma
eða til að ráða
siglingaleiðum, er
tímaskekkja eins
og komið er. Nú
þarf fyrst og fremst að endur-
heimta það sem glatast hefur af
náttúruauðlindunum sem gerðu
þessi svæði eftirsóknarverð í upp-
hafí — nefnilega fiskigengdinni og
heilnæmi sjávarins. Til þess að svo
megi verða þarf samvinnu þjóða á
milli og langtímaáætlanir um fram-
kvæmdir. Stjórnvöldum ber skylda
til að kasta fyrir róða rótgrónum
hugmyndum um hvað sé hinn raun-
veralegi grundvöllur velferðar
mannkyns.
í nýjasta hefti World Watch-nátt-
úravemdarsamtakanna, sem oft er
vitnað til í þessum pistlum er gerð
úttekt á ástandi 7 helstu innhafa
jarðar en alls teljast þau 35. Útkom-
an er vægast sagt uggvænleg þótt
sums staðar hafí ríki sem eiga land
að innhafi reynt að stöðva þessa
hættulegu þróun með lagasetning-
um og ýtarlegum upplýsingum til
almennings um hvað sé í húfí. Hér
er gripið niður í nokkur atriði í fyrr-
greindri úttekt:
SVARTAHAFIÐ geymdi fyrr á
öldum fengsælustu fiskimið í heimi.
Lega þess var líka mikilvæg í hern-
aðarlegu tilliti. Bosporussundið var
hlið milli austurs og vesturs.
Auðkýfingar og fyrirfólk í Rúss-
landi flykktist á strendur þess og
naut veðurblíðu árið um kring. Nú
er fiskaflinn ekki nema svipur hjá
sjón. Á árunum 1986-92 dróst hann
saman úr 900.000 tonnum á ári í
100.000 tonn. Ferðamönnum fækk-
aði stórlega vegna mengunar á
ströndinni. Svartahafið er nú gras-
grænt yfír að líta vegna þöranga-
blóma sem kæfir allar aðrar lífverur
í sjónum. Stórárnar sem í það renna
flytja með sér 60.000 tonn af fosfór
árlega og 340.000 tonn af ólífrænu
köfnunarefni. Sumir segja að
Svartahafið verði aldauða eftir
10-15 ár. Aðrir gefa því líf næstu
40 árin.
GULAHAFIÐ úti fyrir ströndum
Norður-Kína mengast meira en
önnur innhöf af framburði ánna
sem í það falla og af úrgangsefnum
frá iðnaðarhéruðum inni í landi.
Verksmiðjur eru langflestar reknar
með kolabrennslu svo andrúmsloft-
ið er mettað kolareyk allan ársins
hring. Mengun vegna þessa dreifist
í Gulahafið og veldur gífurlegum
náttúruspjöllum. Árið 1963 taldist
141 sjávardýrategund við strendur
Gulahafsins. Árið 1988 voru þær
aðeins 24. Fiskeldi var komið á legg
við ströndina en nú er það allt á
fallanda fæti. Við þetta bætist stöð-
ugt stríðsástand um þá litlu veiði
sem eftir er milli Kína, Norður- og
Suður-Kóreu og Rússa. Allar þjóð-
irnar beita herflota í þeim átökum.
EYSTRASALT er grunnt og
grynnist enn vegna framburðar.
Þótt árnar sem í það renna frá
Svíþjóð og Finnlandi falli að mestu
um óspillt skóglendi á leið sinni til
sjávar er árvatnið mengað klórsam-
böndum frá pappírsverksmiðjum
sem nota klór til að bleikja pappír-
inn. Klórmagnið er árlega 300.000
tonn en 10% af pappír á heimsmark-
aðinum koma frá Svíþjóð og Finn-
landi.
Fyrstu merki þess að ekki væri
allt með felldu vora að haförnum á
svæðinu fækkaði mjög um 1950 og
sama máli gegndi um aðrar dýra-
tegundir. Sumar hafa nú horfið með
öllu. Þá hefur og komið í ljós að
ýmsar fisktegundir, s.s. þorskur,
síld og lax úr Eystrasalti, innihalda
þrisvar sinnum hærra hlutfall klór-
sambanda en sömu tegundir í Norð-
ursjó. Við þetta bætist mengun af
málmsöltum úr skolpræsum frá
fyrrum austantjaldsríkjum, s.s. Pól-
landi og Tékídandi. Olíumengun
hefur fimmfaldast síðustu 50 ár og
margar físktegundir eru komnar á
bannlista vegna kvikasilfursinni-
halds.
Evrópusambandið hefur nú
bannað bleikingu pappírs með klór-
blöndu og er það spor í rétta átt.
KASPÍAHAF er landlukt. Þar
hefur hvers kyns úrgangi verið
fleygt um langt skeið með þeim
árangri að stytjuhrognin eru úr
sögunni. Þau hafa löngum þótt hið
mesta lostæti, voru h^Jsta útflutn-
eftir Huldu
Valtýrsdóttir
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR /Hvab er
óscemilegt oghvab ekki?
Vafasöm tilboð
FLEST öll lifum við af því að
selja okkur á einn eða annan máta.
Slík sölumennská er þó misjafn-
lega geðfelld í hugum fólks, eftir
því hvað verið er að selja. Okkur
fínnst ekki hið minnsta athugavert
við að selja vinnu okkar t.d. við
að pakka niður mat eða kenna
einhveijum eitthvað sem við höf-
um lært í skólum. Hins vegar
fínnst mörgum í meira lagi ógeð-
fellt að selja félagskap sinn, t.d.
einhveijum af hinu kyninu. Að
ekki sé talað um að selja enn nán-
ari kunningsskap. Mörkin milli
þess hvað fólk telur sæmilegt og
ósæmilegt í þessum efnum eru
almennt nokkuð skýr, þótt vissu-
lega séu viðhorfin til þessara mála
einstaklingsbundin.
YMISLEGT er þó þess eðlis að
það vekur upp spumingar. Um
þessar mundir hefur talsvert verið
n
eftir Guðrúnu
Guðlougsdóttur
fjallað um svo-
kallaða fylgdar-
þjónustu, hvort
hún væd „sæmi-
leg“ eða ekki.
Lengi hefur tíðk-
aðst meðal heldra
fólks að hafa á
launum svonefnd-
ar „selskapsdöm-
ur“, í það minnsta era margar slík-
ar nefndar til í skáldsögum. Ekki
veit ég til að fólk hafí almennt
hneykslast á að selja félagsskap
sinn þannig. Hins vegar er mörg-
um um og ó ef konur taka upp á
að selja ókunnum karlmönnum
félagsskap sinn, t.d. með því að
fara sem launuð fylgdarkona með
þeim til útlanda. Eins og málin
hafa verið sett upp er þá ujn að
ræða að selja félagskap sinn en
ekki líkamleg afnot. Vantrú fólks
á fyrirbærinu mætti hins vegar
skýra með því að því byði í gran
að hið síðarnefnda fylgi orðalaust
með í kaupunum, og slíkt telst
alls ekki sæmileg sölumennska á
sjálfum sér.
Hvað má þá segja um klúbba
fyrir unga framámenn í viðskipta-
lífí sem bjóða upp á allt það sem
karlmenn flokka undir lífsins lysti-
semdir, svo sem góðan mat, vín,
spil og fylgdarmeyjar sem hægt
er að leigja fyrir kvöldið. Skyldi
fólki almennt fínnast allt í lagi
fyrir stúlkur að leigja félagskap
sinn þannig ef tryggt væri að ekki
fylgdu nein kynferðismök með.
Það væri fróðlegt að vita hvort
foreldrar hvettu dætur sínar til
þess _að Ieggja slíka atvinnu fyrir
sig? Ég er ekki viss um að margir
foreldrar myndu gera það. Hins
vegar er ég nokkuð viss um að
öðra máli gegndi ef um væri að
ræða aldraða og vel stönduga
frænku.
Og hvað segir fólk um tilboð
sem stúlka ein fékk á dögunum.
Maður hringdi til hennar og bað
hana að skemmta í karlasam-
kvæmi sem hann átti að standa
fyrir en varðist allra fregna um
hveijir ættu í hlut og hvar sam-
kvæmið skyldi haldið. „Við erum
bara hér nokkrir félagar sem ætl-