Morgunblaðið - 10.10.1995, Blaðsíða 38

MORGUNBLAÐIÐ
38 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1995
HELGI
EINARSSON
+ Helgi Einars-
1 son frá
Hróðnýjarstöðum,
Laxárdal, Dölum,
fæddist 25. júlí
1905. Hann Iést í
Reykjavík 28. sept-
ember sl. Foreldrar
hans voru hjónin
Einar Þorkelsson
bóndi, f. 20. apríl
1858, d. 7. febrúar
1958, og Ingiríður
Hansdóttir, f. 20.
febrúar 1864, d. 18.
desember 1938.
Systkini Helga
voru átta: Salóme María, Þor-
kell, Sigríður, Sigurhans Vign-
ir, Herdís, Guðrún Sólveig,
Kristján og Hróðný, sem ein
lifir af systkinunum. Hann
kvæntist 3. apríl 1932 Aðal-
björgu Halldórsdóttur frá Ak-
ureyri. Hún er látin. Börn
Helga eru fjögur: Edda, f. 1932,
maki Nikulás Gíslason; Sjöfn,
f. 1934, maki Hannibal Helga-
">ELSKU Helgi afi. Þú sem hefur
alltaf verið til síðan ég man eftir
mér, alltaf á sama stað, fastur
punktur á Sporðagrunninu.
Af mörgu er að taka og minning-
ar streyma fram sem ógerningur
er að segja frá í stuttum minning-
arpistli. Píanóið þitt í stofunni sem
ég fékk að glamra á með litlum
krakkaputtum. Og öll málverkin
þín, smekklega raðað á veggina.
Maður varð alltaf svo stilltur af því
að það var svo hátíðlegt að ganga
■^iim og drekka alla þessa list í sig.
En svo gat það líka gerst næst
þegar ég kom í heimsókn að búið
væri að breyta öllum myndunum,
hengja nýjar upp, alveg eins og í
alvöru galleríi.
Ég hef alltaf dáðst að þér, því
að ég var viss um að sá sem getur
smíðað svona fallega, vel lyktandi
hluti væri galdramaður. Gamla
smíðaverkstæðið, hartzilmurinn,
sagan um puttann sem sagaðist
af. Ég gekk á tánum í nærveru
þinni þegar ég var bam og hugs-
aði með mér: Þarna er afi minn,
töfrasmiður og listamaður.
Eftir að ég varð fullorðin og fór
sjálf að fikta við list, varð samband
*»okkar öðruvísi. Ég kom í heimsókn,
fékk kaffi og svo sagðirðu mér
sögur listamannanna sem höfðu
málað myndirnar. Við ræddum um
allt milli himins og jarðar. Þú gafst
mér heilræði og hvattir mig.
Nú ertu farinn, og við sem áttum
eftir að tala, um svo margt.
Eða farinn og farinn, það fer
eftir því hvernig maður lítur á það.
Ég gleymi þér aldrei. Þú hafðir
hugrekki til að lifa í tímanum. Al-
veg milljón.
Nú kveð ég þig að sinni með
sárum söknuði og þakklæti fyrir
allt. *
Hjördís Mörtudóttir.
Það var kvöld eitt á liðnu sumri
að við hjónin hittum Helga Einars-
son á fögru heimili hans á Sporða-
grunni 7 hér í borg. Þetta var
nokkrum dögum eftir 90 ára af-
mæli hans en þeirra tímamóta hafði
hann notið með sínum nánustu.
Hann var glaður og reifur að vanda
og tók á móti okkur af þeirri ljúf-
mannlegu gestrisni sem honum var
lagin. Enginn ókunnugur hefði lát-
Jð sér detta í hug að þar færi níræð-
Air maður og ekki hvarflaði það að
okkur að þetta yrði hinsta samveru-
stundin.
Helgi var næstyngstur níu barna
hjónanna Einars Þorkelssonar og
Ingiríðar Hansdóttur á Hróðnýjar-
stöðum í Laxárdal í Dölum. Þau
eru nú öll látin nema yngsta systir-
*ín, Hróðný Einarsdóttir, ekkja Jó-
hannesar skálds úr Kötlum, búsett
son; Birgir, f. 1944,
maki Sigrún Guð-
mundsdóttir; Logi,
f. 1968, ókvæntur.
Afkomendur Helga
eru 35 talsins.
Helgi nam húsa-
smíði hjá Daníel
Tómassyni á Kollsá
í Hrútafirði og hús-
gagnasmíði hjá
Arna J. Arnasyni í
Reykjavík. Hann
rak síðan húsgagna-
vinnustofu í um það
bii 35 ár, lengst af
í Brautarholti 26 i
Reykjavík. Einnig rak hann um
árabil verslun og sýningarsal-
inn „Loftið“ á Skólavörðustíg
4, en þar sýndi fjöldi listamanna
verk sín. Eftir það var hann
með innrömmun í Sporða-
grunni 7, sem hann vann við
til dauðadags.
Útför Helga Einarssonar fer
fram frá Fossvogskirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan 13.30.
í Reykjavík. Fyrr á þessu ári lést
í hárri elli í Reykjavík Guðrún Ein-
arsdóttir, en hún var næst yngst
systranna á Hróðnýjarstöðum. Það
var mjög kært með þeim öllum
Hróðnýjarstaðasystkinum og þau
þijú, sem hér voru nefnd og lengst
lifðu, höfðu með sér ástúðlegt sam-
band og fylgdust jafnan grannt
með líðan hvers annars.
Þegar Guðrún lést í mars sl. rit-
aði Helgi falleg minningarorð um
systur sína þar sem hann meðal
annars þakkaði henni allar góðu
bænirnar sem hún hafði lesið yfir
honum. Guðrún Einarsdóttir var
bænheit kona og ég er sannfærður
um að fyrirbænir hennar munu
fylgja bróður hennar á þeirri veg-
ferð sem hann á nú fyrir höndum.
A þessum tímamótum sendum við
Hróðnýju Einarsdóttur innilegar
samúðarkveðjur.
Helgi Einarsson var allt í senn;
heimsmaður, fegurkeri og lista-
smiður. Hann lærði fyrst húsasmíði
hjá Daníel Tómassyni frá Kollsá í
Hrútafirði og síðar húsgagnasmíði
hjá Áma J. Amasyni frá Köldukinn
í Dölum, en báðir þessir löngu látnu
iðnmeis'tarar voru mágar hans.
Húsgagnasmíðin varð ævistarf
Helga. Um þrjátíu og fimm ára
skeið rak hann húsgagnaverkstæði
hér í borg, lengst af í Brautarholti
26 og lengi vel húsgagnaverslun í
næsta nágrenni. Helgi var gæddur
ríku fegurðarskyni og það fann sér
eðlilegan farveg í húsgögnum þeim
sem hann hannaði og smíðaði eða
smíðuð voru á hans vegum. Var
fyrirtæki hans í Brautarholti talið
í fremstu röð þeirra sem sinntu
húsgagnasmíði á þessum tíma.
Arið 1975, þegar Helgi stóð á
sjötugu, seldi hann húsgagnaverk-
stæðið og eftir öllum venjulegum
lögmálum hefði hann þá átt að
setjast í helgan stein. En með því
að þrek og heilsa vom enn óbiluð
lét hann sig ekki muna um að
stofna til nýrra verkefna sem ent-
ust honum í rétta tvo áratugi.
Hann opnaði nú verslunina „Loftið"
á Skólavörðustíg 4, sem hann rak
í nokkur ár. „Loftið" var í senn
verslun, þar sem haiin seldi meðal
annars Feneyjakristal, og gallerí,
þar sem sýnd voru og seld verk
listamanna. Þegar Helgi hætti
starfsemi á Skólavörðustígnum tók
hann að fást við innrömmun í
Sporðagrunni 7 og sinnti því verk-
efni til dauðadags, m.a. fyrir ýmsa
af þekktustu málurum þjóðarinnar.
Ég hygg að það sé einsdæmi að
maður á áttræðisaldri stofni þannig
til nýrra verkefna og sinni þeim
með þeim árangri sem Helgi gerði.
Fagurkerinn Helgi Einarsson var
mikill unnandi fagurra lista og í
því efni var hann ekki við eina fjöl-
ina felldur. Á hinu fagra heimili
MINNIIMGAR
hans, þar sem hann bjó af reisn til
hinstu stundar, var málaralistin
mest áberandi. Hann kunni þá list
að segja manni skemmtilegar sögur
af málurum og málverkum og þeim
viðfangsefnum sem verkin sýndu.
En Helgi var einnig mikill bóka-
maður og unnandi fagurra bók-
mennta. Ég hygg að Jóhannes úr
Kötlum hafi verið honum kærastur
ljóðskálda en Halldór Laxness rit-
höfunda. Helgi tók öllu sem að
höndum bar með miklu jafnaðar-
geði og gerði sér ávallt far um að
koma auga á hinar bjartari hliðar.
Þegar honum drapraðist sýn, þann-
ig að hann átti erfitt með bóklestur
nema með aðstoð lestölvu, sagðist
hann uppgötva eitt og annað í verk-
um Halldórs Laxness, sem hann
hefði ekki komið auga á við fyrri
og hraðari yfirferð. Þá var ótalin
sú listgrein, sem var Helga ef til
vill kærari en allar aðrar, enda
kynntist hann við hana á ungum
aldri í foreldrahúsum á Hróðnýjar-
stöðum. Þetta var tónlistin. Hann
setti sig aldrei úr færi að fara á
tónleika þegar fram komu lista-
menn, sem honum voru kærir, eða
flutt voru verk sem hann hafði
áhuga á.
Á síðari hluta ævinnar fór Helgi
í fjölmargar ferðir til útlanda og
rétt eins og honum lét vel að segja
frá listaverkum og listamönnum,
kunni hann frá mörgu að segja úr
ferðum sínum. Helgi var gæddur
einstakri frásagnargáfu og svo
skemmtilegt sem það var að heyra
hann segja frá heimsóknum til
framandi landa, þá voru þær sög-
urnar ekki síðri sem snerust um
menn og málefni frá löngu liðnum
tíma. Nýlega sagði hann okkur
hjónum frá því hvemig hann hafði
ungur smiður tekið þátt í að búa
í haginn fyrir Alþingishátíðina á
Þingvöllum 1930 og hann hafði líka
verið á vettvangi þegar veisluhöld-
um var lokið og borð og tjöld voru
upp tekin.
Hvar sem Helgi Einarsson var á
mannamóti, innan fjölskyldu sem
utan, var hann hrókur alls fagnað-
ar og eftirsóttur viðmælandi, enda
var hann gæddur þeim einstaka
hæfileika að eiga mjög auðvelt með
að blanda geði við fólk á öllum
aldri. Þegar árin færðust yfir hann
umgekkst hann sér yngra fólk í
ríkara mæli en títt var um menn
af hans kynslóð. Það má vel vera
að þetta samneyti við þá, sem yngri
voru, hafi átt þátt í að halda honum
svo ungum í anda sem hann var
til hinsta dags. Nú þegar hann er
allur, munu margir sakna vinar í
stað, en mestur er þó söknuður
barna og annarra ættingja. Við
Inga og börn okkar sendum þeim
dýpstu samúðarkveðjur.
Á kveðjustund þökkum við Helga
Einarssyni fyrir áratuga vináttu og
biðjum góðan Guð að blessa veg-
ferð hans um ókomna stigu.
Sigurður Markússon.
Mig langar til að minnast elsku-
legs frænda míns, Helga Einars-
sonar, með fáum orðum nú þegar
göngu hans er lokið í þessari jarð-
vist.
Helgi og móðir mín Hróðný voru
yngst Hróðnýjarstaðasystkina, en
þau voru níu talsins. Þegar ég kem
til sögunnar á Hróðnýjarstöðum er
Helgi farinn að heiman til að nema
smíðar. Fýrstu kynni mín af honum
voru þegar ég var barn að aldri
og þá hér í Reykjavík á kreppuár-
unum. Hann hafði þá lært húsa-
og húsgagnasmíði hjá mágum sín-
um tveimur, húsasmíði hjá Daníel
Tómassyni á Kollsá og húsgagna-
smíði hjá Árna J. Arnasyni frá
Köldukinn. Hann vann síðan hjá
Árna í nokkurn tíma, en á þessum
árum var oft lítið um vinnu og hart
í ári og hann var orðinn tveggja
barna faðir.
Hann sagði mér frá því seinna
hvernig hann byrjaði að reka verk-
stæði. Það hafði skollið á verkfall
og ekkert var að hafa, en einhvern
veginn varð að draga fram lífið. Á
þessum árum leigði hann íbúð í
kjallara í húsi Jóns Baldvinssonar
prentara í Þingholtunum og hafði
hann eldavélina, sem hann hitaði á
límið, á ganginum fyrir framan
herbergi sín og sagði, að það hefði
bara verið fyrir einstaka lipurð og
ljúfmennsku konu Jóns, að hann
var ekki rekinn burt úr húsinu, því
þetta var náttúrlega allt kolólöglegt
og brunahætta mikil. Hann sagðist
hafa byijað á því að smíða tölur á
fatnað, hann sagaði þær út og fín-
pússaði og síðan var lakkað yfír.
Þetta seldist nokkuð vel og ýmis-
legt annað datt honum í hug. Upp
úr þessu byijaði hann með verk-
stæði og í mörg ár rak hann hús-
gagnaverkstæði með Guðmundi
Kristjánssyni myndskera uppi á
Óðinsgötu.
Ég gleymi seint jólagjöfinni sem
hann gaf mér eitt sinn á þessum
árum. Það var ekki mikið um jóla-
gjafir í þá daga. Þetta var heljar-
stórt skip, sem hann hafði smíðað.
Það var nærri hálfur metri á lengd
og mjög fallega málað, hið glæsi-
legasta far. Það voru miklir dýr-
gripir sem hann skapaði, hann
Helgi, alla vega í mínum bamsaug-
um.
Svona minningar koma upp í
hugann eftir öll þessi ár, en við
áttum eftir að kynnast betur. Það
var árið 1954. Við vorum þá báðir
einir á báti og fluttist ég til hans
í íbúð sem hann hafði á leigu á
Laugarásvegi 51. Þetta þótti í þá
daga eitt flottasta hverfi bæjarins
og var kallað „snobb hill“. Þarna
undum við okkur vel og margt var
nú brallað. Helgi þekkti mikið af
vönduðu og góðu fólki og við kynnt-
umst hvor annars vinum. Sérstak-
lega minnist ég söngvaranna Ketils
Jenssonar og Gunnars Óskarsson-
ar. Hann var nýkominn úr Gullfoss-
ferð Karlakórs Reykjavíkur sem fór
suður um höf til Italíu og víðar og
það var frá mörgu að segja. Ég
hafði hinsvegar farið til Rúmeníu
árið áður svo við gátum frætt hvor
annan.
Margt var sér til dundurs gert á
þessum árum og máluðum við m.a.
íbúðina í öllum regnbogans litum
og til að kóróna verkið var hrepp-
stjórinn í Laugardalnum, sem við
kölluðum svo, Örlygur Sigurðsson
listmálari, fenginn til þess að mála
einn vegg. Það gerði hann með
glöðu geði og var þetta ábyggilega
eina abstrakt verkið sem Örlygur
hefur málað um dagana.
Helgi var mikill unnandi fagurr-
ar tónlistar, sérstaklega söngs og
var hann í Breiðfirðingakórnum til
margra ára. Þar var hann mikils
metinn og minnist ég þess þegar
hann varð fimmtugur, að kórfélag-
arnir komu heim til hans á afmælis-
daginn og sungu þar fyrir hann
nokkur lög. Það var einmitt á þess-
um árum sem Helgi frændi fékk
sér segulbandið góða, til þess að
geta tekið upp tal og músik og leik-
ið það svo seinna þegar tími var
til. Þetta var óspart notað á kvöld-
in og við ýmiss tækifæri. Þetta
varð mjög vinsælt og eins voru
þetta mikið nýmæli. Það fréttist
út um bæinn og Helgi var fenginn
til að taka upp heilu konsertana
m.a. hjá „Leikbræðrum". Mörgum
árum seinna, þegar þeir hugsuðu
sér að gefa út plötu, kom í ljós að
lítið eða ekkert var til af upptökum
með þessum snjöllu söngvurum og
komu þá upptökur Helga sér vel.
Við Helgi vorum stundum heima
hjá foreldrum mínum í Hveragerði
á jólum og þá var notað tækifærið
og lesin ljóð inn á segulbandið og
þótti þetta hin besta skemmtun.
Miklir kærleikar voru ávallt með
þeim systkinum móður minni og
Helga og pabbi og hann voru æsku-
vinir. Þeir skrifuðust á frá ungl-
ingsaldri og var Helgi nýlega búinn
að afhenda okkur þessi bréf sem
hann hafði varðveitt í öll þessi ár
eins og sjáaldur auga síns.
Á þessum árum byggði Helgi sér
hús í Sporðagrunni 7. Það var gam-
an að taka þátt í því umstangi öllu
sem því tengdist og fluttist ég með
honum þangað og á tímabili leigði
einnig hjá honum einn af skóla-
bræðrum mínum frá Reykholti,
Ingólfur Ólafsson fv. kaupfélags-
stjóri KRON og urðum við nú þess
aðnjótandi að vera þrír í kompaníi.
Þetta voru dýrðlegir dagar og
margir komu í heimsókn til að
stytta sér stundir við skák eða spil
eða kannski bara til að fá sér kaffí
og spjalla.
Það sem einkenndi Helga frænda
minn einna mest var það hvernig
hann var alltaf reiðubúinn að hjálpa
fólki til að hafa fallegt í kringum
sig. Ráðleggja því hvemig þetta
færi betur en eitthvað annað
o.s.frv. Á þessum árum var hann
með verkstæði í Brautarholti 26
og hann hafði úrvalsmenn í þjón-
ustu sinni, m.a. þá Bolla, Kristin
og Bjama, sem voru þekktir hús-
gagnasmiðir hér í bæ. Verkefnin
voru mörg sem þeir tóku að sér.
Þeir smíðuðu innréttingar í allar
Penna-búðirnar, sem voru margar
á þessum ámm, Heilsuverndarstöð-
ina, Reykjavíkurapótek o.fl. o.fl.
Þetta var allt mjög vönduð smíði
oftast í harðvið, en Helgi var eigin-
lega, eins og kallað er í dag, hönn-
uður. Það þekktist varla þá, en
þetta virtist honum í blóð borið.
Það var ekki svo ósjaldan að hann
kom til mín og ræddi við mig um
hvemig hann ætlaði að hafa þetta
eða hitt og ég gat ekki annað en
dáðst að því hvað hann lagði sig
fram við að gera sitt besta úr hlut-
unum.
Helgi var að sumu leyti eins og
faðir minn, en þó fyrst og fremst
góður félagi og aldrei fann maður
annað hjá honum en að við værum
jafningjar og þannig var það held
ég með alla sem hann umgekkst.
Léttleikinn og allt yfirbragð hans
var þannig, að menn komust ósjálf-
rátt í gott skap bara af því að vera
nálægt honum. Þannig var það
reyndar með öll Hróðnýjarstaða-
systkinin.
Leiðir okkar Helga skildu árið
1958, þegar við Ragnheiður kona
mín byijuðum búskap í Skipasundi
44. Það vildi svo einkennilega til
að það bar upp á 20. apríl, á 100
ára afmælisdegi föður hans, Einars
gamla á Hróðnýjarstöðum. Oft á
tíðum síðar lögðum við Ingólfur
leið okkar í Sporðagrunninn um
kvöldstund og spiluðum og tókum
púlsinn hvor á öðrum.
Þessi ár sem ég var með Helga
voru ein skemmtilegustu og bestu
ár sem ég hef lifað og ég sakna
hans mikið. Ég veit að það gera
líka allir vinir hans.
Við Ragnheiður vottum börnum
Helga og öðrum aðstandendum
innilega samúð okkar.
Svanur Jóhannesson.
Ég var staddur vestur í Dölum
þegar ég frétti lát vinar míns og
frænda, Helga Einarssonar.
Þessi frétt kom mér ekki svo
mjög á óvart þegar ég hugleiddi
síðustu kveðjuorð hans á spítalan-
um þremur dögum fyrr. Trúlega
hafði hann gert sér betur grein
fyrir því en ég, að hveiju dró.
Minningarnar fylltu hugann. Hér
var ég á æskuslóðum hans. Hér
höfðum við margsinnis gengið sam-
an á bökkum Laxár og veitt vel.
Hér hafði hann sagt mér margar
góðar sögur frá æsku sinni og upp-
vexti.
En hugurinn leitaði víðar. Við
höfðum átt frábærar stundir saman
við Miðfjarðará með góðum félög-
um og við höfðum ásamt nokkrum
vinum okkar byggt veiðihús við
Gljúfurá í Húnavatnssýslu þar sem
gleðin og glaðværðin hafði ríkt.
Ég minntist heimsókna minna
og okkar hjóna í Sporðagrunn 7
og hve sammála við hjónin vorum
um, hversu mannbætandi það væri
að eiga slíkan vin. Vin sem dáði
jafnt list hugans og handarinnar.
Það síðasta sem Helgi sagði við
mig á kveðjustundinni var þetta:
„Skilaðu kveðju til allra vinanna."
Þessum kveðjuorðum vii ég hér
með koma á framfæri. Þótt sár
harmur sé kveðinn að Hróðnýju
systur hans og aðstandendum öll-
um getum við, sem þekktum hann
best, þakkað forsjóninni fyrir að