Morgunblaðið - 24.12.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLIFSSTRAUMAR
Kátjól
KÁTT er um
jólin, koma
þau senn, segir í
íslenskri þulu.
Gefur til kynna
að ætlast sé til þess að með
hátíðlegheitunum sé gaman á
jólunum. Höfð uppi kæti, þótt
vissar hömlur séu á því meðan
heilagast er. Var til dæmis víða
bannað að spila á spil á að-
fangadagskvöld. En tilhlökk-
unin hefur lengst af tengst því
að á jólunum verði gaman. I
minningu flestra viðmælenda,
og þeir eru orðnir býsna marg-
ir síðustu áratugi, bera jólin
sérstakan Ijóma. Þá var gaman
í hópi stórfjölskyldunnar.
Næstum allir er sest hafa að
erlendis segjast einkum sakna
jólanna heima. Kannski á þetta
eftir að breytast þegar krakk-
arnir, sem eiga sín jól með
pabba og mömmu við sund-
laugarnar í Suðurlöndum, vaxa
upp og bernskujólin skilja sig
ekki í minningunni frá öðrum
dögum og ferðalögum. Hér
heima á Fróni eiga stórfjöl-
skyldurnar þó alla jafna enn
saman góð jól
og skemmtileg.
Jól sem ber
hærra en venju-
leg matarboð.
Góður matur
tilheyrir góðum
jólum og mikið
í lagt. En dugar
það eitt og sér
til að gera jólin
skemmtileg?
Þarf ekki að
vera kátt á jól-
unpm til þess?
Að gera eitt-
hvað skemmti-
legt saman, sem
allir taka þátt í?
Krökkum þykir
svo gaman að vera fullgildir í
leik með fullorðnum og stórum
krökkum á öllum aldri að leika
sér með bömunum. Víða er
gengið í kringum jólatréð og
sungið. Annars staðar spilað
eða farið í leiki. Ég veit um
heimili þar sem alltaf er byrjað
á félagsvist til að blanda öllum
saman, ungum og gömlum,
áður en veitingar eru fram
bornar. Annars staðar er stórt
borð inni á skrifstofunni með
nýju erfiðu púsluspili, sem allir
bregða sér í og leggja til. Sjálf
hefi ég oftast útbúið spurninga-
keppni, sem getur verið býsna
strembið ef aldursmunur er
mikill, svo að allir gestimir finni
að þeir hafi möguleika á að vita
svörin. Enda ómæld gleði þegar
sá tíu ára getur einn svarið sem
hann afi vissi ekki. Auðvitað
þarf að miða leikina við gesta-
hópinn. Og hugsa fyrir skemmt-
uninni engu síður en matnum.
Á þessum jólum hafði ég hugs-
að mér að uppistaðan í getraun-
inni yrðu málshættir, að fínna
hvaða málsháttum sé lýst í
teiknuðum myndum.
Berst þá ekki inn á borð mitt
umslag með þessum fína
gátubæklingi undir heitinu „Og
gettu nú“. í honum voru 33
gátuvísur að moða úr. Höfund-
ur segir að þær hafí orðið til í
tómstundum á rúmlega sex
mánaða tímabili, sumpart í
heimahúsi í Reykjavík, sumpart
í sumarbústað austan heiða og
sumpart á ferð um landið, eink-
um Suður- og Suðvesturland.
Ég ætla að trúa ykkur fyrir
einni eða tveimur að glíma við
á jólunum þótt ég geti ekki
beðið um leyfi, því nafnið á
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
höfundinum er í
gátuformi. Og
reynist býsna
strembið að ráða
gátuna.
Undir fæti oftast greið.
Ekki kann ég fagið.
Að höggva gegnum blöðin breið.
Býli nálægt alfaraleið.
Tré á grundu vaxa væn.
yandað dýrabæli.
Á vetrarhátíð keypt í miklum mæli.
Lausnimar eru neðanmáls.
En hér kemur nafnvísa höfund-
ar, að sjálfsögðu óráðin sakir
vanhæfni Gáruhöfundar og
þakka ég honum góða send-
ingu:
í heiti stafi hef ég þijá
sem H.C. saga greinir frá.
(En einnig vinnuvélabákn
vel má kall’að sé þess tákn.)
Föðumafnið fullt með dug
til Ijarða vestur beinir hug.
Helgrar meyjar minnst er þar.
Margur ekki nafn það bar.
Kannski get ég skotið lausn-
inni inn í næstu Gárur á gaml-
ársdag. Svo getið þið líka sjálf
glímt við að búa til nafnavísu
einhvers úr fíölskyldunni, sem
er í boðinu eða fjarstaddur. En
úr því ég er byijuð á þessu læt
ég hér fylgja nafnagátu í tutt-
ugu liðum eftir hann afa minn,
Jón Pétursson, bónda á Nauta-
búi og Eyhildarholti í Skaga-
fírði, sem var ekki aðeins hag-
yrðingur góður heldur líka
býsna gott skáld. Svörin tutt-
ugu læt ég ekki uppi fyrr en í
næstu Gárum, því annars nýtist
þessi gátufengur ekki í mínu
eigin jólaboði. Reynið nú! Það
er svo gaman, að leika saman.
Er hinn fyrsti allir íslendingar.
Annan bera á höfði þjóðir slyngar.
Þriðji er oft í hraustum hermannshöndum.
Hrapar fjórði úr bröttum sævarströndum.
Fimmti er ofar fyalla hæstu brúnum.
Flatur liggur sjötti í kauptúnum.
Sjöundi er auli óupplýstur.
Áttundi er af mörgum bónda hýstur.
Níundi flýr burtu á hveiju kveldi.
Klæddur er tíundi hlýjum feldi.
Ellefti á öræfum er alinn.
En hinn tólfti fer um himinsalinn.
Á ættarlandi aldrei þrettándi.
Oft við bólið heldur sig fjórtándi.
í hverri viku verður til fimmtándi.
Var af öllum grátinn hinn sextándi.
Er seytjándi ávallt auði sneyddur.
Átjándi með hressingu tilreiddur.
Oft nítjándi er í hremsu kasti.
Endalaus er maðurinn tuttugasti.
Gleðileg og kát jól!
*IU9J£) IIUUIOS JBJJIOcJ
:jo nsiAnjeS ujáj usnnq
IVIATARLIST/Fagrar heitstrengingar eda verk sem talaf
Réttum aftilfinninga-
ogfiárlagahaUann 1996
HÁTÍÐ fer að höndum ein og senn
er árið á enda. Sumir sjá á eftir
hamingjuríku ári með trega, aðrir
bölsótast yfir því, e.t.v. vegna
þrenginga sem því hafa fylgt og
vonast eftir að betur ári næst. Nátt-
úruhamfarir og hörmuleg slys hafa
því miður sett sterkan svip á árið
sem nú er að líða, en við verðum
bara að minna okkur á að ekki er
allt svo með öllu illt að ei boði gott.
Lífið er líkt og sandur í lófa, það
smýgur í gegnum fingur okkar
ef við höldum ekki rétt á spöðunum.
Það er helst þegar menn lenda í
áföllum eða einhveijum þrengingum
og hrökkva upp við
vondan draum og
eru minntir
óþyrmilega á hve
lífið er fallvalt og
því dýrmætt, sem
þeir gera endur-
mat á lífsgæðun-
um og kjarna
málsins. Oft kem-
ur þá upp biturleiki og spurningar
á borð við: Af hveiju gerði ég þetta
ekki fyrr? og hvað var ég að hugsa?
Ætli hún/hann hafi ekki örugglega
vitað að ég elskaði hann/hana?
dúkka upp. Það er nú því miður svo
að í þjóðfélagi sem við búum í eru
kröfurnar á einstaklinginn orðnar
svo gífulegar í þessu svokallaða
„lífsgæðakapphlaupi“ að kjarninn
þ.e. manneskjan sjálf, víkur oftar
en ekki fyrir hvers kyns hismi. Það
er sama hvað við göngum iangt frá
sjálfum okkur, við þurfum einhvern
tímann að snúa til baka og þá er
gott að það séu hlýlegar og kunnug-
legar aðstæður sem taki á móti okk-
ur og jafnvei yndisleg eining með
maka og jafnvel fjölskyldu. Um jól
og áramót sinnir fólk oft hvert öðru
meira en venjulega, gefur gjafir og
er uppfullt af nýársheitum sem það
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdótfur
strengdi líka í fyrra en einhvern
veginn runnu út í sandinn því það
var svo mikið að gera á skrifstof-
unni, börnin alltaf með í eyrunum
og enn einn fallvíxillinn dúkkaði upp
rétt áður en fara átti með fjölskyld-
una í ærlegt sumarfrí. Heimsins
hugstola ráðamenn eru líka oft
bljúgir á jólum og lofa bót og betr-
un, en það eru nú oftar en ekki
dulbúin kjarnorkublys sem þeir
bregða á loft og lýsa bleika grund
tortryggni og ótta. Við getum hins
vegar lítið annað en aukið ástríki í
mannlegum samskiptum, lifað fyrir
líðandi stund og þakkað fyrir það
sem lífið gefur og verið þakklát einn-
ig fyrir það sem var. Hvílum í því
sem er og reynum að streitast ekki
á móti því sem lífið ber í skauti sér,
því veröldin vaggar okkur þangað
sem henni hentar þegar henni hent-
ar og nú inn í nýtt ár, sem líkt og
það sem er að líða mun færa okkur
ákveðinn skammt af gleði og líka
af sorg og öllu þar á milli. Ég ætla
ekki að koma með nein nýársboðorð,
en legg engu að síður til að eftir
allt kjöt- og kökuát yfir jólin gerið
þið vörutalningu í ársbyijun líkt og
verslanirnar en í ykkar eigin eldhús-
skápum og tjaldið öllu sem til er
áður en lagt er í næstu innkaupa-
ferð. Sjálfsskoðun er líka upplögð í
þessu langa jólafríi sem margir hafa,
hvað sé til fyrirmyndar og hvað
mætti betur fara. Munið að það er
mun auðveldara að tína til galla
annarra, sem e.t.v. eru stærri en
manns eigin en kostina sem aðrir
hafa en mann skortir e.t.v. sjálfan.
Þegar óhóflegt magn af afbrýði-
semi, öfund, gagnrýni, slúðri, þung-
lyndi og peningaeyðslu er saman
komið þýðir það að maður þarf virki-
lega að gera eitthvað fyrir sjálfan
sig, rækta sinn garð.
Ég vona að jólafastan hafi verið
ykkur ánægjulegur og afslappaður
tími og þið hafið fastað og látið
a.m.k. andvirði einnar jólagæsar eða
kalkúns renna til brauðs handa
hungruðum heimi. Munið að sofa
nóg yfir hátíðarnar og hvíla ykkur
ÞIÓDLÍFSMNKAR/Lrita vid kannski langtyfir skammtf
Jótín mín í sveitinni
JÓL eru tilfinningaleg tímamót. Ein af öðrum safnast þau í minningarsjóð-
inn og eru geymd þar. Ekki eins og perlur á bandi heldur eins og peningar
í gömlum fjársjóði sem geymdur er í poka. Þegar litið er ofan í hann eru
það alltaf sömu, efstu peningarnir sem sjást, þótt margir aðrir séu þar
í felum. Þannig er það með jólin. Hugurinn reikar oftast til þeirra jóla
sem efst eru í minningasjóðinum. Ein mín eftirminnilegustu jól átti ég bam
í sveit. Kringumstæðumar höguðu því þannig að ég var ein jól á sveitabæ
þar sem ég annars var öll mín bernsku- og æskuár á sumrin. Fyrir kemur
að ég hugsa til þessara jóla þegar hæstJióar í jólaundirbúningnum hér
á höfuðborgarsvæðinu, þá læðist að mér sá grunur að leitað sé stundum
langt yfir skammt hvað jólagleðina snertir.
Jólaundirbúningurinn í sveitinni.
hófst með því að farið var í
kaupstaðarferð til þess að versla í
kaupfélaginu, síðan hófst hljóðlátur
jólaundirbúningur heima á bænum.
Allt var þriflð
mjög vandlega.
Stórar fötur af
heitu vatni voru
bornar úr eldhús-
inu inn í herbergin
og þau þvegin
fyrst úr sápuvatni
og síðan úr hreinu
vatni. Ég þvoði
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
líka en gekk illa að vinda tuskuna
nógu vel, það vildu leka taumar
niður veggina, ekki var það fallegt.
Það vom bakaðar kökur og settar
í box. Hálfmánar, spesíur og gyð-
ingakökur. Hnoðaðar tertur voru
lagðar saman með rabarbarasultu.
Rétt fyrir jólin voru svo brauðin
bökuð, hvítt hveitibrauð og seytt
rúgbrauð, ekkert heilhveitibrauð,
það þótti ekki jólamatur þá. Svo
kom Þorláksmessa. Sparifötin voru
sótt inn í skápa og upp í kistur sem
geymdar voru undir súð við loft-
skörina. Gamla fólkið á heimilinu
var vanafast. Það var líka fastheld-
ið á sparifötin sín. Ein gömul kona
átti silkisvuntu sem mamma hennar
hafði átt. „Þessa svuntu fór hún
alltaf með í kirkju hún mamma,“
sagði hún við mig og breiddi úr
silkisvuntunni á rúmið sitt. Undir
svuntunni voru ótal undirsængur
og koddar, ein venjuleg sæng og
lítill poki með kandísmolum í rúm-
horninu. Ég gleymi seint gljáandi,
röndóttu silkisvuntunni og enn síður
gleymi ég barnslegri gleðinni sem
lýsti úr augum gömlu konunnar.
Hún var að sýna mér það sem hún
átti dýrmætast í eigu sinni - það
var mér bara ekki ljóst fyrr en löngu
síðar.
Á aðfangadag rökuðu gömlu
mennirnir sig. Það var ekki gert
með venjulegum rakvélum þótt þær
væru auðvitað til á heimilinu og
ungu mennirnir notuðu þær. Nei,
gömlu mennirnir notuðu rakhnífa,
mikla sápu og það var ótrúlegt
hvað þeir voru lítið skornir eftir
raksturinn. Þeir fóru svo í dökk,
teinótt spariföt með vesti og hengdu
úrfestina í vestisvasann. Konurnar
fóru í kjóla, upphlutinn ætluðu þær
að nota á jóladag þegar farið væri
til kirkju.
Tíminn var með ólíkindum lengi
að líða. „Er klukkan ekki að verða
sex,“ spurði ég aftur og aftur. En
nei, hún var lengi lengi bara þijú
og var óratíma að drattast til að
verða fjögur. Það var ekkert jólatré
í stofunni en samt var allt mjög
jólalegt þegar ég kíkti þangað inn.
Veðrið var stemmningunni líka hlið-
hollt, það fann ég þegar ég fylgdi
fólkinu út í ijós. Hundslappadrífa
var og færðin þannig að hestarnir
gátu kroppað sig niður í gult sinu-
grasið á túninu. Þeirra beið betri
tíð um það leyti sem búið væri að
mjólka. Þá fengju þeir moð út á
snjóinn. „Leiðist þeim ekki að vera
úti á jólunum?“ spurði ég. Nei, þeim
leiddist víst ekki, þeim fannst víst
gott að vera úti, líka á jólunum.
Eg óskaði hverri belju um sig gleði-
legra jóla, þær virtust skynja alvöru
stundarinnar og þefuðu aðeins laus-
lega af mér, eins og annars hugar.
Þegar inn kom var búið að leggja
sálmabækumar á borðið. Allir
sungu með þegar dómkirkjukórinn
hóf söng sinn eftir að kirkjuklukk-
urnar höfðu klingt í útvarpi Reykja-
vík. Ég var komin í kjól og beið
spennt eftir að opna pakkana mína.
En þeir reyndust sýnd veiði en ekki
gefin. Það átti sem sé eftir að borða.
Það tók langan tíma, það var ekki