Morgunblaðið - 27.10.1995, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
j
FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1995 13
FRÉTTIR
Flekaflóð algengnstu snjóflóðin
SNJÓFLÓÐ eru ákaflega mismunandi
en auðþekkjanlegasti munurinn á þeim
er hvort um er ræða svonefnd lausasnjó-
flóð eða flekahlaup. Flekaflóð eru al-
gengustu snjóflóðin á Islandi. Snjóflóðið
á Flateyri i gær var þurrt flóð alveg
eins og snjóflóðið í Súðavík 16. janúar
s.l. samkvæmt upplýsingum snjóflóða-
varna á Veðurstofu íslands.
Ef snjór í snjóflóði er ekki mjög blaut-
ur og fer tiltölulega hratt yfir getur
hent að einstaka hlutar hans þeytist í
loft upp og fari niður hlíðina sem snjó-
ský eða kóf. Er því snjóflóðum skipt í
flæðihlaup og kófhlaup. Hér á landi er
sjaldgæft að hrein kófhlaup falli en
stundum falla flæðihlaup fyrir kletta og
verða þannig kófhlaup um stund.
Halli lands og tegund snjóþekju eru
samverkandi þættir sem ráða því hvort
snjóflóð fellur. Miklu máli skiptir hvort
snjóflóð eru þurr eða vot. Þá skiptir
skriðflöturinn máli og ræður hann miklu
um hraðann á flóðinu.
Á meðfylgjandi teikningum er sýndur
munurinn á mismunandi tegundum snjó-
flóða auk þess sem þeir þættir sem hafa
áhrif á gerð flóðanna eru skýrðir. Mynd-
imar og textinn em fengin upp úr loka-
verkefni Jóns Gunnars Egilssonar við
byggingadeild Tækniskóla íslands og
birt með góðfúslegu leyfi hans.
upptakasvæði
fallbraut
tunga
a HALLI lands ogtegund snjóþekju eru samverkandi
þættir sem ráða því hvort snjóflóð fellur. Miklu máli skipt-
ir hvort snjóflóð eru þurr eða vot. Þurrari flóð eru léttari í
sér en þau votu og það hefur áhrif á rennsli þeirra. Þurru
flóðin fara hraðar yfír og eru ekki eins næm fyrir hindrun-
um sem verða á vegi þeirra. Vot flóð fylgja betur landslag-
inu og þurfa ekki eins brattar brekkur til þess að skríða
af stað. Stærstu flóðin falla í þjöppuðum snjó í tæplega 30
til rúmlega 50 gráðu halla.
b LAUSASNJOFLÓÐ er það nefnt þegar samloðun snjó-
komanna á einhveijum einstökum stað í snjóþekjunni verð-
ur það lítil að nokkur þeirra skríða af stað. Það eykur álag-
ið fyrir neðan þannig að meiri snjór skríður af stað. Slík
keðjuverkun gengur svo niður eftir hlíðinni og flóðið breikk-
ar smám saman. Lausasnjóflóð eru algengust í nýföllnum
snjó og falla oftast af sjálfu sér þó mannaferðir hafi einn-
ig komið slíku af stað. Lausasnjóflóð má þekkja á þvi
hvernig þau líta út, þ.e. byrja í einum punkti og breiða
síðan úr sér. Þau eru fátíð hér á landi og yfirleitt lítil og
valda því sjaldan tjóni.
C FLEKAHLAUP er það nefnt þegar stór hluti snjóþekjunn-
ar skríður af stað í einu og skörp brotlína myndast. Þessi
snjóflóð myndast í snjóþekju sem náð hefur að bindast
saman, t.d. í foksnjó eða í snjó sem tekinn er að setjast.
Hefur þá öll snjóþekjan náð að mynda eina heild sem nýt-
ur sameiginlegs stuðnings. Þegar svo álagið verður styrkn-
um yfírsterkara á einhveijum stað skríður öll þekjan af
stað. Flekasnjóflóð verða því oftast stærri en lausasnjóflóð
og að sama skapi hættulegri. Flekasnjóflóð eru auðþekkt
á hinni skörpu brotlínu, þau eru algeng hér á landi, enda
snjóþekjan hér oftast samanbarin.
d EITT einkenni kófhlaupa er að á undan þeim niður hlíð-
ina fer loftbylgja sem getur í sumum tilfellum orðið mjög
öflug. Algengast er að snjóflóð falli sem blanda af fleka-
hlaupi og kófhlaupi, þ.e. hluti þeirra skríði með jörðu og
hluti ferðist í loftinu. Þannig var um flóðið sem féll á Selja-
landsdal 5. apríl sl.
e FLÓÐUM er skipt eftir því hvar skriðflöturinn liggur.
Ef hann liggur í snjóþekjunni, þ.e. aðeins efri hluti hennar
skríður fram, er talað um yfirborðshlaup. Ef hins vegar
öll snjóþekjan skríður fram er það nefnt grunnhlaup og er
þá jörðin sjálf skriðflöturinn. Ekki liggur neinn eðlismunur
í rennsli þessara flóða, nema hvað grunnflóð sem fara eft-
ir grófu jarðaryfirborði ná ekki eins miklum hraða og geta
jafnvel stöðvast fljótlega.
f FERLI snjóflóða má skipta í þrennt; upptakasvæði, fall-
braut og tungu. Upptakasvæði er það svæði nefnt þar sem
snjórinn skríður fyrst af stað, þ.e. efsti hluti ferilsins. Gil
og skálar geta verið mikilvirk upptakasvæði því þar er oft
mikil snjósöfnun, sérstaklega ef vindur blæs snjónum til.
Upptakasvæði geta legið hátt til fjalla og því erfitt að
koma auga á þau. Það er mjög slæmt, því ástandið á upp-
takasvæðinu segir mest til um hvort hætta sé á snjóflóð-
um. Fallbraut tekur við af upptakasvæði, yfirleitt um 100
metrum frá brotlínu eða upphafspunkti. Hraði snjóflóða
er mestur í fallbraut og einnig eyðileggingarmáttur þeirra.
Tunga tekur við af fallbrautinni og er yfirleitt miðað við
að tunga byiji þar sem halli lands er orðinn 20-25 gráður.
S8BSS11
'. iiX V V S'- Vj
e. SKRIÐFLOTURINN
f. FERLISNJÓFUÓÐA
d. KÓFHLAUP
loftbylgjur
Miklir mannskaðar
í snjóflóðum
■WTlIR 600 manns hafa farist
í snjóflóðum hér á. landi
og um 160 frá því um alda-
mót. Mannskæðustu snjóflóðin
urðu árin 1885, 1910, 1919, 1974,
1983 og 1995.
Mannskæðasta snjóflóð sem vit-
að er um hér á landi féll á Seyðis-
firði 18. febrúar 1885. Þá létust
tuttugu og fjórir. Síðari hluta jan-
úar það ár tók að snjóa og hlóð
niður snjó í þijár vikur til mánuð
samfleytt. Nokkur smærri snjóflóð
féllu framan af febrúarmánuði en
stóra snjóflóðið féll úr Bjólfinum
og yfir Fjarðarölduna utanverða,
að því er fram kemur í bókinni
Skriðuföll og snjóflóð. Snjóskriðan
steyptist yfir bæinn árla öskudags-
morguns áður en fólk var almennt
komið á fætur. 15 íbúðarhús ýmist
stórskemmdust, brotnuðu í spón
eða fóru fram í sjó. 80-90 manns
bjuggu í húsunum, að talið er, og
lenti meginþorri þeirra að ein-
hveiju leyti í hlaupinu. 24 fórust
og margir slösuðust.
Mesti siyóflóðavetur á öldinni
Sama dag, 18. febrúar 1910,
brast snjóhengja í Búðarhyrnunni
í Hnífsdal og féll með miklum
hraða niður Búðargilið. Snjóskrið-
an breiddi úr sér þegar hún kom
niður úr gilinu og náði 150-160
faðma breidd. Hún sópaði burtu
öllu er varð á vegi hennar, íbúðar-
húsum og sjóbúðum og færði hús
á sjó út. Á milli 30 og 40 manns
lentu í snjóflóðinu, af þeim fórust
20 og 12 slösuðust.
Árið 1919 er mesti snjóflóðavet-
ur það sem af er þessari öld. Fjöldi
smærri og stærri snjóflóða féll í
þremur landshlutum og ollu sum
þeirra stórfelldu manntjóni. Týndu
átján manns lífi í fjórum snjóflóð-
um í nágrenni Siglufjarðar.
Neskaupstaður
Tólf manns fórust í snjóflóðum
í Neskaupstað 20. desember 1974.
Flóðin voru tíu talsins og ollu tvö
þeirra tjóni. Fyrra flóðið, Innra
flóðið, féll úr svokölluðum
Bræðslugjám, gilskorum þrem
ofan við bæinn. Síðara flóðið féll
örlítið utar, nær byggð í bænum
og kom úr svokölluðu Miðstrandar-
skarði. Fyrra flóðið hreif með sér
tvo lýsisgeyma og þeytti öðrum
þeirra á kaffistofu bræðsluhúss
Síldarvinnslunnar, þar næst á
mjölskemmu og að endingu á sjó
fram. Hinn tankurinn hafnaði á
bræðsluhúsinu miðju. Einnig þeytti
flóðið olíutanki með 900 lestum
af svartolíu af grunni og dreifðist
olía um stórt svæði. 29 manns
voru við störf í fiskvinnslu þegar
flóðið féll. Af þeim lentu 12 í flóð-
inu og voru fimm látnir þegar þeir
fundust. Síðara flóðið féll á eitt
íbúðarhús sem í voru sjö manns
og létust fjórir sem á neðri hæð
hússins voru. Flóðið sópaði líka í
burt steypustöð og bílaverkstæði
og fórst einn maður við steypustöð-
ina. Á Strandgötu lentu þrír menn
í seinna flóðinu og fórust tveir
þeirra.
Fjórir fórust í tveimur flóðum
22. janúar 1983 á Patreksfirði.
Fyrra flóðið var um 65 metra breitt
þar sem það skall á byggðina. Flóð-
ið kom úr Geirseyrargili og um
tveimur tímum síðar fylgdi annað
flóð úr Litladal og rann eftir far-
vegi Litladalsár allt til sjávar.
Einn maður fórst í snjóflóði í
Tungudal við Ísaíjörð í apríl 1994.
Um 40 sumarbústaðir skemmdust,
skóglendi sópaðist burt og skíða-
lyftur og önnur mannvirki skíða-
manna skemmdust.
Siyóflóðið í Súðavík
Fjórtán manns, þar af átta börn,
fórust í snjóflóði sem féll á Súða-
vík 16. janúar síðastliðinn. Tólf ára
piltur fannst lifandi í fönninni rúm-
lega 23 klukkustundum eftir að
snjóflóðið féll. Tólf manns sluppu
lifandi úr flóðinu. Tuttugu og sex
manns voru í húsunum sem snjó-
flóðið féll á. Fjórir fundust strax
eftir að flóðið hafði sópað húsunum
á undan sér og aðrir ellefu næstu
klukkustundimar. Talið er að sér-
þjálfaðir leitarhundar hafi bjargað
nokkrum mannslífum. Versta veð-
ur var í Súðavík þegar snjóflóðið
féll og slotaði veðri ekki meðan á
björgunarstarfi stóð. Um 800
manns þurftu að yfirgefa heimili
sín á Vestfjörðum vegna snjóflóða-
hættu.