Morgunblaðið - 05.10.1995, Blaðsíða 31

30 FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 1995 3.1

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UMRÆÐUR UM
STEFNURÆÐU
Umræður á Alþingi í gærkvöldi um stefnuræðu forsætis-
ráðherra gáfu enga vísbendingu um, að sérstakra
átaka sé að vænta á vettvangi stjórnmálanna á næstu mán-
uðum. Ríkisstjórnin heldur sínu striki að nýta batnandi efna-
hag til þess að draga úr hallarekstri ríkissjóðs en boðar
engin stórátök hvorki í atvinnumálum né á öðrum sviðum
þjóðlífsins. Talsmönnum stjórnarandstöðunnar hefur enn
ekki tekizt að skapa sér nýja vígstöðu í stjórnmálabarátt-
unni. Athyglisvert er, að órói á vinnumarkaði og hörð gagn-
rýni verkalýðsforystu og að sumu leyti vinnuveitenda á
Alþingi og ríkisstjórn vegna kjaramála stjórnmálamanna
og æðstu embættismanna endurspeglaðist að sára litlu leyti
í þessum umræðum. Það voru fyrst og fremst talsmenn
Þjóðvaka og að nokkru leyti Kvennalista, sem gerðu þau
mál að umtalsefni.
Davíð Oddsson forsætisráðherra lagði í stefnuræðu sinni
áherzlu á batnandi efnahag þjóðarinnar og sagði m.a.:„Hag-
vöxtur á íslandi verður um eða yfir 3% á þessu ári, annað
árið í röð- Sá vöxtur er sambærilegur við það, sem þekkist
frá iðnríkjunum og mestu máli skiptir, að við höfum forsend-
ur til að tryggja áframhaldandi hagvöxt og þar með að
efla og treysta atvinnulífið í landinu og bæta lífskjör allrar
þjóðarinnar. En þótt efnahagsástandið sé þannig jákvætt
eru forsendurnar brothættar og við verðum öll að gæta að
okkur. Efnahagslegur stöðugleiki og varfærni í ríkisfjármál-
um eru forsendur framfara, lágra vaxta, öflugs atvinnulífs
og þar með atvinnuöryggis. Þau markmið, sem ríkisstjórnin
hefur sett sér í gengismálum, peningamálum og ríkisfjármál-
um miða öli að því að treysta þennan grundvöll."
Allar efnahagsstærðir benda til þess, að þetta sé rétt
mat. Og það er skynsamiegt hjá ríkisstjórninni að fara sér
hægt, nýta efnahagsbatann til þess að treysta grundvöllinn
og búa þannig í haginn fyrir framtíðina. Hins vegar er ljóst,
að kröfur um að efnahagsbatinn skili sér út í þjóðfélagið
-verða stöðugt háværari. Að einhveiju leyti endurspegla
umræður á vinnumarkaðnum slíkar kröfur en að öðru leyti
má búast við, að til þess komi fyrr en síðar að þeir, sem
borið hafa þunga aukinnar skattbyrði á undanförnum
kreppuárum geri kröfu til þess að úr henni verði dregið
eftir því, sem hagur þjóðarbúsins batnar.
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra kvaðst í ræðu sinni
viðurkenna, að á ýmsan hátt hefði verið staðið klaufalega
að kjaramálum þingmanna, ráðherra og æðstu embættis-
manna og lýsti vilja til að setjast niður með fulltrúum vinnu-
veitenda og verkalýðshreyfingar til þess að ræða hinar sið-
ferðilegu hliðar kjaramála og þá m.a. hvers vegna launamun-
ur í landinu væri svo mikill, sem raun ber vitni.
Þessi afstaða utanríkisráðherra er skynsamleg. Sannleik-
urinn er auðvitað sá, að launamunur er sennilega meiri á
íslandi nú en hann hefur nokkru sinni verið á lýðveldistíman-
um. Líklega verður að hverfa aftur til fyrstu áratuga þessar-
ar aldar til þess að finna svo mikinn launamun. Launajöfnuð-
ur var áreiðanlega einna mestur á Viðreisnarárunum. Frá
því að óðaverðbólgan hófst eftir 1970 hefur launa- og efnam-
unur farið stöðugt vaxandi. Hann er nú kominn á það stig,
að veldur verulegri óánægju enda návígið mikið í svo fá-
mennu samfélagi og samanburður við náungann að sama
skapi algengur. Jóhanna Sigurðardóttir, leiðtogi Þjóðvaka,
leitaðist mjög við að færa sér þessa óánægju i nyt í umræð-
unum í gærkvöldi.
Umræður um kjaramál beinast nú annars vegar að mikl-
um launamun heima fyrir og hins vegar að mismun á kjör-
um manna hér og í nálægum löndum. Sá samanburður er
tiltölulega nýtt fyrirbæri en skiljanlegur í ljósi vaxandi sam-
skipta við aðrar þjóðir og almennrar kröfugerðar um, að
atvinnulífið búi við áþekk rekstrarskilyrði og fyrirtæki í
nálægum löndum. Þá er líka skiljanlegt, að launþegar geri
kröfu til svipaðra kjara og launafólk býr við í nágrannalönd-
um.
Ef þau samtöl, sem utanríkisráðherra vill efna til á milli
ríkisstjórnar og aðila vinnumarkaðar leiða til þess, að menn
átti sig betur á ástæðum launamunar innanlands og kjara-
munar á milli landa geta þau þjónað ákveðnum tilgangi og
stuðla að auknum skilningi á milli stétta og starfshópa.
Ráðherrum og þingmönnum varð í gærkvöldi tíðrætt um
nýja skýrslu, sem flokkar íslendinga með ríkustu þjóðum
heims. Við þurfum að finna leiðir til þess að sem flestir
landsmenn njóti góðs af þeim auði. Það er forsenda fyrir
því, að sæmilegur friður geti haldist með þjóðinni.
ÞRÁTT FYRIR yfirlýsingu
evrópskra fjármálaráð-
herra um að staðið verði
við áformin um að taka upp
sameiginlegan gjaldmiðil, sem líklega
verður kallaður „Euro“, árið 1999
hefur sjaldan ríkt jafnmikil óvissa um
framtíð hins efnahagslega og pen-
ingalega samruna Evrópuríkja (EMU)
frá því að ákveðið var að taka upp
sameiginlegan gjaldmiðil með sam-
þykkt Maastricht-sáttmálans í desem-
ber 1991. Deiiurnar hófust þegar
Theodor Waigel, fjármálaráðherra
Þýskalands, sagði ekki koma til greina
að hvika frá þeim ströngu skilyrðum
sem þar voru sett fyrir aðild að EMU
og gaf í skyn að ítalir og Belgar
myndu ekki ná að uppfyila þau skil-
yrði fyrir aldamót. ítalir lögðu á hinn
bóginn til að gildistöku EMU yrði
frestað til að fleiri ríki gæti öðlast
aðild. Eftir vikulanga deilu og óvissu
var loks ákveðið á fundi evrópskra
fjármálaráðherra í Valencia um síð-
ustu helgi að hvika hvergi frá fyrri
áformum.
Samkvæmt Maastricht-sáttmál-
anum átti að taka upp sameiginlega
mynt árið 1997 og eigi síðar en 1999.
Fyrir nokkru var ákveðið að styðjast
við síðari dagsetninguna og er nú
stefnt að 1. janúar 1999. Þau ríki
geta tekið þátt í EMU er standast
ströng skilyrði um ástand ríkisfjár-
mála og efnahagsmála. Verðbólga
verður t.d. að vera undir ákveðnu
marki, íjárlagahalli má ekki vera
meiri en 3% af vergri þjóðarfram-
leiðslu og heildarskuldsetning hins
opinbera ekki vera yfir 60% af vergri
þjóðarframleiðslu.
I næsta mánuði hyggst Evrópska
peningamálastofnunin (EMI) leggja
fram drög að því hvernig hún telur
að standa eigi að upptöku sameigin-
legs gjaldmiðils. Byggt verður á hag-
tölum ársins 1997 en þær munu ekki
liggja fyrir fyrr en í byijun ársins
1998. Þá verða Bretar í forsæti ráð-
herraráðsins.
Treysta ekki Frökkum
Ef farið verður mjög strangt eftir
reglum Maastricht er hætta á að þátt-
tökuríkin verði ekki mörg. Einungis
Þýskaland og Lúxemborg uppfylla nú
skilyrðin og óvíst er að öðrum af
stærri ríkjum sambandsins muni tak-
ast að ná þessum markmiðum fyrir
1997. Flestir líta til Frakklands í því
sambandi og hafa margir Þjóðveijar
efasemdir um að Frökkum takist að
ná nægilega góðum tökum á sínum
málum. „Maður treystir Frökkunum
aldrei fylíilega þegar kemur að ríkis-
Qármálum," sagði framkvæmdastjóri
hjá þýska seðlabankanum er ég ræddi
við á dögunum. Aðrir segja vel koma
til greina að ríki fái aðild að EMU
ef þau sýna viðleitni í þá átt að koma
til móts við skilyrði Maastricht. Ef
Belgum tækist til að mynda að lækka
skuldahlutfall sitt úr 130% af þjóðar-
framleiðslu í 110% væri hugsanlegt
að þeir fengju aðild.
Mjög erfitt verður að útiloka Ítalíu
frá EMU, stærðar ríkisins vegna og
sökum þeirrar staðreyndar að ríkið
er stofnaðili að ESB.
Hagfræðingar hjá þýska seðla-
bankanum bentu raunar á að_ menn
ættu ekki að vanmeta Ítalíu. í norð-
urhluta landsins væri framleiðnin
jafnvel meiri en í Þýskalandi. En ef
slakað verður á kröfunum verður það
ekki gert fyrr en á síðustu stundu.
Maastricht-skilyrðin eru talin veita
ríkisstjórnum gott aðhald og hvar-
vetna er miðað við þau er teknar eru
ákvarðanir um ríkisfjármál. Það er
líka ljóst að Euro-gjaldmiðillinn verð-
ur að vera traustur, ella streyma pen-
ingarnir annað. Að lokum verður nið-
urstaðan eflaust málamiðlun. Þýski
seðlabankinn, sem á sínum tima iagð-
ist raunar gegn þátttöku í ERM og
einnig þýska myntsamrunanum, mun
væntanlega standa fast á þeirri kröfu
að skilyrðunum verði fylgt til hins ítr-
asta. En gætu Þjóðveijar staðið einir
gegn öllum öðrum þegar ákveða á
öríög Itala, Belga eða íra? Hugsanlega
yrði EMU frestað í einhvern tíma til
að ná inn fleiri ríkjum en slíkt yrði
væntanlega ekki ákveðið fyrr en á
síðustu stundu.
í raun veit enginn hvernig EMU
mun líta út. Hversu mörg aðildarríkin
verða eða hvort EMU muni nokkurn
tímann ná til allra ríkja Evrópusam-
bandsins. Jafnvel hörðustu Evrópu-
„Evró“ fyrir
aldamót?
Ríki Evrópusambandsins stefna að því að taka upp sameig
inlegan gjaldmiðil eftir rúm þijú ár. Steingrímur Sigur-
geirsson segir pólitískar ekki síður en efnahagslegar
ástæður liggja að baki áformunum.
ÞÝSKA markið sem ógnvaldur Evrópu? Á þennan hátt myndskreytti
Zeit grein Helmuts Schmidts um evrópsk peningamál.
sinnar sjá ekki fyrir sér aðild grísku
drökmunnar að EMU.-
Framtíð hins peningalega samruna
er samt það mál sem mestu mun ráða
um framtíðarþróun Evrópusambands-
ins. Afdrif EMU eða kannski frekar
væntingar um afdrif EMU munu að
mati flestra í Brussel ráða mestu um
framgang ríkjaráðstefnunnar sem á
að hefjast á næsta ári. Ef flest bend-
ir til að EMU verði að veruleika á
tilsettum tíma má búast við að ekki
síst Þjóðveijar ieggi ríka áherslu á
að ná fram umfangsmeiri breytingum
en ella á ríkjaráðstefnunni. Bendi flest
til að EMU-áformin verði ekki strax
að veruleika er allt eins líklegt að á
ríkjaráðstefnunni verði einungis gerð-
ar nauðsynlegustu breytingar á stofn-
anakerfi sambandsins og flóknustu
deilumálunum skotið á frest til síðari
ríkjaráðstefnu.
Verði af hinum peningalega sam-
runa er búið að varða leiðina að pólit-
ískum samruna Evrópusambandsríkj-
anna, sem Frakkar og Þjóðveijar beij-
ast fyrir. Peningalegur samruni kallar
á samræmingu efnahagsstefnu ríkj-
anna, sem kallar á pólitíska samræm-
ingu. Verði peningalega samrunanum
frestað eru jafnvel líkur á að af honum
verði ekki og að ESB verði áfram
„einungis" fríverslunarsvæði, en tak-
markaður áhugi er fyrir slíku utan
Bretlands.
Gömul áform
Samstarf Evrópuþjóða á sviði pen-
ingamála má rekja til ársins 1979
með Evrópska myntsamstarfinu
(EMS), sem þá hófst í þeim tilgangi
að treysta gengi gjaldmiðlanna. Gengi
flestra evrópskra gjaldmiðla hafði
verið fljótandi frá árinu 1973 en það
kerfi leiddi að mati flestra til of mik-
illa gengissveiflna gagnvart dollar.
EMS kvað á um fast innbyrðis gengi
mynta aðildarríkjanna og sameigin-
legt flot gagnvart öðrum myntum.
Þetta gekk þó ekki sem skyldi því
margsinnis varð að breyta hinni sam-
ræmdu gengisskráningu inijan Geng-
issamstarfs Evrópu (ERM) á fyrstu
árum samstarfsins.
Það vakti þó ekki einungis fyrir
mönnum að tryggja efnahagslegan
stöðugleika með EMS/ERM.
„Ákvörðunin um EMU er tekin út frá
pólitískum forsendum þó svo að einn-
ig séu efnahagsleg rök fyrir henni.
Það var hætta á að samstarfsríki Þjóð-
veija yrðu gripin ótta vegna samein-
ingar Þýskalands. Sjálfur er ég þeirr-
ar skoðunar að slíkur hugsunarháttur
sé úreltur nítjándu aldar hugsunar-
háttur þegar vald var metið_ í stærð
Iands, fjölda íbúa og herafla. Á tuttug-
ustu öldinni er það efnahagsmátturinn
sem ræður úrslitum og sameining
Þýskalands hefur fært okkur áratugi
aftur í tímann hvað samkeppnisstöðu
varðar,“ segir framkvæmdastjórinn
hjá þýska seðlabankanum.
Nánara samstarf Evrópusam-
bandsríkjanna á sviði peningamála
hefur ávallt verið talið helsta forsenda
nánara pólitísks samstarfs og var það
ekki síst þess vegna sem Helmut
Schmidt, kanslari Þýskalands, og
Valéry Giscard d’Estaing Frakklands-
forseti börðu hugmyndina um Gengis-
samstarf Evrópu (ERM) í gegn árið
1978. Rúmum áratug síðar voru það
arftakar þeirra í embætti, þeir Helmut
Kohl og Francois Mitterrand, sem
knúðu í gegn ákvæði Maastricht um
peningalegan samruna. Efnahags- og
myntbandalag var raunar opinbert
markmið Evrópusambandsins allt frá
1972.
Ekki síður pólitísk
markmið
Það flækir málið verulega að þegar
upp er staðið snýst baráttan um EMU
ekki fyrst og fremst um efnahagsleg
markmið heldur ekki síður pólitísk.
Með efnahagslegum samruna væri
verið að tengja Evrópuríkin óijúfan-
legum böndum og þá ekki síst Frakk-
land og Þýskaland. Þetta var það sem
vakti fyrir Robert Schumann og Jean
Monnet á sínum tíma og síðar þeim
Giscard og Smith og Kohl og Mitterr-
and. Þýski kanslarinn er enn helsti
baráttumaður evrópsks samruna og
mun að mati margra ekki hætta af-
skiptum af stjórnmálum fyrr en hann
sér þann draum sinn verða að veru-
leika.
í grein í vikuritinu Die Zeit í síð-
ustu viku segir Helmut Schmidt, fyrr-
um kanslari, að einungis Þjóðveijar
og Frakkar geti komið í veg fyrir
efnahagslegan samruna ESB. Slíkt
gæti hins vegar haft hættulegar af-
leiðingar og leitt til að í þriðja skipti
á þessari öld myndu önnur ríkj sam-
einast gegn þýsku ógninni. „Áfram-
hald hins evrópska samruna byggist
ekki á þýskum ídealisma heldur eru
það lífsnauðsynlegir langtímahags-
munir Þýskalands sem byggjast á friði
— til að koma megi í veg fyrir að
andþýsk fylking myndist í þriðja
skipti. Á þessu hafa allir kanslarar
frá Adenauer til Kohl byggt stefnu
sína. Frá þessu megum við ekki
hvika,“ segir Schmidt í grein sinni.
Hann gagnrýnir þýska seðlabankann
harðlega fyrir efasemdir í garð EMU
og varar menn sérstaklega við að
falla í þá gryfju, fimm árum eftir
sameiningu Þýskalands, að ætla að
setja sig á háan hest og virða gerða
samninga að vettugi. Slíkt sé ekki
þágu hagsmuna Þýskalands.
Myntsamstarfið hefur farið í gegn-
um margar kreppur, síðast 1993 er
breska pundið og ítalska líran voru
dregin út úr ERM og viðmiðunar-
mörkin víkkuð, en ávallt náð sér á
strik á ný. Það sem gerir þá kreppu
sem EMU á við að stríða í dag alvar-
legri en þær fyrri er að nú gætir í
fyrsta skipti alvarlegra efasemda um
pólitísku markmiðin á bak við sameig-
inlegu myntina.
Vegur þar kannski þyngst að Evr-
ópusambandið hefur tekið grundvall-
arbreytingum á þeim árum sem liðin
eru frá undirritun Maastricht. Margir
þeir sem gagnrýnt hafa sáttmálann
segja hann byggja á veruleika, sem
ekki er til staðar lengur. Eftir að
Berlínarmúrinn féll hafi Evrópa
breyst. Aðildarríki ESB eru nú fimmt-
án og gætu verið orðin vel á þriðja
tug eftir áratug. Þetta gerir það að
verkum að þær raddir sem vilja laus-
beislaðra samstarf fá aukinn hljóm-
grunn.
Andstaða meðal
almennings
Stóra vandamálið er hin mikla and-
staða sem er að finna meðal almenn-
ings, ekki síst í Þýskalandi. Þrátt fyr-
ir stöðuga baráttu stjómvalda í þijú
ár eykst stöðugt hlutfall þeirra sem
eru á móti sameiginlegum gjaldmiðli.
í Frakklandi er vandinn sá að þjóðin
er orðin langþreytt á afleiðingum þess
að halda í við þýska markið (háir
vextir, mikið atvinnuleysi) og flestir
Frakkar eru að auki andvígir þeim
hugmyndum um „sambandsríki" er
liggja að baki áformunum um pólitísk-
an samruna. Sambandsríkjasinna er
helst að finna í þeim ríkjum sem búa
við slíkt kerfi, þ.e. í Þýskalandi, Belg-
íu og Austurríki.
Það má því segja að þrátt fyrir
ailar yfirlýsingar nú sé kreppa EMU
alvarlegri en oft áður — ekki fyrst
og fremst vegna efnahagslegra að-
stæðna heldur sökum þess að aukinna
efasemda gætir um hin póiitísku
markmið að baki peningalega sam-
runans.
í bók breska hagfræðingsins Bern-
ard Connolly „Hinn rotni kjarni Evr-
ópu: Hin óprúttnu átök um gjaldmiðla
Evrópu" (The Rotten Heart of Europe:
The Dirty War for Europe’s Money)
er að finna röksemdafærslu sem er í
algjörri andstöðu við þá hugmynda-
fræði sem Schmidt byggir á í sinni
grein. Connolly líkir Evrópu er byggði
á sameiginlegri mynt við ríki á jarð-
skjálftasvæði. Hann segir EMU-
áformin runnin undan rifjum franskra
embættismanna sem telji einu leiðina
til að auka völd Frakka á kostnað
Þjóðveija vera að leggja niður þýska
markið. Hann telur einnig að það
dugi skammt að byggja upp evrópsk-
an seðlabanka í anda hins þýska þar
sem þær sögulegu forsendur er liggi
að baki sérstöðu hans sé ekki að finna
í öðrum ríkjum.
Breski blaðamaðurinn David Marsh
benti raunar á það í bók sinni um
þýska seðlabankann „The Bund-
esbank“, fyrir þremur árum, að það
væri misskilningur að með EMU
hygðust Þjóðveijar leggja undir sig
Evrópu. Þvert á móti væri EMU áætl-
un nokkurra ríkja í Evrópu til að
leggja undir sig Bundesbankann.
Ótti Connollys
Connolly kemst í stuttu máli að
þeirri niðurstöðu að draumurinn um
„Evrópu" sé fjarstæðukenndur og að
peningalegur samruni gæti haft
hættulegar afleiðingar í för með sér.
Þar sem „Evrópa“ byggist ekki á sam-
eiginlegum hagsmunum heldur ólík-
um hagsmunum ólíkra ríkja geti evr-
ópskur seðlabanki ekki fylgt stefnu
er byggi á hagsmunum Evrópu. Ann-
aðhvort verði það hagsmunir Þýska-
lands eða Frakklands er ráði ferðinni
og verði það hagsmunir Frakklands
muni Þjóðveijar tortíma bankanum.
Raunar segir hann áformin um pen-
ingalegan samruna ekki til þess fallin
að draga úr þeirri hættu er kynni að
stafa af Þýskalandi heldur þvert á
móti geta orðið til að magna upp
gamla drauga á ný með því að bijóta
upp þann stöðugleika og það skipulag
sem þar ríkir nú.
EMU verði ekki til að sameina
Frakka og Þjóðverja heldur leiða til
togstreitu þeirra á milli um völdin í
Evrópu er gæti endað með styijöld.
Umbrot síðustu daga sýna að 23
árum eftir að EMU var sett á blað
sem langtímamarkmið er ákvörðunin
farin að færast ógnvænlega nærri
ríkjum ESB. Ganga má út frá því sem
vísu að á næstu misserum muni tauga-
veiklunin fara vaxandi meðal aðildar-
ríkjanna, yfirlýsingar sumra verða
stórkarlalegri en annarra móðursýkis-
legri með tilheyrandi óróleika á pen-
ingamörkuðum. Flest bendir hins veg-
ar til að ákvörðunin um EMU sé ekki
bara að færast nær og nær heldur
einnig að menn séu að nálgast þann
punkt að ekki verði aftur snúið.
STJÓRNUN FISKVEIÐA
Veiðikvótahafar
eru á rOdsstyrk
Hugmyndir bandaríska hagfræðingsins og
Nóbelsverðlaunahafans Gaiy Beckers um
fískveiðistjómun hafa vakið mikla athygli.
Kristján Jónsson ræddi við Becker og spurði
hann m.a. álits á íslenska kvótakerfinu.
GARY Becker hlaut Nóbels-
verðlaunin í hagfræði árið
1992 og þykir afar frum-
legur fræðimaður á sínu
sviði. Hann er nú prófessor við há-
skólann í Chicago. Fyrir skömmu
birti hann grein í tímaritinu Business
Week og lýsti þar hugmyndum sínum
um að draga úr ofveiði með því að
skattleggja eftir ákveðnum reglum
afla sem bærist á land. Væri of mik-
ið veitt mætti einfaldlega hækka
gjaldið þar til jafnvægi næðist og
lækka það síðan þegar aðstæður
gerðu það kleift.
í símaviðtali við Becker var hann
spurður hvort hann teldi þessa tilhög-
un henta á íslandi ogjafnframt hvaða
galla og kosti hann sæi við núver-
andi kvótakerfi okkar sem hann hef-
ur kynnt sér nokkuð.
„I grein minni setti ég fram tillögu
um skatt á afla hvers skips sem
byggðist á föstum reglum, nota
mætti þyngdina á fiskinum sem
viðmiðun eða eitthvað annað,“ sagði
Becker. „En grundvallarhugmyndin
er sú að skattleggja aflann, tekjumar
yrðu innheimtar af stjórnvöldum og
hægt að nota þær til fyrirfram ákveð-
inna verkefna, hver sem þau væru.
Mér sýnist að í núverandi kerfi
ykkar fái þeir tekjurnar sem hafa
verið svo heppnir að fá veiðikvóta.
Þetta skiptir miklu máli vegna
ákvæðisins um að auðlindin sé sam-
eign þjóðarinnar. Útgerðir sem upp-
fylltu þau skilyrði er sett voru, þ.e.
um veiðireynslu 1981-1983, fá af-
hent verðmæti. Þetta held ég að sé
helsti gallinn við kerfið sé það borið
saman við mínar hugmyndir.
Öll þjóðin fái tekjurnar
Ég legg til að öll þjóðin fái tekjurn-
ar. I íslenska kerfinu fá útgerðirnar
tekjurnar, að nokkru leyti með geð-
þóttaákvörðunum. Kvótahafarnir
þurfa aðeins að greiða smávægilegt
gjald fyrir veiðiréttinn sem síðan er
framseljanlegur á markaðsverði.
Ég held að mín hugmynd sé betri
en sú sem notuð er á Islandi. Það
væri auðvelt að nota hana, jafn auð-
velt og kvótakerfið. Það yrði jafnvel
auðveldara þvi að ekki yrði nauðsyn-
legt að tilgreina nákvæmlega hvert
skip. Aðeins þyrfti að ákveða viðmið-
unargjald sem ætti við öll veiðiskip
og þau myndu borga í samræmi við
aflann.
-Þeir sem verja. núverandi kerfi
benda á að fyrirtækin eigi mörg við
fjárhagsvanda að stríða og þetta yrði
einfaidlega meirí skattlagning. Þeir
spyrja hvort ný skattheimta ríkisins
sé lausnarorðið núna.
„Já þetta er aukin skattlagning.
Hins vegar er um sam-
eiginlega eign að ræða
sem verið er að deila
milli manna. Hvers
vegna ætti að gefa sjó-
mönnum andvirði þess-
arar auðlindar?
Geðþóttaákvarðanir
Ég tel að þessu
tvennu ætti að halda
aðskildu, eignaréttinum
að auðlindinni og réttin-
um til að veiða. Ef ís-
lendingar vilja greiða
ríkisstyrki til að fleiri
stundi fiskveiðar en
nauðsyn krefur, séu
efnahagslegar aðstæður
hafðar í huga, þá geta þeir það. Það
er á hinn bóginn ekki nauðsynlegt
að vera með kvótakerfi til þess.
Við vitum að það er innbyggt í
kvótakerfi að. úthlutun kvóta hlýtur
alltaf að vera að nokkru leyti háð
geðþótta. Þetta er vandinn þegar
ekki er notast við fijáls markaðsöfl
og skattlagningu."
-Kvótahafarnir greiða hver Öðr-
um fyrir þá kvóta sem þeir kaupa
aukaíega en þá er fjármagnið að
sjálfsögðu áfram innan atvinnu-
greinarínnar. . .
„Einmitt, það er innan greinarinn-
ar svo að þeir sem upprunalega fengu
kvótann fá peningana. Þeir sem
reyna að komast inn í greinina verða
að greiða fyrir kvótann, færa þeim
fé sem í upphafi fengu hann afhent-
an frítt. Nýir menn í atvinnugrein-
inni borga fyrir réttinn, þeir sem
fengu kvótann í upphafi eru þeir einu
sem hlutu ríkisstyrk."
-Sumir segja að öllu skipti að
búa til einhvers konar eignarrétt á
veiðistofnunum ogþað gerist að vissu
leyti með kvótakerfmu. 5
„Það er rétt en það gerist einnig
með skattinum. Bæði kerfin hafa
þessi áhrif en á mismunandi hátt.
Bæði hafa í reynd það markmið að
takmarka veiðamar og veita mönn-
um ákveðin réttindi. Með skatti á
auðlindina er hins vegar sveigjanleik-
inn meiri, þá er leyft að veiða að
vild að því tilskildu að greitt sé ákveð-
ið gjald fyrir fiskinn.
Með því að hafa kvótann framselj-
anlegan er auðvitað hægt að kaupa
sér meiri veiðirétt, það er miklu betra
en að banna kvótasölu, ég er sam-
mála því.“
Réttlátara kerfi
Háværasta gagnrýnin hér er%ý
til vill sú að versti galli kvótakerfis-
ins sé óréttlæti, þeir ein-
ir fá kvóta sem fyrir til-
viljun stunduðu veiðar á
viðmiðunarárun um.
Hvað segirðu um þá
gagnrýni?
„Já það er rétt og til
þeirra sem hafa mesta
þyngd pólitískt séð.
Þetta er venjulega vand-
inn við kvótakerfi, þetta
á ekki aðeins við í fisk-
veiðum, gildir ekki ein-
göngu á Islandi heldur
er þetta vandamál um
allan heim.
Með auðlindaskatti er
komist hjá þessum
vanda því að tekjurnar
renna til ríkisins og það er hægt að
láta þær koma í stað annarra tekju-
stofna, það er hægt að lækka aðra
skatta.
Þetta er réttlátara kerfi því að
allir sem veiða fisk eru í sömu að-
stöðu, engum er hyglað sérstaklega.
Þetta er auðvitað ástæðan fyrir því
að stundum er erfitt að koma slíku
kerfi á. Sjómenn og útgerðir sem
geta beitt öflugum pólitískum þrýst-
ingi vilja fá stærri hlut af kökunbi.
Þetta er það sem mér mislíkar við
öll kvótakerfi.
Tökum dæmi af sjónvarpsrásum
og réttindum til kapalsendinga, þessu
þarf að skipta milli manna. Ættum
við að selja þessi réttindi eða einfald-
lega gefa vinum stjórnmálamanna
þau? Eg tel að við ættum að selja
þau.“
Gary Becker