Morgunblaðið - 24.12.1995, Blaðsíða 4
4 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
kall að vera stærra en 500 til 1.000 manns,
þar sem hirðirinn þekkti sína hjörð og
gæti annast hana.“
UÐMUNDUR segist hafa fund-
ið til þess að þekkja hjörðina
ekki nógu vel. „Prestar í
Reykjavík ganga ævinlega
með samviskubit yfir því að
komast ekki yfir að sinna því
sem þeir ættu að vera að gera. Það er að
vitja fólksins í söfnuðinum og fylgjast með
aðstæðum þess og líðan. Það er ekki unnt
að vitja aldraðra og sjúkra, maður veit
ekki einu sinni hveijir eru veikir."
Með prédikun og guðsþjónustuhaldi nær
presturinn til þeirra sem sækja kirkjuna.
„Það er alltaf messað og þjónusta og fram-
boð hefur aukist á því sviði. Fyrirbænaguðs-
þjónustur hafa verið teknar upp í kirkjun-
um. Það er trúfastur hópur sem hefur sótt
þær og fjöldi sem hefur beðið um fyrirbæn-
ir.“
Leyndardómur prédikunar
Eftir nokkur ár í prestskap aflaði Guð-
mundur sér framhaldsmenntunar^ í préd-
ikunarfræðum í Bandaríkjunum. I hugum
margra er hann ræðuskörung-
ur. En hver er staða prédikun-
arinnar í dag?
„Stundum efast maður um
að prédikunin sé lengur rétta
leiðin til að koma fagnaðarer-
indinu til skila,“ segir Guð-
mundur. „Sumir segja að préd-
ikunin sé úrelt, öld hennar lið-
in. Prédikun hefur alltaf verið
sérstakt áhugaefni mitt, en það
var ekki lögð mikil rækt við
prédikunarfræði á námsárum
mínum í guðfræðideildinni. Ég
veit ekki til að neinn kennari
guðfræðideildar hafí gert það
að sínu sérsviði eðá lagt stund
á sérnám í þeim efnum. Þó
getur fátt virst meira áríðandi
en tilsögn í slíku handa prests-
efnum.“
Þegar Guðmundur er inntur
eftir leyndardóminum við góða
prédikun segist hann ætla að
þegja lengi og verður hugsi.
„Margur mundi segja að þar
væri Heilagur andi að verki,
sem hann og er. Orðið lýkst
ekki upp nema fyrir verkan
hans. Það verður fleira að koma
til. Tækið sem andinn starfar
í gegnum verður að gagnast
og duga, æfast og brúkast vel.
Jesús sagði sögur og talaði
skiljanlegt mál. Það sem kemur
prédikuninni best til skila er
frásaga og að ég held skáld-
skapur - þótt það hljómi kjána-
lega - það sem er fært í skáld-
legan búning og grípur fólk,
vekur eftirvæntingu, hrífur.
Höfundar Biblíunnar notast
mikið við frásögur. Hvers
vegna ættum við að afklæða
kjamann úr frásögnunum og
færa hann einan fram fyrir
hlustandann? Ef sagan, eða
bókmenntaformið sem er á
textanum, skiptir engu máli, hvers vegna
sagði þá höfundurinn einfaldlega ekki
kjamann einan í fyrstu?
Það var ákaflega ríkt í skólanum sem
ég var í erlendis í byijun 9. áratugarins
að leggja áherslu á nýjan prédikunarmáta,
svokallaðan „story-telling“ eða að segja
sögu. Þá bjuggu menn ræður sínar til með
einni sögu. Textinn var þá lesinn í upphafí
eða endinn.
Þetta var svo sem ekkert nýtt. Amos
Wilder, sá ágæti fræðimaður, skrifaði í
byijun 7. áratugarins tímamótaverk um
tungutak guðspjallanna. Þar benti hann á
talmál þeirra og ritun sem spratt úr munn-
legri geymd. Hann bendir á að formið ein-
kennist af þrennu: Samræðum, sögnum og
skáldvefnaði. Hann komst að þeirri niður-
stöðu að ef við ættum að geta komið fagnað-
arerindinu til skila, þá yrðum við ætíð að
miðla því með samræðu og frásögn í skáld-
legum búningi.
í Nýja testamentinu er prédikað hvemig
Guð í fylling tímans tengist sköpunarverki
sínu og gengur inn í það til að lýsa því um
veg og leysa það úr viðjum. Þeim sögumót-
um lýsa guðspjöllin á misbúinn hátt. Aðeins
eitt þeirra, Lúkasarguðspjall, fer með sögu
af þeim atburði. Frásögn svo glitrandi fagra
og yndislega að bamið, stórt sem smátt,
hrífst af og geymir. Prédikunina um fæðing-
una í fjárhúsinu forðum í Betlehem.
Prédikun er í raun listgrein. Þegar hún
nær tindum þá er hún list. Hún skilar þá
því ósegjanlega, að miðla af leyndardómum
Guðs svo mannshjarta skynjar og tekur við.“
Góður undirbúningur
Guðmundur gefur sér góðan tíma til
undirbúnings. Hann les texta næsta sunnu-
dags í byijun vikunnar og geymir hann í
huga sínum. Svo les hann sér til um text-
ann, segist ætíð vera að leita í sjóði ann-
arra um skýringar og útlistun. Jafnframt
því að skýra textann reynir Guðmundur að
tengja hann líðandi stund og fylgist vel
með fréttum. Hann segir nauðsynlegt að
fylgjast með taktinum í lífínu í kringum sig
og reyna að leiða skilaboð textans inn í
þann takt.
Páll postuli talaði um heimsku prédik-
unarinnar. Skyldi prédikaranum stundum
fínnast að til lítils sé talað?
„Já, það finnst honum stundum með sjálf-
um sér. En þó að krossinn, það er fagnað-
arerindið, sé ætíð veraldarviskunni heimska,
þá er heimska Guðs mönnum vitrari og
veikleiki hans mönnum sterkari, svo aftur
sé vitnað í Pál. Því býr maður ætíð að þeirri
von að það sem sýnist til lítils muni Guð
hafa ráð á að gefa vöxt og laufgun á feg-
ursta máta.“
Köllunin og baráttan
Guðmundur segir að baráttan sé ætíð í
hjarta boðandans, hvort hann fari rétt með,
hvort hann túlki rétt. „Eina sælan í þessu
er að reiða sig á hjálp Guðs. Ef ekki væri
um hana að ræða gæti ég ekki ímyndað
mér að ég opnaði munninn, ekki nema af
því ég reiði mig á hjálp Guðs og að ég sé
kallaður til verka á þessu sviði. Að það
hafi þýðingu sem maður er að gera af veik-
um burðum.
Maður verður oft var við það, þegar
maður er að semja, að það er eins og hlut-
imir komi afskaplega fyrirhafnarlítið, nán-
ast eins og maður skrifi hugsunarlaust það
sem manni finnst svo nokkuð bitastætt.
En svo veit maður aldrei hvort þetta var
nokkuð betra en það sem kom með strit-
inu. .Víst er að ein stundin er annarri betri
við samningu og maður kann ekki skýringu
á hvers vegna það er. Það getur vel verið
vegna þess að Guðs andi lætur meira að
sér kveða eða þá að tækið er betur upplagt
að veita því viðtöku.“
Gleymdi ræðunni
Guðmundur segist ekki treysta á inn-
blástur augnabliksins f stólnum og sjaldan
breyta út frá skrifaðri ræðu. Það má því
nærri geta hvernig honum leið þegar hann
steig eitt sinn í stólinn í Hafnarfirði og
uppgötvaði að hann hafði gleymt ræðunni
heima.
„Ég verð að viðurkenna að mér dauðbrá.
Ég held að það sé lengsta prédikun sem
ég hef haldið sem þá varð til. Konan mín
sagðist hafa sigið niður í stólinn, lengra
og lengra, og hugsað hvenær ég ætlaði að
hætta.
Ég er ekki eins fljótur að hugsa og einn
ágætur klerkur sem nú er nýlátinn. Hann
sagði mér að eitt sinn þegar hann kom á
útkirkju uppgötvaði hann að ræðan hafði
gleymst. Hann sagðist hafa brugðið á það
ráð að lesa yfir söfnuðinum þá bestu ræðu
sem nokkru sinni hefur verið flutt og las
Fjajlræðuna!
Ég hef ætíð reynt að undirbúa mig vel.
Ég er ævinlega búinn að skrifa mína ræðu
um miðja viku, því ég vil hafa nægan tíma
til þess að taka úr það mesta af fljótræðis-
bullinu og lagfæra hjá mér. Ræðurnar bæði
styttast og breytast fram að helginni.“
Efast ekki um köllunina
Guðmundur er ekki í vafa um að hann
hafí verið kallaður til prestsþjónustu. „Ég
get ekki bent á stund né stað hvenær það
var, fremur en ég get bent á að ég hafí
komist til trúar á einhverri ákveðinni mín-
útu. Samt er ég ekki í vafa um að köllun
er það. Ég er sannfærður um að það er
Guðs ætlan að baki því að ég hef verið í
þessu starfí. Köllunin er kjölfesta. Ef ég
hefði ekki þá traustu vissu að ég hefði er-
indi þá held ég að það hefði orðið lítið úr
mér við ýmsar aðstæður sem upp hafa kom-
ið.“
Sorg og gleði
Guðmundur segir að erfiðustu
stundir prestsins séu áreiðanlega
þegar tilkynna þarf dauðsföll,
einkanlega svipleg dauðsföll. „Það
er eitthvað sem aldrei venst og
alltaf verður jafn átakamikið og
sársaukafullt. Þá eru allir jafn litl-
ir frammi fyrir spurningunum sem
eru áleitnastar. Eins og hvers
vegna hlutirnir gerast? í þeim at-
vikum er ekkert sem getur mildað
eða bjargað nema Guðs orð sem
umvefur. Ekkert annað.“
Gleðistundirnar geta orðið til
undir flestum kringumstæðum.
„Ætli það gleðilegasta sé ekki sú
innri ánægja sem maður fær af
því að fást við þetta starf í öllum
þess myndum," segir Guðmundur.
„Það er ósköp elskulegt að skíra
börn, ferma og gifta, en líklega
fylgir notalegasta líðan því að
hafa lokið messugjörð hveiju sinni
og finna til þess að hafa fram-
kvæmt þá ljúfu skyldu að prédika
og reiða fram sakramentið."
Það sem gerir jól að jólum
Guðmundur horfir nú fram á
náðugri jól en oft áður. Engu að
síður mun hann messa á aðfanga-
dag, jóladag og nýársdag. En ann-
ir sem fylgja viðamiklu safnaðar-
starfi eru að baki. Hann segist
ævinlega hafa hlakkað til jóla,
alveg frá því hann var barn, og
njóta þeirra til fullnustu. En hvað
skyldi honum þykja dýrmætast við
jólin?
„Auðvitað það sem gerir jólin
að jólum. Boðskapurinn um frels-
arann Jesú Krist. Allt tal um Guð
verður aldrei nema gátuhjal og
þreifing í þoku, nema horft sé á
hann. Samúel Beckett sagði rétti-
lega: ,Það er ekki hægt að tala
um Guð nema að tala um hann
eins og hann væri maður, sem
hann vissulega var ...‘ Afhjúpun
Guðs á veru sinni, vilja og eigind í veröld
mannanna í barninu sem borið var í Betle-
hem. Það eru jólin. Og hver sem tekur við
því erindi þeirra getur talað um Guð og
talað við Guð og þekkt hann, eða eins og
Jesús sagði: ,Ég og faðirinn erum eitt.‘
Engin jól væru ef ekki væri boðskapurinn
um hann, sem borinn er fram æ ofan í æ.
Hann er í veröld mannanna, fléttaður inn
í söguna, og við endurlifum þann atburð
um hver jól. Það einstæða sem öllu varðar
er að ,Guð er sjálfur gestur hér‘, eins og
segir í sálminum."
Guðmundur segir minningar sínar frá
bernskujólum vera öldum fjarri því sem
gerist nú til dags. „Ég lifði jól án rafmagns
og alls þess sem því fylgir. Jól svotil án
veraldlegra gjafa og alls slíks. Mér er minn-
isstæðastur blær jólanna frá bernsku, helg-
in sem hvíldi yfír öllu þegar jólin gengu í
garð. Ég er fæddur þar sem var skepnu-
hald. Meira að segja það að fara í húsin
áður en hátíðin kom og gera skepnunum
til góða fékk allt annan svip. Þegar maður
horfír til baka þá fínnst manni það hafí
ævinlega verið stjörnubjart kvöld, heiðskírt
og lygnt. Allt fullt af gleði og friði.
Það var heilagt — því Jesús var fæddur.“
V»
Prestar í Reykjavík ganga ævinlega með
samviskubit yfir því ad komast ekki yfir að
sinna því sem þeir ættu ad vera að gera.
Það er að vitja fólksins í söfnuðinum og
fylgjast með aðstæðum þess og Iíðan.“
Ájólum
Morgunblaðið/Kristinn
, JÓLABOÐSKAPURINN er eiginlega fólginn í öllu erindi kirkjunnar:
Kristur er hér,“ segir séra Guðmundur.