Morgunblaðið - 10.10.1995, Side 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1995
BÍLATRYGGINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
„SENDU okkur barnið þitt og við skilum því aftur sem ábyrg-
ari ökumanni.“ Þetta er yfirskrift boðsbréfs sem VIS sendir
út um fræðslufundi fyrir unga ökumenn. 3.500 manns hafa
sótt þessa fundi.
Mannlegi þátturinn
mikilvægastur
kvæmdastjóri Umferðarráðs, telur
þrátt fyrir þetta að slysum hafi í
raun fremur verið að fækka síðustu
ár en segist ekki geta sýnt fram á
það með tölum vegna breytinga sem
orðið hafa í skráningu. Varðandi
aukningu á skráðum slysum frá
1992 segir hann að tryggingafélög-
in krefjist í sívaxandi mæli lögreglu-
skýrslna vegna hálshnykksáverka
og telur að það geti skýrt hækk-
andi tölur að hluta.
í skýrslu um framkvæmdaáætl-
un um aukið umferðaröryggi sem
nefnd dómsmálaráðherra gaf út í
byijun þessa árs kemur fram að
slösuðum hafi fjölgað á ellefu ára
tímabili, frá 1982 til 1992, en þar
af hafi mikið slösuðum fækkað.
Eru það svipaðar niðurstöður og
koma úr athugun á styttra tímabili.
Alvarlega slösuðum fækkað
Á slysadeild Borgarspítalans er
skráð komuástæða sjúklinga. Árið
1984 komu 1.474 vegna umferðar-
slysa en á árinu 1994 var fjöldi slas-
aðra kominn í 2.300. Hæst fór fjöldi
slasaðra á þessu tímabili í 2.850,
árið 1991.
Rannsóknir lækna á Borgarspít-
alanum á faraldsfræði slasaðra í
umferðarslysum í Reykjavík 1974
til 1993 sýna að slösuðum fækkaði
hlutfallslega á fyrri hluta tímabils-
ins, samkvæmt ágripi í Læknablað-
inu af erindi Brynjólfs Mogensens
jrfirlæknis. Mikil aukning varð aftur
á árunum 1986 til 1991 og hélst
það óbreytt á árunum 1992-1993.
Brynjólfur segir að látnum og alvar-
lega slösuðum í umferðinni í
Reykjavík hafí fækkað á síðastliðn-
um 20 árum en nokkur Qölgun orð-
ið á minna slösuðum.
Athugun læknanna leiðir í ljós
að innlögnum á sjúkrahús fækkaði
um 44% á fyrri hluta þessa tíma-
bils en seinni hlutann hafa þær
haldist óbreyttar.
Tvö- til þrefalt fleiri
slys á Islandi?
Þegar tölur um umferðarslys á
íslandi eru bomar saman við opin-
berar tölur á hinum Norðurlöndun-
um kemur fram mikill munar á
slysafjölda. Samkvæmt þeim eru
skráð hlutfallslega mun fleiri slys
á fólki hér en á hinum Norðurlönd-
unum, hvort sem miðað er við íbúa-
fjölda eða bílaeign. Tölurnar sýna
að í Finnlandi og Danmörku eru
170-200 slasaðir á hveija 100 þús-
und íbúa á árinu 1994, um eða yfir
250 í Svíþjóð og Noregi en 550 á
íslandi. Ef miðað er við bflaeign eru
400 slasaðir á hveija 100 þúsund
bíla í Finnlandi, 530-570 í Dan-
mörku, Svíþjóð og Noregi en yfir
1.100 hér á landi.
Niðurstaðan af þessum saman-
burði er að samkvæmt opinberum
tölum slasast tvöfalt eða þrefalt
fleiri íslendingar í umferðarslysum
en gengur og gerist á hinum Norð-
urlöndunum.
Slösuðum og látnum hefur fækk-
að á öllum Norðurlöndunum frá
1989 nema á íslandi og í sumum
löndunum verulega, hvort sem litið
er á slysafjöldann hráan eða tekið
mið af íbúaíjölda. í skýrslu fram-
kvæmdanefndar um aukið umferð-
aröryggi kemur'fram að Norður-
landaráð lagði til á árinu 1988 að
Norðurlandaþjóðirnar settu sér
ákveðin markmið um fækkun um-
ferðarslysa. Það hafi allar þjóðirnar
gert, nema íslendingar, og á fyrstu
fjórum árum tímabilsins hafi Danir,
Svíar og Norðmenn náð að fækka
slýsum um 15%. Ákvað ríkisstjórnin
í vor að leggja fram þingsályktunar-
tillögu um aðgerðir með það að
markmiði að fækka alvarlegum
umferðarslysum um 20% fram til
aldamóta.
Gagnrýni á skráningxina
Því er haldið fram að tölurnar
séu ekki marktækar til samanburð-
ar milli landa. Örn Þorvarðarson
og Óli H. Þórðarson hjá Umferðar-
ráði telja að eftir því sem þjóðimar
eru fjölmennari þeim mun óná-
kvæmari sé skráningin. Hér á landi
sé mun auðveldara að afla upplýs-
inganna og það skýri þann mikla
mun sem sé að opinberum tölum
ALMENNT er talið að orsakir
umferðarslysa megi oftast rekja
til ökumannanna sjálfra. I fram-
kvæmdaáætlun um aukið um-
ferðaröryggi eru birtar tölur
frá Noregi þar sem fram kemur
að rekja megi 75-95% slysa til
ökumanna, 2-20% til umferðar-
mannvirkja og 3-5% til öku-
tækja. Hins vegar er kostnaður-
inn minnstur við mannlega þátt-
inn í fyrirbyggjandi aðgerðum.
I áætluninni sem ríkissljórnin
hefur samþykkt er gert ráð fyr-
ir að margir aðilar þurfi að sam-
ræma aðgerðir og að gert verði
heildarskipulag sem leiði til
bætts umferðaröryggis með það
að markmiði að alvarlegum slys-
um fækki um 20% fram til alda-
móta. Fram kemur að áætlað
er að umferðarslys kosti þjóðfé-
lagið 5-7 milljarða kr. á ári.
Hagfræðistofnun Háskólans
vinnur nú að umfangsmeiri at-
hugun á því máli. Fyrirhugað
er að vinna að forvörnum á
ýmsum vígstöðvum, bæði með
fræðslu, löggjöf og löggæslu,
umferðarmannvirkjum og á
annan hátt.
í samtölum við menn um um-
ferðarslys hér og í nágranna-
löndunum nefna flestir tvennt.
Annars vegar hvað fslendingar
eru harðir og tillitslausir í um-
ferðinni, með öðrum orðum
hvað umferðarmenningin er oft
á lágu plani, og hins vegar van-
þróaðri umferðarmannvirki en
víða erlendis. Sumir telja eðli-
legt að hér séu fleiri slys vegna
veðurfarsins en Orn Gústafsson,
framkvæmdasljóri einstaklings-
trygginga hjá Vátryggingafé-
lagi Islands, bendir á að þótt
fleiri árekstrar verði yfir vetur-
inn séu slys á fólki tíðari yfir
sumarið. Telur hann að hraðinn
hafi þar afgerandi áhrif.
Oli H. Þórðarson, fram-
kvæmdastjóri Umferðarráðs, og
Ómar Smári Ármannsson, að-
stoðaryfirlögregluþjónn í
Reykjavík, telja að umferðar-
mannvirki, til dæmis í Reykja-
vík, séu talsvert á eftir því sem
gerist í sambærilegum borgum
erlendis. Og Óli bendir á Reykja-
nesbrautina og að aukning á
bundnu slitlagi á þjóðvegum
hafi leitt til hraðari aksturs og
alvarlegri slysa. Sigurður
Skarphéðinsson gatnamálastjóri
neitar því að gatnakerfið sé van-
þróað. Umferðarteppur séu ekki
algengar í Reykjavík. Hann seg-
ir að á undanförnum árum hafi
margt verið gert til útbóta. Til
séu ákveðnar viðmiðanir um það
hvenær rétt sé að setja upp mis-
læg gatnamót sem dæmi og sé
Reykjavíkurborg ekki þar á eft-
ir tímanum. Þá séu umferðarljós
hér ekki algengari en eðlilegt
þyki í borgum af sömu stærð í
nágrannalöndunum.
T ryggingafélögin eiga mik-
illa hagsmuna að gæta í umferð-
inni, eða öllu heldur greiðendur
iðgjaldanna. Félögin hafa lagt
nokkurt fé í forvarnir og verið
er að ræða um stærra átak í
tengslum við umferðaröryggis-
áætlunina, að sögn Þórhalls Ól-
afssonar; formanns Umferð-
arráðs. Orn Gústafsson bendir á
að VÍS hafi lagt mikið fé í
fræðslu fyrir unga ökumenn og
barnabílstóla og fleiri atriði. Og
hann telur að félagið sé farið
að sjá árangur af þessu starfi.
Aðeins hluti
slysa í tölum
lögreglu
um slys á íslandi og í nágrannalönd-
unum.
Þórhallur Ólafsson, formaður
Umferðarráðs, telur samanburð á
umferðarslysum hér og á hinum
Norðurlöndunum óraunhæfan.
Hann efast um nákvæmni lögreglu-
skýrslna, segir að þrýstingur sé á
lögreglumenn að telja frekar fleiri
slasaða en færri vegna hugsanlegra
bótakrafna á tryggingafélagið. Þá
séu slysatölurnar ekki tölfræðilega
marktækar vegna þess hvað lög-
regluskýrslur taka yfir lítinn hluta
raunverul'egra umferðarslysa.
Lítum aðeins á þessi atriði. Á
öllum Norðurlöndunum eru opinber-
ar tölur um umferðarslys unnar upp
úr lögregluskýrslum og flokkunin
er samræmd. Fram kemur hjá Erni
Þorvarðarsyni að vegfarendur eru
ekki skráðir slasaðir nema þeir hafi
með sannanlegum hætti
verið fluttir á sjúkrahús,
slysadeild eða heilsu-
gæslustöð. Eða þá að við-
komandi mæti á lög-
reglustöð og gefí skýrslu
um að hann hafi þurft að leita lækn-
is. í slysaskýrslu Umferðarráðs um
umferðarslys kemur fram að und-
anfarin ár hefur verið notuð alþjóð-
leg skýring á slysum og þau fiokk-
uð eftir því í mikil og lítil meiðsli.
Samkvæmt þessari flokkun á ekki
að skrá það sem slys með meiðslum
þótt viðkomandi sé fluttur til lækn-
is (á sjúkrahús) og fái að fara heim
án aðgerðar, eða þótt viðkomandi
verði fyrir taugaáfalli eða kvarti
undan meiðslum, ef ekki kemur til
læknismeðferðar. Sama gildir um
það ef maður hruflast, en fer ekki
til læknis.
Það er örugglega vandasamt fyr-
ir starfsmann Umferðarráðs að
flokka meiðslin eftir því hve alvar-
leg þau eru enda bendir Haraldur
Sigþórsson á að skilgreiningin sé
ekki nógu einföld. í grein Í Árbók
Verkfræðingafélags íslands
1993/94 vekur hann athygli á því
að mikið slasaðir menn geti verið
mjög mismunandi illa farnir. Þeir
geti hafa dáið seinna en mánuði
eftir slysið eða fingurbrotnað á litla
fingri. Telur hann að mörgu leyti
eðlilegra að miða við næturlanga
dvöl á sjúkrahúsi._
Ómar Smári Ármannsson, að-
stoðaryfirlögegluþjónn í Reykjavík,
segir að samkvæmt umferðarlögum
beri fólki skylda til að tilkynna lög-
reglu ef það verður fyrir meiðslum
í umferðaróhöppum. Lögreglan geti
ekki annað en tekið fólk trúanlegt.
Hann segir að vitað sé um þá sem
fluttir eru á slysadeild. Framhalds-
skýrsla sé síðar tekin af þeim sem
kvarta undan eymslum án þess að
talin sé ástæða til að flytja þá á
slysadeild og þá komi í ijós hvort
fólkið hafí slasast. Ómar Smári tel-
ur að upplýsingar um fjölda slas-
aðra í umferðarslysum sem fram
komi í lögregluskýrslum séu nokkuð
áreiðanlegar. Hins vegar sé lögregl-
an ekki alltaf kölluð til þó umferðar-
slys verði.
Mikill munur hjá skrásetjurum
Mikill munur er á fjölda slasaðra
milli skýrslna lögreglunnar, sjúkra-
húsa/heilsugæslustöðva og trygg-
ingafélaga. Mun fleiri Ieita læknis-
hjálpar vegna umferðarslysa en
fram kemur í lögregluskýrslum.
Síðan krefjast ekki nærri allir bóta
hjá tryggingafélögunum þó þeir
hafi leitað til læknis. __________
Sem dæmi um þennan
mun má nefna að á árinu
1994 skráði lögreglan í
Reykjavík 538 slys í um-
ferðinni, sem þýðir að
yfir 850 vegfarendur hafa slasast,
en á slysadeild Borgarspítalans
komu 1.350 Reykvíkingar vegna
umferðarslysa. Tölur um þá lands-
menn alla sem kröfðust slysabóta
hjá tryggingafélögunum eru Iitlu
hærri en fjöldi þeirra sem kom á
slysadeild Borgarspítalans eftir
umferðarslys og á þá eftir að bæta
við upplýsingum frá öllum öðrum
sjúkrahúsum, heilsugæslustöðvum
og læknum. Tryggingafélögin
greiddu liðlega 2.500 Islendingum
bætur og þar sem væntanlega innan
við helmingur þeirra er úr Reykja-
Rétt skráning
er undirstaða
úrbóta
vík sést að ekki hafa nærri allir
krafist eða átt rétt á bótum. Þessi
samanburður er óvísindalegur og
sýnir aðeins mun á skráningu slysa,
eftir því hvar og hvenær hún fer
fram.
í slysaskýrslu Umferðarráðs
kemur fram su skoðun að vanskráð
séu slys þar sem um er að ræða
lítil meiðsli. Ómar Smári Ármanns-
son segir að misræmi milli skrán-
ingaraðila helgist af stórum hluta
af mismunandi forsendum sem unn-
ið er eftir. Hluti af þeim mun sem
fram komi milli lögreglu og Borgar-
spítala skýrist af því að fólk meið-
ist utan umdæmis lögreglunnar. Þá
sé lögreglan mjög oft ekki kölluð
til þegar eitt farartæki eigi hlut að
máli, svo sem þegar fólk klemmist
á hurð eða dettur af reiðhjóli, þó
læknir skrái það sem umferðarslys.
_________ Loks telur hann að marg-
ir, einkum eldra fólk,
harki af sér fyrst eftir
slys en verði svo að fara
seinna til læknis.
.... Viðurkennir Ómar
Smári að það sé slæmt að ekki séu
öll slys skráð því það sé forsenda
þess að hægt sé að vinna skipulega
að endurbótum í umferðarmálum.
Auður Þóra Árnadóttir sem annast
slysaskráninguna hjá Vegagerðinni
er sömu skoðunar. Telur hún mikil-
vægt að skrá upplýsingar um stærri
hluta þeirra sem slasast í umferðar-
slysum með því að bæta upplýsing-
um frá sjúkrahúsum og trygginga-
félögum við það sem lögreglan
skráir. Með því sé hægt að bæta
upplýsingar um vegakerfið og vinna
betur að umbótum. Er hún bjartsýn
á að breytingar fari að sjást i þessu
efni.
Meirihluti slysa ekki með í
opinberum tölum
Augljóst er að sú staðreynd að
stór hluti umferðarslysa er ekki til-
kynntur til lögreglu rýrir mjög
áreiðanleik opinberra slysatalna.
Ekki er vitað fyrir víst hve stór
hluti slysanna er tilkynntur til lög-
reglu en rannsóknir hérlendis og
erlendis sýna að tiltölulega lítill
hluti þeirra kemst til skila með lög-
regluskýrslum.
Athuganir sem gerðar hafa verið,
meðal annars af landlæknisembætt-
inu og Bjarna Torfasyni lækni, leiða
í ljós að lögreglan er aðeins kölluð
til í 30-40% óhappatilvika, sam-
kvæmt upplýsingum Ólafs Ólafs-
sonar landlæknis. Hann telur einnig
að skráning lögreglu sé nokkuð
misjöfn milli landa, þó reynt hafí
verið að samræma hana. Landlækn-
ir vísar einnig til erlendra rann-
sókna, í Svíþjóð, Bretlandi og Dan-
mörku, sem sýna að aðeins 28-36%
þeirra sem slasast í umferðarslysum
eru skráðir af opinberum aðilum
og í dönsku rannsókninni kemur
fram að aðeins 66% þeirra sem slas-
ast það alvarlega að þeir hafa þurft
að leggjast inn á sjúkrahús skila
sér inn í opinberar slysatölur.
Starfsmenn Umferðarráðs telja að
munur á tölum aðila um slys hafi
minnkað hér á landi á síðustu þrem-
ur árum vegna þess að lögreglan
hafi gert skýrslur um fleiri slasaða
vegfarendur en áður.
Skráning alvarlegri
slysa áreiðanlegri
Eftir því sem slysin eru alvar-
legri eru meiri líkur á að um þau
--------- séu gerðar lögreglu-
skýrslur og að saman-
burður milli landa sé því
raunhæfari í alvarlegum
slysum en þeim minni.
“Hafa verður þann fyrir-
vara að flokkunin er gölluð, eins
og áður er vikið að, vegna þess
hvað þeir sem taldir eru mikið slas-
aðir geta verið misjafnlega illa farn-
ir. Margir telja að dauðaslysin eða
fjöldi látinna sé það eina sem hægt
er að bera saman milli landa. Ólaf-
ur Ólafsson landlæknir er til dæmis
þeirrar skoðunar. Til greina kæmi
einnig að bera saman þá sem leitað
hafa til læknis vegna umferðarslysa
eða verið lagðir á sjúkrahús. Land-
læknir segir að slíkar upplýsingar
séu vel skráðar hér á landi en erfið-
ara með samanburð við önnur lönd.