Morgunblaðið - 20.08.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Samhent í
einu og öllu
Lífínu er hreint ekki lokið þó að starfslok séu framundan en mis-
jafnt er eins og mennimir eru margir hvað þeir taka sér fyrír
hendur. Hildur Friðriksdóttír ræddi við Jón Skaftason og Hólm-
fríði Gestsdóttur sem skelltu sér í nám til Bandaríkjanna, hann í
alþjóðastjómmál en hún í amerískar bókmenntir.
Morgunblaðið/Þorkell
HÓLMFRÍÐUR Gestsdóttir og Jón Skaftason á heimili sínu.
Ó AÐ þeim fari fjölgandi-
sem á efri árum láta
gamlan draum um há-
skólanám rætast eru
þeir sjálfsagt ekki
margir sem sækja erlenda háskóla.
Jón Skaftason og kona hans Hólm-
fríður Gestsdóttir eru þó dæmi um
slíkt.
Að sjálfsögðu kom ekki annað til
greina en að bæði færu í nám því
þau eru samhent í flestu sem þau
taka sér fyrir hendur eins og að
sækja sinfóníutónleika, stunda skíði
á veturna og sund á hveijum morgni.
Þau segjast ekki geta verið án þess,
enda voru þau mætt í laugarnar
nánast rétt eftir að flugvélin sem
þau komu með frá Bandaríkjunum
lenti á Keflavíkurflugvelli.
Jón lét af embætti sýslumanns
Reykvíkinga 67 ára að aldri, eða
tæpum þremur árum áður en nauð-
syn krafði, og héldu þau hjón til
Bandaríkjanna síðastliðið haust.
Komu þau til landsins í sumar með
skemmtilega reynslu að baki ogjafn-
vel opin fyrir frekari uppátækjum.
„Annaðhvort er að fara í frekara
nám eða leggjast í ferðalög," sögðu
þau brosleit í samtali við Morgun-
blaðið þegar þau voru innt eftir hvað
tæki nú við.
Þau segjast geta hugsað sér að
dveljast 2-3 mánuði á ári erlendis,
en taka jafnframt fram að síðastlið-
inn vetur hafi verið sérstakur, því
þau hafi búið hjá dóttur sinni,
tengdasyni og barnabörnum. „Það
er kannski ekki sambærilegt að
dveljast langdvölum erlendis og hafa
fjölskylduna hjá sér eða vera án
hennar," segir Hólmfríður og undir
það tekur Jón.
„Hitt er annað mál, að maður
verður mun víðsýnni af því að ferð-
ast og sjá hvernig annað fólk lifir.
Óhjákvæmilega fer maður að bera
saman hvað á að taka til fyrirmynd-
ar og hvað ber að varast því öll þjóð-
félög hafa sínar góðu og slæmu hlið-
ar,“ bætir hann við.
Upplagt tækifæri
Tildrög þess að þau drifu sig í
nám voru að Helga dóttir þeirra
hafði fengið stöðu til þriggja ára við
Alþjóðabankann í Washington. Hún
hvatti foreldra sína ítrekað til að
flytja tímabundið til sín, meðal ann-
ars vegna þess að hún vissi af áhuga
föður síns á alþjóðastjómmálum og
kvað möguleikana í Bandaríkjunum
marga og fjölbreytilega. Auk þess
ætlaði tengdasonurinn að ljúka
MA-prófi í almannatengslum og gat
því ekki gætt bús og bama í sama
mæli og áður. Þegar rúmt ár var
eftir af starfstíma Helgu ákváðu þau
loks að slá til.
„Ég lét því af störfum 2'h ári
áður en ég þurfti þess raunverulega
með til þess að missa ekki af þessu
tækifæri," segir Jón. „Við komum
til Washington í september og vorum
því of sein að skrá okkur á haust-
önn, en gengum þess í stað í Smith-
sonian-félagið. Á vegum þess hlust-
uðum við á fjölda fyrirlestra og fór-
um meðal annars í haustlitaferð."
í þeirri ferð vakti það athygli
Hólmfríðar að þegar komið var að
helli, sem erfitt var að komast að,
tók fararstjórinn fram, að þeir sem
vildu taka þátt í ferðinni yrðu að
skrifa undir yfirlýsingu þess efnis
að þeir bæru sjálfir ábyrgð á lífi sínu
og limum. „Mér fannst þetta athygl-
isvert og hugsaði hvort ekki væri
þörf á slíku hér á landi, þar sem
menn æða yfir hverasvæði og önnur
hættuleg svæði,“ segir hún.
Amerískar bókmenntir og
málefni ESB
Þegar kom að því að velja nám
eftir áramótin valdi Hólmfríður am-
erískar bókmenntir, því hún hafði
mestan áhuga á að þjálfa talaða
ensku og taldi möguleikana einna
mesta þar. „Mér fannst tímarnir
ánægjulegir, enda var prófessorinn
sérstaklega skemmtilegur. Við lás-
um sögur sem síðan var fjallað um
í tímum," segir hún.
Þar sem hún treysti sér ekki til
að keyra bíl í Bandaríkjunum kom
það í hlut Jóns að aka henni í skól-
ann og úr því hann var kominn þang-
að gat hann alveg eins setið í tím-
um. „Gegnum tíðina hef ég ekki les-
ið mikið af fagurbókmenntum heldur
hefur tíminn frekar farið í lestur
ýmissa fagrita. Það kom mér því á
óvart hvað mér fannst gaman að
lesa hinar ýmsu sögur eftir amerísku
höfundana," segir hann.
Málefni ESB
Sem aðalnámsefni í George Ma-
son-háskólanum valdi Jón sér fag
sem nefnist „Evrópusambandið og
hið alþjóðlega viðskiptaumhverfi".
„Ég fann fljótlega að iítið var fjallað
um fiskveiðimál, enda falla þau ekki
undir stærstu áhugamál Bandaríkj-
anna frekar en hinna sex ríkja, sem
stofnuðu ESB á sínum tíma,“ segir
Jón.
Hann hafði því tal af deildarfor-
setanum, sem reyndist vera Iri að
nafni Desmond Dinan, en fyrir hans
tilstuðlan varð námsefni um ESB
viðurkennt við háskólann. „Það varð
úr að hann bauð mér að sækja tíma
hjá sér án endurgjalds. Sá var mun-
urinn að greinin sem ég tók próf í
var meira viðskiptaeðlis, en hjá
Desmond Dinan komu stjórnmálin
meira við sögu, þannig að námið
spannaði víðara svið.“
Jón telur sig hafa haft töluvert
gagn af náminu þótt það hafi verið
kennt út frá bandarískum sjónarmið-
um. Hann kveðst alltaf haft ísland
í huga og borið aðstæður saman.
Mikið hafi verið fjallað um viðskipta-
hlið ESB og Bandaríkjanna og hina
ýmsu staðla, sem samræmingin
byggist á. Hann skilaði tveimur próf-
ritgerðum og fjallaði önnur um fisk-
veiðistefnu ESB en hin um afstöðu
íslands til ESB.
Nauðsynlegt að taka afstöðu
Jón kveðst ekki hafa kynnt sér
málefni ESB ítarlega áður en hann
hélt utan, en segir augljóst og eðli-
legt að deildar meiningar séu um
aðild að sambandinu. „Bandalagið
er fyrir hendi og það skiptir okkur
máli. Við þurfum að taka afstöðu
til þess hvort við viljum standa innan
eða utan þess á grundvelli sæmilegr-
ar vitneskju um hvar hagsmunir
okkar liggja."
- Hver er þín skoðun?
„Ég vil ekki segja mikið á þessari
stundu. Ég gekk að náminu með
opnum huga til að kanna rökin með
og á móti. Auðvitað liggja allar stað-
reyndir rnála ekki fyrir fyrr en á
reynir með samningum með hvaða
kjörum við komumst inn. Ég er þó
þeirrar trúar að bæði íslendingar og
Norðmenn verði orðnir aðilar að ESB
fljótlega upp úr næstu aldamótum.“
- Hvers vegna?
„Vegna þeirrar samrunaþróunar
sem virðist óstöðvandi í Evrópu. Ég
'held að það versta sem gæti hent
okkur væri að öll Vestur-Evrópa
yrði í ESB en við stæðum utan þess.
Við verðum að meta hvort plúsarnir
eða mínusarnir verða fleiri með til-
liti til aðildar. Við gætum ákveðið
að standa utan sambandsins, jafnvel
einir, en þá skulum við líka standa
algjörlega klár á því, að það kostar
okkar eitthvað varðandi lífskjör."
Pólitískt skítkast í
Bandaríkjunum
Þegar talið berst að pólitík lifnar
Jón allur við, hann fær glampa í
augun og ljóst er að þar er komið
inn á áhugasvið hans. Hún hefur
alla tíð verið hans ær og kýr og
hann sat meðal annars á þingi í rúm
19 ár eða frá 1959-1978.
„Ég var mjög heppinn að vera í
Bandaríkjunum þegar kosningar fóru
fram,“ segir hann og lýsir baráttu
þeirra Olivers North og Chuck Robb,
sem voru í framboði í Virginíu-fylki.
„Ég reyndi að komast á framboðs-
fundi hjá þeim en það virtist ekki
vera aðferð sem þeir notuðu, því
baráttan fór aðallega fram með aug-
lýsingum í sjónvarpi, þar sem þeir
tíndu allt hið versta fram hvor um
annan,“ segir hann og lýsir andstöðu
sinni við þessa baráttuaðferð.
Hann tekur fram, að þrátt fyrir
að hann hafi ekki haft sérstaklega
mikið álit á gæðum stjórmálabarátt-
unnar hér á landi finnist honum hún
standa þrepi ofar en það sem hann
varð vitni að í Bandaríkjunum.
Bandaríkjamenn gefi sér að almenn-
ingur nenni ekki að hlusta á stjórn-
mál og þess vegna safni þeir saman
frösum eða slagorðum, sem þeir láta
dynja á fólki.
- En svo við snúum okkur að
íslenskri pólitík. Nú er reyndar langt
um liðið síðan þú varst á þingi, en
telur þú að einhvern tíma verði
hægt að reka íslenska pólitík án
hrossakaupa þingmanna sín á milli?
„Nei, ég held að seint verði hægt
að uppræta það. Hrossakaup eiga
sér einnig stað á milli flokka. Hvern-
ig er ekki lífið sjálft? Ef einhver er
ekki nægilega sterkur til að hafa
allt sitt fram verður hann að semja,
er ekki svo?“
- Þá er spurningin hvort hagur
landsheildarinnar eigi að gjalda fyrir
hagsmuni einstakra kjördæma?
„Nei, ég held að jöfnun atkvæðis-
réttar sé réttlætismál sem styrkir
lýðræðið í landinu."
í andstöðu við flokkinn
Þegar Jón er spurður hvers hann
minnist einna helst frá þingmanna-
árum sínum segir hann að land-
helgismálið sé honum ofarlega í
huga, svo og bygging álversins, þar
sem hann hafi verið i erfiðri aðstöðu.
„Framsóknarflokkurinn var í
stjórnarandstöðu öll Viðreisnarárin
1959-1971. Yfírleitt taldi stjórnar-
andstaðan sér skylt að vera á móti
öllu sem frá stjórninni kom og í ál-
málinu var lögð rík áhersla á að
allir yrðu að vera á móti. Við Björn
Pálsson hlýddum ekki og af því er
ég stoltur í dag.
Það er alltaf erfitt að geta ekki
með góðri samvisku fylgt sannfær-
ingu sinni því hér á landi eins og
annars staðar vilja flokksforingjar
gjarnan geta ráðið hvernig þingliðið
greiðir atkvæði," segir hann og
bætir við eftir stutta umhugsun:
„Það er nú ekki alltaf rétt sem þeir
segja og gera blessaðir."
- En hvernig var að vera eigin-
kona þingmanns? spyr ég Hólmfríði.
„Það var bara ágætt," svarar hún
og hlær við. „Maður kynntist mörgu
skemmtilegu fólki, sem alltaf var
gaman að hitta. Núna erum við far-
in að hittast einu sinni til tvisvar á
ári í félagsskap sem nefnist Félag
fyrrverandi alþingismanna og það
finnst okkur reglulega gaman."
Ástin fer ekki í
manngreinarálit
Þegar Hólmfríður er innt eftir því
hvort hún sé pólitísk, segist hún
ekki vera það, en Jón grípur fram
í og segir að hann hafi aldrei reynt
að hafa áhrif á hana. „Ég hef auðvit-
að alltaf kosið Jón og stutt hann,“
heldur hún áfram og lætur eins og
hún heyri ekki innskot hans, en í
ljós kemur að þegar þau Jón kynnt-
ust í Menntaskólanum á Akureyri
mættust tveir andstæðir pólar, hann
var af sterkum framsóknarættum í
Siglufirði og Skagafirði en hún alin
upp af sjálfstæðisfólki á Seyðisfirði.
„Ég var nú svo ung þegar við
kynntumst og fékk ekki kosningarétt
fyrr en eftir að við giftum okkur.
Eg hef því alltaf fylgt Jóni að mál-
um,“ segir Hólmfríður án þess að
blikna þrátt fyrir að eiginmaðurinn,
ljósmyndarinn og blaðamaðurinn
þjarmi að henni að fá hana til að
viðurkenna eitt og annað í þessum
efnum.
Talið berst að því hvort pólitík
gangi í ættir og Jón segir að pólitík
hafi aldrei verið haldið að honum
heima fyrir. „Ég vissi auðvitað hvaða
flokki foreldrar mínir tilheyrðu og
pabbi var á framboðslistum til bæj-
arstjórnar í Siglufirði. Ég býst við
að ef maður á góða foreldra hafi
skoðanir þeirra óbeint áhrif á við-
komandi." Undir þetta tekur Hólm-
fríður en bætir við að börn verði
eflaust umburðarlyndari gagnvart
öðrum skoðunum ef foreldrarnir eru
ekki „harðir beinlínumenn".
Ekkert barna þeirra hefur starfað
innan stjórnmálaflokka að sögn Jóns
og sjálfur kveðst hann ekki vera
mjög flokkspólitískur nú orðið. „Eft-
ir því sem árin líða hef ég meiri
áhuga á erlendri flokkapólitík en
innlendri," segir hann. „Því mér
verður æ ljósara hver áhrif alþjóða-
stjórnmál hafa á kjör íslendinga.“
Fjórir lögfræðingar
Eflaust má lengi deila um hvort
pólitík gangi í ættir eða ekki en þeg-
ar þijú af fjórum bömum feta í fót-
spor föður síns í atvinnumálum hlýt-
ur það að flokkast undir ættgengi.
Þannig völdu Gestur, Helga og Gunn-
ar að gerast lögfræðingar en Skafti
fór snemma til sjós, lauk prófi frá
Stýrimannaskóla íslands og síðar
stundaði hann nám í London School
of Economics og spönsku í Malaga.
í lok viðtalsins göngum við um
vel snyrtan garð við heimili þeirra
hjóna og Hólmfríður sýnir stolt lerki-
tré sem klippt var til í fyrra og hef-
ur fengið sérkennilegt útlit en óneit-
anlega mjög fallegt. Þegar þau eru
spurð hver sjái aðallega um garðinn,
segir Hólmfríður að hann sé verk
þeirra beggja en Jón segist ekki
þekkja önnur blóm en fífil og sóley.
„Ég hef hins vegar málað húsið á
hveiju sumri, en ætli ég geri það
nokkuð í sumar," segir hann, enda
liggur ekkert á. Hann hefur allan
heimsins tíma framundan þar sem
hann er sestur í helgan stein.