Morgunblaðið - 04.06.1995, Síða 6

6 B SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
NÝJA-SJÁLAND VEKUR NÚ ATHYGLI FYRIR ÞRENNT
Rena Owen Morgunblaiifl/Þorfinnur Ómarsson.
Lambakjöt,
kiwi og
kvikmyndir
Einhver mesta spútníkmynd síð-
ari ára verður frumsýnd hér á landi
um helgina. „Once Were Warriors“
eða Eitt sinn stríðsmenn er enn
eitt dæmið um velgengni ný-sjá-
lenskra kvikmynda og hefur farið
sigurför um heiminn. Þetta er
mest sótta kvikmynd, sem sýnd
hefur verið í Nýja-Sjálandi og hef-
ur hún þannig slegið út bæði Júra-
garðinn og Píanóið í vinsældum.
Rena Owen, sem fer með aðalhlut-
verkið í þessari umtöluðu kvik-
mynd, verður viðstödd frumsýn-
inguna í Regnboganum, en Rena
fær nú hvert tilboðið af^öðru frá
Hollywood. Þorfínnur Ómarsson
hitti hana á kvikmyndahátíðinni í
Cannes á dögunum.
Eitt sinn stríðsmenn hefur hvar-
vetna hlotið fádæma lof gagnrýn-
enda. Myndin gerist í samfélagi
maóra, frumbyggja Nýja-Sjálands,
en lykillinn að velgengni hennar á
alþjóðavettvangi er að hún fjallar
um atburði sem gerast daglega í
öllum heimshlutum; kynferðislega
misnotkun, ofbeldi, alkóhólisma
og eiturlyf. Ágóði af frumsýning-
unni rennur til Kvennaathvarfsins.
Cannes, maí 1994:
Nýsjálenska leikkonan Rena
Owen getur gengið óáreitt, einsog
hver annar túristi, um götur kvik-
myndaborgarinnar.
Cannes, maí 1995:
Einu ári og ótal viðurkenningum
síðar þarf hin sama Rena Owen
að forða sér undan paparazzi-ljós-
myndurum, enda hefur frammi-
staða hennar í Eitt sinn stríðsmenn
vakið athygli í kvikmyndaheimin-
um. Nú er hún orðin kvikmynda-
stjarna, en auk þess leikskáld og
leikstjóri og hefur þegar hafnað
mörgum tilboðum frá Hollywood.
Við hittumst yfir hádegisverði
á ströndinni við Noga Hilton hótel-
ið á miðri „Croisettunni", -
strandgötunni sem er andlit þess-
arar stærstu kvikmyndahátíðar
heims. Rena Owen kemur of seint
og biðst afsökunar. Segist hafa
átt fótum sínum fjör að launa
undan blaðamönnum og að röddin
sé að bresta. Hún er fögur, geisl-
andi af lífsreynslu og talar með
sterkri röddu, þrátt fyrir of mörg
viðtöl. Hún leggur áherslu á að fá
sér sæti undir sólhiífinni, enda
sólin afar sterk á þessum tíma
dags. „Ég get ekki setið í sólinni
án þess að brenna,“ útskýrir hún
og undrast að ég skuli ekki fara
að ráði hennar. Við pöntum okkur
salat með melónu og parmaskinku,
ískalt rósavín og ölkelduvatn, en
á meðan við bíðum eftir matnum
spyr ég hana hvort hlutverk Beth
í Eitt sinn stríðsmenn hafi ekki
verið krefjandi og hvort hún búi
sjálf að einhverri svipaðri reynslu.
„Ég er einhleyp, barnlaus kona
og hef því ekki beina reynslu af
heimi Beth eins og hann kemur
okkur fyrir sjónir í myndinni. En
það er heldur ekki nauðsynlegt.
Ég hef tekist á við ótal hlutverk
á 12 árum og þegar öllu er á botn-
inn hvolft er aðeins eitt sem skipt-
ir máli: að leika."
Var þetta kannski erfíðasta
hlutverkið á ferlinum?
„Jú, en erfítt er ekki rétta orð-
ið. Þetta var gífurlega krefjandi
persónusköpun, en sjálfar upptök-
umar voru ekki beinlínis erfiðar.
En hlutverkið er einstaklega
spennandi og vel skrifað, eins og
myndin reyndar öll. Þetta er eitt
besta handrit, sem ég hef lesið."
Höfðar til allra
Hún undirstrikar nauðsyn þess
að hefja ekki tökur á kvikmynd
án þess að hafa gott handrit. Eitt
sinn stríðsmenn, eða „Once Were
Warriors" segir frá hrikalegu lífí
og örlögum maórafjölskyldu í
Auckland, stærstu borg Nýja-Sjá-
lands. Rena Owen leikur Beth,
fimm barna móður sem hefur ver-
ið gift í 18 ár. Eiginmaðurinn er
atvinnulaus, drykkfelidur og gríp-
ur til ofbeldis í æ ríkari mæli.
Beth gerir sér grein fyrir því að
hún er beitt ranglæti og kúgun,
en það er ekki svo einfalt að losna
undan langvarandi undirokun.
„Myndin íjallar fyrst og fremst
um hrun fjölskyldu í lágstéttar-
þjóðfélagi," útskýrir Rena. „Per-
sónur eru harðskeyttar, vægðar-
lausar, án atvinnu, og lifa niður-
drepandi lífí á flestan hátt. Fyrst
og fremst er þetta saga af konu,
sem reynir að bjarga eigin bömum
frá glötun. Sagan gerist innan
maórasamfélags, en höfðar til
allrar heimsbyggðinnar, því hún
gæti í raun gerst hvar sem er í
heiminum. Ég meina, kynferðis-
leg misnotkun, ofbeldi, alkóhól-
ismi og eiturlyf em ekki bara
vandamál maóra, heldur þvert á
móti, þrífast í flestum samfélög-
um heimsins."
Þetta er einmitt lykillinn að
velgengni myndarinnar á alþjóða-
vísu. Heimspressan hefur einfald-
lega staðið gapandi af hrifningu
af þessari mynd, sem er frumraun
leikstjórans Lee Tamahori. Mynd-
in hefur halað inn gífurlegar fjár-
hæðir fyrir framleiðendur sína og
hlotið hver verðlaunin á fætur
öðrum á kvikmyndahátíðum. Að
öðrum ólöstuðum hefur Rena hlot-
ið mesta athygli úr þessari kvik-
mynd.
Rena Owen er 34 ára og er
sjálf hálfur maóri. Faðir hennar
er maóri, en móðirin ensk, en
Rena fæddist og ólst upp í samfé-
lagi maóra. Eftir að hún ákvað
að leggja leiklistina fyrir sig átti
hún nokkuð erfítt með að fá hlut-
verk, vegna þess að hún var of
hvít til að vera maóri og of dökk
til að leika hvíta konu. Á fyrri
hluta níunda áratugarins átti
Hlutverkið er einstak-
lega spennandi og vel
skrifað, eins og myndin
reyndar öll. Þetta er eitt
besta handrit, sem ég
hef lesið, segir Rena
Owen í samtali við
Þorfinn Ómarsson um
kvikyndina Eitt sinn
stríðsmenn, sem frum-
sýnd verður í Regnbog-
anum á mánudag.
Rena í erfíðleikum með eiturlyfja-
neyslu og lenti síðar í fangelsi af
þeim sökum. Hún segir að þessi
reynsla hafí breytt lífí sínu til betri
vegar og það sé henni nú í hag
að hafa sjálf verið á barmi glötun-
ar.
„Ég kem samt ekki beinlínis úr
þessum heimi, sem við sjáum í
myndinni. Ég ólst upp í millistétt-
arsamfélagi, en fólkið í myndinni
er neðst í þjóðfélagsstiganum og
á sér hliðstæður í öllum löndum."
Finnst þér sem fólk frá öðrum
heimshlutum sé fáfrótt um maóra
og ykkar samfélag?
„Já, heldur betur. Sumir virðast
halda að maórar lifi einföldu,
menningarsnauðu lífi, sem er auð-
vitað bara kjaftæði. Það er ekki
til neitt ákveðið maórasamfélag,
heldur eru maórar í öllum stéttum
þjóðfélagsins - ríkir eða fátækir
og allt þar á milli.“
Hvað með erfiðleika á milli
frumbyggja og aðkomufólks í
Nýja-Sjálandi?
„Kynþáttafordómar líðast ekki
með opinberum hætti í Nýja-Sjá-
landi og þess vegna reyna margir
að telja sér trú um að þar þrífíst
ekki kynþáttafordómar. Þetta er
auðvitað alrangt. Rasismi er
vandamál í Nýja-Sjálandi eins og
hvarvetna í heiminum, en honum
er einfaldlega haldið undir yfir-
borðinu. Maórar eru nánast eins
og svertingjar Nýja-Sjálands, enda
þótt hreinir maórar séu ekki til
lengur. Við erum öll blönduð í
dag.“
Truflar það þig?
„Að vissu leyti er það sorglegt
að ekki séu til hreinir maórar,
sérstaklega þar sem aðkomufólkið
var aldrei velkomið.“
En kannski er blöndun kynþátta
eini raunhæfi lykillinn til að eyða
kynþáttafordómum?
„Jú, það getur verið rétt hjá
þér. En ætli það kæmi ekki bara
annað ranglæti í staðinn. Trúar-
legt, kynferðislegt eða þjóðfélags-
legt á einhvem hátt. Það virðist
fátt geta komið í veg fyrir að
ákveðnir hópar beiti aðra rang-
læti. Þetta hlýtur að vera í mann-
seðlinu.“
Hvaða þættir telur þú að skipti
maóra mestu máli?
„Menning og sagnabrunnur
maóra er gífurlega ríkur. Maórar
hafa ávallt verið mjög uppteknir
af andlegum og trúarlegum áhrif-
um. Fjölskyldan skiptir þá höfuð-
máli og landareign þeirra sömu-
leiðis. Segja má að nýlendustefnan
hafi ráðist gegn öllum þessum
þáttum.“
Kiwi-kvikmyndir
Kvikmyndir frá Nýja-Sjálandi
hafa vakið gífurlega athygli síð-
ustu misserin. Segja má að Píanó-
ið hafi rutt brautina fyrir margar
myndir í hæsta gæðaflokki, til
dæmis Heavenly Creatures og nú
Eitt sinn stríðsmenn. Rena Owen
er samt ekki sátt við þessa kenn-
ingu mína. >
„Við höfum gert kvikmyndir
síðan á fjórða áratugnum og höf-
um alltaf kunnað til verka. Ég
minni á að Sleeping Dogs (1977)
hlaut mikla eftirtekt um allan heim
og kom leikaranum Sam Neill og
leikstjóranum Roger Donaldson á
framfæri."
Og síðan hafa þeir verið með
annan fótinn í Hollywood.
„Jú, en ekki endilega gert betri
kvikmyndir. Síðan hafa fleiri farið
sömu leið, til dæmis Vincent Ward
og Geoff Murphy, sem gerðu mjög
góðar og vinsælar myndir í Nýja-
Sjálandi og hafa síðan leikstýrt
stórmyndum í Hollywood.".
En er samt ekki einhver ný-
bylgja á ferðinni, svipað og hjá
Áströlum á áttunda áratugnum?
„Jú, við getum sagt það, enda
leið nýsjálensk kvikmyndagerð
fyrir það í áratugi að reyna að apa
eftir Hollywood. í dag segjum við
kiwi-sögur með kiwi-stíl, sem er
það eina rétta. Það hefur sýnt sig
að við höfum ýmislegt áhugavert
og sérstakt fram að færa og að
fólk í öðrum heimshlutum hefur
áhuga á okkar eigin sögum, en
ekki eftirlíkingum af Hollywood
myndum. Þessi þróun er í raun
afleiðing þess að þjóðin hefur auk-
ið sjálfstraust sitt og losað sig
undan breskum nýlenduáhrifum.
Nýja-Sjáland hefur mun ákveðnari
og jákvæðari einkenni en áður og
satt að segja tel ég að við ættum
að ganga skrefi lengra og segja
okkur úr Breska samveldinu.“
Tekur þessi mynd afstöðu til
þess?
„Ekki endilega, en hún sýnir
greinilega slæmar afleiðingar ný-
lendutímans. Það getur enginn
breytt sál heillar þjóðar og það
sama á við um frumbyggja í Ástr-
alíu, Suður-Ameríku og víðar.
Þannig sýnir Eitt sinn stríðsmenn
hvemig fólk hefur tapað eigin
menningu og tilverugrundvelli ver-
ið kippt undan fótum þess. Þegar
svo er komið er ekki hægt að bú-
ast við að fólk finni sig sem nýtir
þjóðfélagsþegnar.“
Hafnar Hollywood
Með kvikmyndinni Eitt sinn
stríðsmenn hefur leikstjórinn Lee
Tamahori hlotið og þegið boð um
að gera kvikmynd í Bandaríkjun-
um og farið þannig að dæmi
margra landa sinna. Rena Owen
hefur líka úr fjölda tilboða á moða.
„Ég hef þegar hafnað sex til-
boðum frá Hollywood,“ segir hún.
Hvers vegna?
„Þau voru bara ekki nógu góð.
Fyrir mér er Hollywood hvorki
upphaf né endir alheimsins, eins
og sumir virðast halda. Síst af
öllu er Hollywood lykillinn að góðri
kvikmyndagerð. Reyndar em
gerðar ansi margar slæmar kvik-
myndir í Hollywood. Auk þess
þrífst ég sem leikari á listrænum
metnaði en ekki sviðsljósinu einu.“
En gætir þú ekki hugsað þér að
leika í Hollywood kvikmynd?
„Jú, jú, ef ég fæ nógu gott hand-
rit. Staðurinn skiptir í sjálfu sér
ekki máli heldur handritið og hlut-
verkið. Ef Hollywood sendir mér
gott handrit, tek ég næstu flugvél
þangað, og ef ég fengi spennandi
handrit frá íslandi, gerði ég það
sama.“
Eftir leik sinn í Eitt sinn stríðs-
menn hefur Rena haft nóg að gera.
Leikið í sjónvarpsþáttaröð, tveim-
ur stuttmyndum, sviðsleikverkum,
og auk þess ferðast víða um heim