Morgunblaðið - 24.12.1995, Page 14

14 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
'
t . /**:* ! ' rp
'ht*k :*
SÓTT á jólakútinn? Teikning eftir Bjarna Jónsson.
ólakúturinn
Jólin eru hugtak. Það þýðir að ef fólk ákveð-
ur að halda engin jól þá eru engin jól. Það
þýðir að jólin búa innra með fólki. Fólk hef-
ur misjafnar hugmyndir um jólahald og
mest af því er eins konar áaminni. Fyrir
margt löngu mynduðust hefðir og siðir sem
sögðu til um hvemig ætti að minnast afmæl-
is Frelsarans með verðugum hætti.
Guðrún Guðlaugsdóttir leitaði fanga í
gömlum og nýjum bókum um ýmislegt tengt
jólahaldi - einkum „jólakútnum“.
FRÁ ALDA öðli hafa
reyndar flestar þjóðir
sem spumir eru af
haldið meiriháttar há-
tíð um þetta leyti árs.
Frumorsök hátíðahalda á þessum
tíma hlýtur að vera sólhvörfín,
segir Árni Björnsson í bók sinni
Saga daganna. Hann segir líka í
sömu bók að afmælishátíðir séu
eldforn siður. Um afmælisdag Jesú
Krists er ekki stafur í heilagri ritn-
ingu. í fyrstu náði 6. janúar mestri
útbreiðslu sem afmælisdagur
Krists en fyrsta örugga vitneskjan
um að 25. desember sé talinn
fæðingardagur Jesús er í róm-
versku almanaki frá árinu 354.
Með miklum reikningskúnstum
tókst kirkjunnar mönnum að koma
því svo fyrir að afmælisdaginn
bæri upp á þennan dag. Þetta
gerðu þeir að sögn fomkristins
rithöfundar vegna þess að þennan
dag voru heiðingjar vanir að halda
hátíðlega fæðingu sólarinnar. Til
þess að menn sættu sig betur við
þessa breytingu var því haldið
fram að Kristur væri hin eina
sanna sól, sól réttlætisins. Segja
má að þetta sé skoðun kristinna
manna enn í dag.
Þótt Ambrosíus biskup segði
strax á 4. öld: Það er óguðlegt að
formyrkva sál sína í víni, að þenja
út búk sinn með mat og flækja
limi sína í dansi, þá hefur það nú
farið svo að jólahald flestra er í
það minnsta veislukosti markað.
Það þykir líka ýmsum skemmtileg-
ur siður að dansa kringum jólatré
svo dansinn hefur þannig haldið
velli allt frá dögum heiðingjanna
sem fögnuðu fæðingu sólarinnar
með dansi, áti og drykkju. Einna
síst þykir nútímafólki viðeigandi
að drekka vín á jólunum. Borðvín
era þó ekki að marki illa séð, sé
þeirra neytt í hófí.
í heiðni á íslandi þótti aftur á
móti sjálfsagt að brugga öl til jóla-
veislna. í Sögu daganna vitnar
Árni Björnsson í Eyrbyggju þessu
til staðfestu. Þar segir að eftir að
þeir Þóroddur skattkaupandi
höfðu farist í skreiðarferð „um
veturinn litlu fyrir jól“, buðu þau
Kjartan og Þuríður á Fróðá nábú-
um sínum til erfís. „Var þá tekið
jólaöl þeirra og snúið til erfísins."
Á þessum bæ var sem sé til jólaöl
litlu fyrir jól sem entist heimilis-
fólki og nágrönnum í marga daga.
Sótt á jólakútinn
Séra Jónas Jönasson frá
Hrafnagili segir í bók sinni ís-
lenskir þjóðhættir að það hafí ver-
ið siður fyrr á tímum að fara í
kaupstað fyrir jólin. „Sumir fengu
sér þá á jólakútinn, sem kallað
var, til þess að hressa sig um hátíð-
amar. (En til hafa verið þeir
drykkjumenn, sem ekki hafa
smakkað vín á jólanóttina eða jóla-
daginn.) Var stundum lagt út í
meira en tvísýnt til þess að ná
jólahressingunni, og gerðust þá
oft í meira lagi kröggur í vetrar-
ferð, ekki síst ef langt var að fara
og ekki fékkst á kútinn fyrr en í
annarri sýslu, en tíð var slæm.“
í bókinni Vesturfarar skrifa
heim er bréf frá lögregluþjóninum
Þorsteini Jónssyni til vinar síns
og samstarfsmanns Jóns Borgfírð-
ings. Þorsteinn tók mormónatrú
og fluttist með fjölskyldu sinni til
Utah. „Spanish Fork, 3. janúar
1886.
Góði vin, kær heilsan! Ég man
ekki betur en ég hafi í síðasta
bréfí mínu lofað að skrifa aftur
um jólin, en ég hef gleymt að
enda það loforð. Byrja ég svo nú,
því betra er seint en aldrei...
Rétt fram að jólum hafa menn
haldið áfram að bijóta upp lönd
og plægja, en nú um tíma hefur
frosið svo að ekki verður plægt,
og eru nú öll útistörf fyrir bí. Nú
hef ég ekki annað að gera en sitja
inni og lesa bækur og stúdera
bækur og blöð. Ég fékk síðasta
Þjóðólf á aðfangadaginn fyrir jól.
Hafði það fyrir lestur um jólin þær
stundir sem ég var heima.“ Seinna
í bréfínu segir Þorsteinn: „Ég get
sagt þér að ég drekk alltaf öl, sem
konan mín býr til. Ég skyldi ekki
hafa keypt einn pela af öli í
Reykjavík hefði ég vitað þá eins
vel, hvernig á að búa það til. Það
kostar hér um bil tvær krónur að
búa til 20 potta. Þetta gæti maður
eins heima, ef maður vissi hvernig
ætti að fara að því.“ Síðan gefur
Þorsteinn Jóni vini sínum eftirfar-
andi uppskrift að ölinu.
Aðferð til að búa til öl gott en
ódýrt.
„Fyrst tekurðu 20 potta af vatni
og lætur koma upp á því suðu, svo
tvö pund af púðursykri eða hvít-
sykri og lætur í vatnið. Síðan læt-
urðu í annan pott glasseraðan hér
um bil þrjá potta af vatni og þar
í Ijögur lóð af hömlum og lætur
það kokka ekki skemur en tvo tíma
og hafa lok yfir pottinum. Svo
síarðu vatnið og lætur það í þessa
20 potta, síðan kokkarðu hömlana
aftur upp á sama máta og taka
til þess vatn af þessum 20 pottum,
en ekki nema tvo til einn og hálf-
an pott í síðara sinnið. Síðan læt-
urðu allt vatnið í tillukt ílát þar
til það er hér um bil nýmjólkur-
volgt, þá skaltu fá eina flösku af
góðu öli og láta það í aðalvatnið
sem reisningu. Síðan skaltu þekja
það með fötum í 24 tíma. Síðan
er best að láta það á flöskur með
góðum tappa. Þetta er sú aðferð
sem við brúkum og höfum gott
öl og drekkum það daglega."
Ósnotur jólagleði
Það er freistandi að álíta að
öluppskrift Þorsteins mormóna
hafi farið víða í Reykjavík næstu
árin. í það minnsta hefur of mikið
verið drukkið um jólin að áliti Sig-
urðar Sigurfinnssonar sem skrifar
grein um áfengisnautn, hátíða-
gleði og tyllidaga í Heimilisblaðið
þann 1. desember 1894. „Það er
athugavert, að fjöldi manna getur
byijað og endað virka daga með
venjulegum störfum, sem bera
mikla og góða ávexti fyrir ein-
staklingana og mannfjelagið, án
þess að hafa áfenga drykki um
hönd; en svo þegar líður að þeim
degi, sem haldinn er helgur í minn-
ingu fæðingar Krists, þá álíta
margir óhjákvæmilegt að eignast
á svo nefndan „jólakút“, og þeir,
sem minna hafa umleikis, á , jóla-
pelann“, til þess „að gleðja sig og
gera sjer dagamun“. Já, „daga-
munur“ verður opt gerður með
því! En hver er hin hreina jólagleð-
in? ... Fallegt er hátíðahaldið og
jólagleðin, þegar jólapelanum og
jóla-kútnum er fórnað á kirkju-
gólfin og kirkjuloptin og utan í
kirkjufólkið á jólunum!! Ekki er
það ósnotur jólagleði, þegar
drykkjurútar eru að hijóta, ropa,
hósta, bulla og blaðra á víxl í kirkj-
unni; ríða húsum á nóttunni, eins
og Glámur, beija á húsum og vekja
upp heimafólk og vaða inn og um
allt á hátíðum, ver til reika en illa
verkaðir nautgripir. Fremur hefur
það verið ánægjuleg sjón að sjá
þann „dagamun" hjá prestssonum,
þegar annar var á tómri skyrtunni
að reka út djöfla, apturgöngur og
aðrar ofsjónir á stundum úr húsi
sínu, en hinn (sem var bróðir hans)
var eitt sinn að eiga við staur og
hjelt að það væri konan sín! Þar
var „dagamunur“ og tyllidagshald,
sem betur mun hafa sæmt en bind-
indið?“
Jóladrykkja á Grænlandi
Það var eins gott fyrir sálar-
heill Sigurðar Sigurfinnssonar að
hann tók ekki þátt í jólahaldi því
á Grænlandi sem Peter Freuchen
segir frá í bók sinni Ævintýrin
heilla. Þetta var árið 1921 og var
Peter þá gestur kempunnar Cleve-
lands skipstjóra ásamt tveimur
ungum menntamönnum. Peter var
með tvær rommflöskur handa
skipstjóranum.„Gerðu svo vel, ég
var búinn að hugsa mér að af-
henda ekki jólagjöf mína fyrr en
í kvöld, en hér er hún,“ sagði Pet-
er. Þá brosti Cleveland skipstjóri.
Það var hamingjusamt bros, og
handtak hins volduga hramms var
nærri búið að mölbijóta hægri
hönd Peters. Hann fór að leita að
tappatogara, á meðan hann Iýsti
fyrirlitningu sinni á þeim mönnum,
sem geymdu jólagjafir sínar þar
til um kvöldið. Síðan tók hann
tappann úr einni flöskunni og fékk
sér vænan teyg.
Það var enginn smásopi, og
þegar hann hafði rennt honum
niður, fullyrti hann, að honum
geðjaðist betur að Peter en nokkr-
um öðrum í leiðangrinum. Hann
hafði alltaf haft grun um, að hann
væri sams konar maður og hann
sjálfur - sem þýddi fyrsta flokks
númer eitt A, og nú hafði hann
fengið staðfestingu á því með
tveimur flöskum. Svo ríslaði hann
dálítið við eldavélina og rauk síðan
inn til magistranna sem voru
vaknaðir, en ekki komnir á fætur.
„Hæ, þið þarna pennasleikjarar,
á fætur með ykkur og takið þátt
í jólagleðinni, því að í dag eru jól-
in, og þið eruð allir gestir mínir.
Þið skuluð fá bæði mat og drykk.
Og þið megið vera hreyknir af
samlöndum ykkar, sem hvor um
sig hefur gefíð mér tvær flöskur.
Þið eigið að hjálpa til að tæma
þær, svo að þið lærið, hvernig sið-
aðir menn halda jól,“ sagði Cleve-
land.