Morgunblaðið - 06.10.1995, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 6. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Pli»ri0i!isnl>Wií
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MAKALÍFEYRIR
V ARAÞIN GM ANN A
STJÓRN Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisirus hefur ítrekað
bent stjórnvöldum á misræmi ellilífeyrisréttar og maka-
lífeyrisréttar varaþingmanna, sem verið hefur við lýði allt
frá árinu 1982, án þess að nokkuð hafi verið aðhafzt. Afleið-
ingin er sú, að maki látins varaþingmanns öðlast rétt til 40
þúsund króna lífeyris til æviloka, þótt hann hafi aðeins setið
í tvær vikur á Alþingi. Þetta er í svo miklu ósamræmi við
það, sem gerist almennt í þjóðfélaginu, að hneykslan vekur.
í árslok 1992 höfðu 315 alþingismenn áunnið sér rétt í
Lífeyrissjóði alþingismanna. Þar af hafði mikill meirhluti, eða
210, setið á þingi í skemmri tíma en eitt ár. Verðmæti maka-
lífeyris þessara 210 manna er 365 milljónir. Á þriðja milljarð
vantar í Lífeyrissjóð alþingismanna, svo hann eigi fyrir skuld-
bindingum sínum, og fer sú upphæð ört vaxandi, þar sem
greiðslur þingmanna og aðrar. tekjur sjóðsins standa ekki
nema undir helmingi skuldbindinganna. Mismunurinn er
greiddur af skattgreiðendum, sem fjölmargir fá ekki meira
í lífeyri eftir áratuga starf en það sem ekkja varaþingmanns
fær eftir örstutta þingsetu hans. Reiknað hefur verið út, að
það taki launþega með 100 þúsund króna mánaðarlaun 40
ár að ná sama rétti vegna makalífeyris og varaþingmaðurinn.
Haukur Hafsteinsson, framkvæmdastjóri Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins, segir, að stjórn sjóðsins hafi margoft
bent stjórnvöldum á núverandi fyrirkomulag í lífeyrismálum
varaþingmanna. Ekki hafi verið við því brugðizt. Á meðan
svo er ekki eru óeðlilegar byrðar lagðar á skattgreiðendur.
Lagasetningu þarf til að breyta þessu og ber Alþingi því að
taka málið til umfjöllunar hið fyrsta. Ánnað er vottur um
ábyrgðarleysi í meðferð opinberra fjármuna.
Full ástæða er ennfremur til að benda á margfaldan lífeyr-
isrétt sumra stjórnmálamanna, sem þiggja lífeyri úr sjóðum
kostuðum að verulegu leyti af skattgreiðendum eða á ábyrgð
þeirra. Þeir geta t.d. notið lífeyris sem alþingismenn, ráðherr-
ar og starfsmenn stofnana og fyrirtækja hins opinbera. Slíkt
fyrirkomulag er fráleitt og er full ástæða fyrir nýskipaða
nefnd fjármálaráðherra um lífeyrismál að taka það til endur-
skoðunar. Nægjanlegt er að lífeyrir sé greiddur úr þeim sjóði,
sem mestan lífeyrisrétt veitir, sem er yfirleitt langt umfram
það sem almennir launþegar eiga rétt á.
UMBOÐSMAÐUR BARNA
EKKI LEIKUR vafi á því, að full þörf var á að stofnað
væri hér á landi embætti umboðsmanns barna. Elsta
embætti umboðsmanns barna í heiminum er ekki eldra en
14 ára, en það er embætti slíks umboðsmanns í Noregi. Það
segir sína sögu um það hversu seint löggjafarþing hafa farið
að huga að réttindum, hagsmunum og þörfum þessa stóra
og mikilvæga þjóðfélagshóps.
Þótt starfsemin hér á landi eigi sér ekki langa sögu og
Þórhildur Líndal, umboðsmaður barna, hafi ekki starfað sem
slík nema frá síðustu áramótum, kemur skýrt fram í sam-
tali sem Morgunblaðið átti við hana sl. sunnudag að verkefn-
in sem bíða hennar, sem umboðsmanns 30% þjóðarinnar, 78
þúsund barna og ungmenna undir 18 ára aldri, eru mörg,
ærm og mismunandi.
Á upplýsinga- og tölvuöld, þar sem hraði, afköst, skrif-
ræði og stofnanamál setja svo oft mark sitt á hið daglega
líf, getur það hæglega gerst, að þeir sem ekki eru komnir
til vits og fulls þroska, verði afskiptir eða bíði lægri hlut í
samskiptum sínum við kerfið. Ekki síst í því ljósi er mikil-
vægt að börn og unglingar eignist öflugan talsmann sem
standi fyrst og síðast vörð um þeirra hag.
Umboðsmanni barna er ætlað að leggja fram ábendingar
og tillögur um úrbætur börnum til handa á öllum sviðum
þjóðfélagsins. Því ber einnig að fagna, að Þórhildur Líndal,
sem fær það vandasama verkefni í sinn hlut, að móta starf
umboðsmanns barna, skuli hafa ákveðið að fara út á meðal
barnanna, heyra raddir þeirra og sjónarmið og gera með slíkri
nálgun börnin sýnilegri og áhrifameiri í ákvarðanatöku um
eigin mál.
Þórhildur bendir réttilega á að börn eru veikur þrýstihóp'-
ur, sem á bágt með að koma eigin sjónarmiðum á framfæri
við þá sem taka ákvarðanir um málefni þeirra. Því er það
mikilvæg réttarbót að þessi stóri hópur, íslendingar framtíð-
arinnar, eignist öflugan málssvara, sem hefur það hlutverk
með höndum, að stuðla að því að opinberir aðilar, jafnt ríki
sem sveitarfélög og einkaaðilar, taki í störfum sínum fullt
tillit til réttinda, hagsmuna og þarfa barna.
Er allt gn
MARGIR standa í þeirri trú
að allt grænt sé vænt
og íslenskar landbúnað-
arafurðir séu því bæði
lífrænar og hollar. Þeir verða því
undrandi þegar öðru er haldið fram
og talað er um mikilvægi þess að
taka upp lífræna búskaparhætti.
Dr. Olafur R. Dýrmundsson, ráðu-
nautur hjá Bændasamtökum íslands,
segir að íslenskur búskapur sé mun
vistvænni en víða erlendis því að hér
sé notað minna af lyfjum til að kljást
við sjúkdóma. Þá sé bannað að
blanda sýklalyfjum og vaxtarhvetj-
andi hormónum saman við fóður.
20 lífrænir bændur
„í raun vantar ekki mikið upp á
að íslenska lambakjötið verði líf-
rænt. Til að fullnægja skilyrðum um
slíkt þurfa flestir íslenskir bændur
að hætta að mestu leyti að nota tilbú-
inn áburð á túnin. Það er töluvert
vandamál því að tilbúinn áburður
gefur að jafnaði_ meiri uppskeru en
lífrafenn," segir Ólafur.
Samkvæmt skilgreiningu hér á
síðunni var íslensk landbúnaðar-
framleiðsia lífræn frá landnámsöld
og fram á miðja þessa öld þegar
notkun tilbúins áburðar varð almenn.
Þó má segja að mestan hluta þess
tíma hafi verið gengið á landgæðin
með ofbeit, sem er andstætt þeim
hugsjónum, sem lífrænn landbúnað-
ur þyggist á.
Á síðustu árum hefur áhugi á slík-
um búskap aukist hér á landi og
eftir því sem næst verður komist er
lífrænn búskapur nú stundaður á um
15-20 bændabýlum, ýmist að hluta
til eða að öllu leyti.
Lífræni markaðurinn
Rúmlega fjögur þúsund bændur
eru á landinu og mun tíminn einn
leiða í Ijós hvort lífrænir búskapar-
hættir nái mikilli útbreiðslu. Vafa-
laust munu þó verð og markaðsað-
stæður fyrir lífrænar vörur skipta
mestu í því sambandi. Hingað til
hefur lífræn framleiðsla á Islandi
einkum snúið að grænmeti og hún
hefur öll verið seld á innanlands-
markaði. Óhætt er þó að segja að
þær umræður, sem nú eiga sér stað
um lífrænan landbúnað meðal
bænda, snúast aðallega um hugsan-
legan útflutning, ekki síst á kjöti.
Fram að þessu hafa íslenskir neyt-
endur lítið orðið varir við lífrænar-
landbúnaðarafurðir á matvörumark-
aði. Lífrænt grænmeti hefur þó ver-
ið fáanlegt í nokkrum verslunum og
vottað kjöt ætti að sjást á markaði
að ári.
Efnt hefur verið til sérstaks verk-
efnis um markaðssetningu og vöru-
þróun lífrænna og vistvænna afurða.
Ber það heitið Áform og er stjórn
þess skipuð fulltrúum frá Bænda-
samtökunum, landbúnaðarráðuneyti,
umhverfisráðuneyti og VOR, lands-
samtökum bænda í lífrænum búskap.
Baldvin Jónsson, verkefnisstjóri
Áforms, telur að lífrænar vörur frá
íslandi eigi mikla framtíð fyrir sér
erlendis.
„Það er staðreynd að markaðurinn
fyrir lífrænar afurðir erlendis stækk-
ar ört. Hann hefur margfaldast í
mörgum Evrópulöndum og í Banda-
ríkjunum á síðustu árum og nálgast
sums staðar 10% af héildarneysl-
unni. Það hefur komið í ljós að neyt-
endur eru tilbúnir að borga mun
hærra verð fyrir lífrænar afurðir en
aðrar og er verðmunurinn víða frá
10-30% í grænmeti en 20-50% í kjöt-
vörum. Ég tel að þarna sé tvímæla-
laust sóknarfæri fyrir ís-
lenska bændur á tímum
erfiðleika í greininni og það
er mikilvægt að stjómvöld
auðveldi þeim að skipta úr
hefðbundnum landbúnaði í
lífrænan. Erlendis er farið
að greiða bændum aðlögunarstyrki
í þessu skyni.“
Hrifning erlendra gesta
Aðalfundur Alþjóðasamtaka líf-
rænna landbúnaðarhreyfinga (IFO-
AM) var haldinn hér á landi fyrir
skömmu og sóttu hann fulltrúar víða
að úr heiminum. Islenskir áhuga-
menn um lífrænan landbúnað létu
sig ekki vanta á ráðstefnu, sem hald-
in var samhliða fundinum, og fjallaði
um þýðingu lífræns landbúnaðar fyr-
ir ísland og heimsbyggðina.
Að ráðstefnunni lokinni bauð
Fagráð í lífrænni framleiðslu erlendu
gestunum í skoðunarferð um þau
býli á Suðurlandi þar sem lífrænn
búskapur er stundaður. Meðal ann-
ars var boðið til kvöldverðar í Vík í
Mýrdal og við það tækifæri var fjór-
um bændum á tveimur býlum afhent
vottorð frá bresku vottunarstofunni
Soil Association um að afurðir þeirra
stæðust þær kröfur sem fyrirtækið
gerir til Íífrænnar framleiðslu.
Á fyrrnefndri ráðstefnu létu
margir erlendu fulltrúanna óspart í
ljós hrifningu á íslandi og höfðu stór
orð uppi um möguleika þess í fram-
leiðslu lífrænna landbúnaðarafurða.
Carl Haest, belgískur markaðsráð-
gjafi fyrir lífrænar afurðir, var einn
þeirra. Hann hvatti íslenska bændur
óspart til að söðla algerlega um úr
hefðbundinni framleiðslu yfir í líf-
ræna. Hann telur að lífrænar, ís-
lenskar vörur eigi mikla möguleika
á erlendum mörkuðum fyrir lífrænar
afurðir, sem stækki sífellt.
„Island hefur orð á sér fyrir að
vera hreint. Hreinleiki er í tísku og
vörur með slíkan stimpil verða æ
eftirsóttari á erlendum matvæla-
mörkuðum. íslenskar afurðir eru
hreinar og besta leiðin til að koma
því á framfæri erlendis væri ef allir
íslenskir bændur sneru sér að lífræn-
um búskap," sagði Haest.
Skiptar skoðanir
Meðal bænda og innan samtaka
landbúnaðarins hafa menn þó skiptar
skoðanir á framtíð lífræns landbún-
aðar. Sumir telja að hann sé ein lausn
á þeim vanda sem íslenskur landbún-
aður sé í og haldi bændum jafnt sem
skattgreiðendum í gíslingu. Aðrir
telja að slíkt tal hafi á sér
draumórákenndan blæ og
minni á gamla drauma um
stórfelldan útflutning á ís-
lensku kjöti.
Lífrænir bændur eru
enn sem komið er flestir á
Suðurlandi. Fyrr á þessu ári var
stofnað Fagráð í lífrænni framleiðslu
og aðild að því eiga Vottunarstofan
Tún hf., Lífrænt samfélag, sem er
samtök lífrænna bænda í Mýrdaln-
um, Verndun og ræktun sem er sam-
tök lífrænna bænda á íslandi og
vinnslu- og dreifingarfýrirtækin
Ágæti, Sláturfélag Suðurlands og
Mjólkurbú Flóamanna.
Vottun mikilvæg
Vottun lífrænna afurða skiptir
kaupendur og framleiðendur miklu
Lífrænn landbúnaður \
landi á síðustu árum. Kja
aði vaxtarhorfur greina
að skiptar skoðanir eru i
ar og ágreiningur ríki:
FJÓRIR sunnlenskir bændur tól
afurðir frá bresku skoðunars
skömmu. Frá vinstri: Eyjólfur S
son, bændur í Eystri-Pétursey
bændur í Þórisholti og Gissur Pé
anna í stjórn Vottunarstofunn:
Flokkar fi
Landbúnaðarframleiðslu er
gjarnan skipt í eftirfarandi fjóra
flokka eftir því hve „vistvæn" hún
er talin
Lífræn
Þessi landbúnaðarframleiðsla
styðst við alþjóðlega staðla og
skilyrt er að hún hafi engin
skaðleg áhrif á lífríkið. Til
dæmis má ekki nota tilbúinn
áburð til að auka túnsprettu,
skordýraeitur og efni gegn
illgresi eða hormónagjafir til
að auka vöxt gripanna. Þá er
lyfjanotkun mjög takmörkuð og
strangar kröfur eru gerðar um
búfjárvernd.
Vistvæn
Slík framleiðsla er ekki talin
hafa skaðleg áhrif á lífríkið en
hún fullnægir þó ekki öllum
kröfum, sem eru gerðar til
lífrænnar ræktunar.
Hefðbundin íslensk
landbúnaðarframleiðsla fellur
að miklu leyti undir þessa
skilgreiningu eins og hrossa-,
íslenska
skoðunar-
stofu vantar