Morgunblaðið - 17.01.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Aðild ASÍ að Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins
SKÖMMU fyrir ára-
mót var talsverð umfjöll-
un í fjölmiðlum um aðild
starfsmanna ASÍ og
fleiri félagasamtaka að
Lífeyrissjóði starfs-
manna ríkisins. Tilefnið
var fyrirspum Sighvatar
Björgvinssonar alþingis-
manns um iðgjalda-
greiðslur aðila vinnu-
markaðarins til Lífeyris-
sjóðs starfsmanna ríkis-
ins og skuldbindingar
þeirra vegna og svar
fjármálaráðherra við
þeirri fyrirspum.
Alþingismaðurinn
benti á að á sama tíma
og Alþýðusambandið hefði kvartað
mikið undan því hve réttur opinberra
starfsmanna í lífeyrismálum_ væri
sterkur, hefðu starfsmenn ASI verið
félagar í Lífeyrissjóði starfsmanna
ríkisins á ámnum 1950 til 1990 og
notið þar þeirra sömu réttinda sem
þeir hefðu verið að gera athugasemd-
ir við og að réttindi þessi væru í
skjóli ábyrgðar ríkisins á skuldbind-
ingum Lífeyrissjóðs starfsmanna rík-
isins. Ummæli alþingismannsins vom
byggð á svari ijármálaráðherra við
fyrirspurn þingmannsins en það svar
var byggt á greinargerð sem lífeyris-
sjóðurinn hafði tekið saman.
Forseti ASÍ og 2. varaforseti sam-
bandsins svömðu ummælum þing-
mannsins og sögðu þau byggð á
ósannindum og rangfærslum. I mál-
flutningi þeirra er því haldið fram
að ASÍ beri sjálft alla ábyrgð á lífeyr-
isskuldbindingum vegna starfs-
manna sambandsins og engin ábyrgð
hvíli á ríkissjóði vegna þeirra og að
ekkert fari úr ríkissjóði til að greiða
lífeyri fyrmm starfsmanna ASÍ.
Fullyrðingar sem fram komu í
umræðum þessum og blaðaskrifum,
sem fylgdu í kjölfar þeirra, um fjár-
mál Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins
og þær skuldbindingar sem á honum
hvíla em um margt villandi. Er því
nauðsynlegt að koma að skýringum
og leiðréttingum. Meginástæða
rangra ályktana og fullyrðinga um
ábyrgð og skuldbindingar ríkisins
vegna starfsmanna félagasamtaka,
sem tryggðir em í Lífeyrissjóði starfs-
manna ríkisins, virðist vera að ekki
er gerður greinarmunur á formlegri
ábyrgð þessara félagasamtaka til að
greiða uppbætur á lífeyri og hinni
raunvemlegu skuld-
bindingu sem á sjóðnum
hvílir vegna lífeyris
starfsmannanna.
Iðgjöld og ávöxtun
iðgjalda
Rúmlega 20 þúsund
einstaklingar greiða nú
iðgjöld til Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins og
alls hafa um 40 þúsund
einstaklingar áunnið
sér rétt til lífeyris úr
sjóðnum. Auk ríkisins
greiða tæplega 200
launagreiðendur iðgjöld
til sjóðsins fyrir starfs-
menn sína. Meðal þeirra
eru 50 sveitarféiög, 12 stéttarfélög
og samtök þeirra, líknarfélög og
sj álfseignarstofnanir.
Samkvæmt lögum um Lífeyrissjóð
starfsmanna ríkisins em iðgjöld til
sjóðsins einungis greidd af dagvinnu-
launum og á sama hátt mynda dag-
vinnulayn einn stofn til greiðslu á líf-
eyri. Iðgjöld sjóðfélaga em 4% af
launum en launagreiðendur greiða 6%
af sömu fjárhæð. Pessar reglur eiga
við um alla launagreiðendur, sem
greiða til sjóðsins, þ.m.t. ríkissjóð.
Fullyrðing 2. varaforseta ASI í grein
í Morgunblaðinu 20. des. sl. þess efn-
is að ríkið greiði ekki mótframlag
vinnuveitenda er því ekki á rökum
reist. Ríkið greiðir mótframlag og
hefur ætíð gert með sama hætti og
aðrir sem tryggt hafa starfsmenn sína
í sjóðnum svo sem ASI.
Lífeyrissjóður starfsmanna ríkis-
ins ávaxtar síðan þessar iðgjalda-
greiðslur og aðrar eignir sínar að
mestu með kaupum á verðtryggðum
skuldabréfum ríkissjóðs og annarra
opinberra aðila og með verðtryggð-
um lánum til sjóðsfélaga. Ávöxtun á
eignum sjóðsins hefur farið mjög
batnandi á undanförnum árum og
er ekki frábrugðin því sem almennt
gerist hjá lífeyrissjóðum. í því sam-
bandi þarf hins vegar að gæta þess
að sjóðurinn sjálfur nýtur ekki ávöxt-
unarinnar að fullu til að byggja upp
eignastöðu sína. Vextir og verðbætur
af 40/100 hlutum þeirra verðtryggðu
skuldabréfa sem sjóðurinn kaupir
renna til launagreiðendanna með
þeim hætti að sú fjárhæð kemur til
frádráttar þeim uppbótum á lífeyri,
sem launagreiðendur annars inna af
hendi og vikið verður að hér á eftir.
Fyrir áramót kom fram
fyrirspurn um aðild
starfsmanna ASÍ að Líf-
eyrissjóði starfsmanna
ríkisins. Haukur Haf-
steinsson kemur skýr-
ingum og leiðréttingum
áframfæri.
Fullyrðing 2. varaforseta ASÍ í
fyrrnefndri grein í Morgunblaðinu
þess efnis að sjóðurinn hlunnfari
sambandið með því að ávaxta ein-
ungis 40% af greiðslum þess inn í
sjóðinn er því alröng og í reynd
umsnúningur staðreynda. Reyndin
er sú að allar tekjur sjóðsins, þ.á m.
iðgjöld ASÍ, eru ávöxtuð. Sú ávöxtun
er hins vegar ekki öll notuð til að
byggja upp sjóðinn. Hluta hennar er
varið til að lækka þær uppbætur á
lífeyri, sem launagreiðendur greiða
til sjóðsins. Af þessum ástæðum eru
þær uppbætur sém launagreiðendur,
þ.á m. ASI, greiða til sjóðsins lægri
en ella væri, staða sjóðsins er verri
og ábyrgð ríkisins vegna starfs-
manna þessara aðila er meiri.
Formleg ábyrgð launa-
greiðanda, skuldbinding LSR
og ábyrgð ríkissjóðs
Þegar til greiðslu á lífeyri kemur
skiptist hann á ákveðinn hátt á milli
sjóðsins og þeirra launagreiðenda sem
sjóðfélaginn starfaði hjá. Lífeyrisþeg-
inn fær að vísu allar greiðslur frá
sjóðnum og er sjóðurinn ábyrgur fyr-
ir þeim gagnvart honum, en sjóðurinn
endurkrefur launagreiðendur um
hluta lífeyrisins, sem kölluð er uppbót
vegna lífeyrishækkana. Sé launa-
greiðandinn af einhveijum ástæðum
ekki fær um að greiða þessar uppbæt-
ur lenda þær á sjóðnum og á ábyrgð
ríkissjóðs. Sama er að segja um það
sem kann að vanta á að þessar upp-
bætur nægi til að brúa bilið á milli
iðgjalda og ávöxtunar á þeim og líf-
eyrisskuldbindinga sjóðsins gagnvart
sjóðfélaganum. Það að launagreiðandi
greiði uppbætur á lífeyri eins og þær
eru reiknaðar á hveijum tíma er því
engin trygging fyrir því að hann firri
sjóðinn því að greiða meira í lífeyri
Haukur
Hafsteinsson
en iðgjöldum og ávöxtun þeirra nem-
ur og afléttir því ekki ábyrgð ríkis-
sjóðs á því að greiða það sem á vantar.
Lífeyrissjóðurinn greiðir í lífeyri þá
íjárhæð sem réttindi lífeyrisþega seg-
ir til um þegar taka lífeyris hefst.
Hækkanir á lífeyri eftir það, sem stafa
af því að viðmiðunarlaunin hækka,
er krafín inn hjá þeim launagreiðanda
sem starfsmanninn tryggði. Frá þeirri
kröfu er þó dregin ávöxtun á þeim
skuldabréfum sem keypt eru fyrir
40% af ráðstöfunarfé sjóðsins á hveij-
um tíma. Þessi regla um skiptingu
ábyrgðar á lífeyrisskuldbindingum á
við um alla launagreiðendur, sem
greitt hafa iðgjald til sjóðsins, hvort
sem það er ríkissjóður, ASÍ eða aðrir
launagreiðendur.
Réttur sjóðfélaga til lífeyris ræðst
af þeim tíma sem greitt hefur verið
í sjóðinn hans vegna og af þeim laun-
um sem lífeyrir hans er miðaður við,
sem yfirleitt eru laun eftirmanns í
starfi. Þessi réttindi eru meiri en
sjóðurinn getur staðið undir með
þeim iðgjöldum sem greidd hafa ver-
ið og ávöxtun á þeim, og er bilið að
hluta til brúað með því að launagreið-
endur greiða sjóðnum uppbót á líf-
eyri. Sú uppbót er hins vegar ekki
miðuð við það sem hugsanlega kann
að vanta á í þessu efni en ræðst alfar-
ið af launaþróun eftir að taka lífeyr-
is hefst og ávöxtun sjóðsins á hveij-
um tíma. Skuldbinding LSR gagn-
vart sjóðsfélaganum annars vegar
og iðgjöld og uppbætur launagreið-
enda hins vegar, standast því ekki á.
Hin formlega ábyrgð launagreið-
anda er eingöngu sú að greiða þann
hluta lífeyrishækkunar eftir að taka
lífeyris hefst, sem er umfram 40%o
af ávöxtun sjóðsins sbr. framan-
greint. Nægi þessi uppbót ekki til
að brúa bilið milli iðgjalda og lífeyr-
isréttinda eru þeir sem greiða til
sjóðsins, aðrir en ríkissjóður, lausir
ailra mála. Greiðslur og ábyrgð á því
sem á vantar fellur á ríkissjóð. Stað-
hæfingar forseta ASI í viðtali við
Ríkissjónvarpið í fréttum kl. 20, 17.
desember sl. og 2. varaforseta sam-
bandsins í fyrmefndri blaðagrein
þess efnis,. að með greiðslu hinnar
mánaðarlegu uppbótar hafi allt verið
greitt sem á vantar að iðgjöld standi
undir lífeyrisskuldbindingunum, eru
því ekki á rökum reistar. Sama er
að segja um efnislega samhljóða
staðhæfingu í leiðara Morgunblaðs-
ins 29. desember sl.
Ábyrgð ríkisins vegna ASÍ
Talsmenn ASÍ hafa löngum gagn-
rýnt lífeyriskerfi opinberra starfs-
manna harðlega og hafa ítrekað bent
á tugmilljarða ábyrgð ríkissjóðs vegna
Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins.
Þeir hafa sagt_ að með þessu lífeyris-
kerfi sé verið áð velta kostnaði af líf-
eyrismálum st'arfsmanna ríkisins yfir
á skattborgara framtíðarinnar.
Þótt röksemdafærsla fyrir þessari
gagnrýni sé að ýmsu leyti hæpin, er
engu að síður sérkennilegt að á sama
tíma og henni er haldið fram af
ASÍ, kaus það að greiða iðgjöld
vegna starfsmanna sinna til Lífeyris-
sjóðs starfsmanna ríkisins ogtryggja
þeim lífeyrisréttindi með sama hætti
og opinberum starfsmönnum. Með
þeirra eigin rökum hafa þeir því ver-
ið að velta lífeyrisskuldbindingum
yfir á félög í ASÍ, félaga þeirra á
komandi árum og á skattborgara
framtíðarinnar.
Samkvæmt útreikningi trygginga-
fræðinga getur Lífeyrissjóður starfs-
manna ríkisins ekki staðið við skuld-
bindingar sínar með eignum sínum.
Ríkissjóður er í ábyrgð fyrir háum
flárhæðum vegna þessara skuldbind-
inga. Þessi ábyrgð nær til lífeyris-
réttinda þeirra starfsmanna ASÍ,
sem greitt hafa í sjóðinn með sama
hætti og allra annarra sjóðsfélaga
Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins.
Talnakönnun hf. hefur reiknað út
skuldbindingar vegna iðgjalda
starfsmanna ASÍ til sjóðsins. Þessar
skuldbindingar eru rúmlega 75 millj-
ónir króna í árslok 1994. Lífeyris-
sjóðurinn mun greiða þær. Ljóst er
að iðgjöld vegna starfsmanna ASÍ
og ávöxtun þeirra nægja hvergi
nærri til að greiða þessar skuldbind-
ingar. Uppbætur á lífeyri, sem ASÍ
mun greiða sjóðnum samkvæmt þeim
reglum sem gilt hafa, munu að öllum
líkindum ekki duga til að greiða það
sem á vantar. Mismunurinn verður
þá gi'eiddur af ríkissjóði og þar með
af skattborgurum landsins.
í þessu sambandi er rétt að benda
á að framansagt á að sjálfsögðu við
með sama hætti um alla aðila utan
ríkisins sem notfært hafa sér rétt til
að tryggja starfsmenn sína í LSR.
Einnig skal minnt á það sem áður
hefur komið fram að eftir árslok
1990 hefur ASÍ ekki greitt í Lífeyris-
sjóð starfsmanna ríkisins fyrir starfs-
menn sína.
Lokaorð
Forsvarsmenn LSR hafa oft verið
gagnrýndir fyrir það af sjóðsfélög-
um að blanda sér ekki meira I um-
ræðu um málefni LSR sem hefur
því miður oft einkennst fremur af
haldlitlum staðhæfingum en þekk-
ingu. í upphafi greinar þessarar er
bent á það að umfjöllun í fjölmiðlum
um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins
að undanförnu hafi verið villandi og
í henni hafi verið rangar staðhæf-
ingar, sem nauðsynlegt væri að leið-
rétta. Með það í huga er framanrit-
að sett á blað.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins.
Deildaskipting Dagsbrúnar
og ófullnægð athyglisþörf
HUGMYNDIR B-
listamanna um deilda-
skiptingu Dagsbrúnar
hljóða upp á tvenns
konar deildaskiptingu;
annars vegar eftir
vinnustöðum og hins
vegar eftir starfsgrein-
um. Hvergi örlar á
neinni skilgreiningu um
þau vandamál sem
þessu eru samferða né
hvernig á að skipta
mönnum í deildir þar
sem forsendurnar
ganga þvert hvor á
aðra. Til dæmis eru á
mörgum stórum vinnu-
stöðum starfsmenn úr
mismunandi starfshópum í raun.
Hvernig á t.d. að greina á milli bíl-
stjóra og tækjamanna og annarra
þvílíkra hópa og þeirra sem vinna
nánast eingöngu í innanhússverk-
um, t.d. í fiskvinnslunni? Sama
spurning hlýtur að vakna með ýmsa
vinnustaði á vegum Reykjavíkur-
borgar, t.d., svo og í hafnarvinnu
og hjá flutningafyrirtækjum.
Þá er með öllu ósvarað þeirri spurn-
ingu sem kannski væri
þó réttara að leggja
meiri áherslu á, í hvaða
hópum eiga þeir að ná
áhrifum, m.a. á samn-
inga, sem ekki falla
undir þessar illa skil-
greindu deildaskipting-
arhugmyndir B-lista-
manna. Það er veruleg
hætta á að margir
starfsmenn, einkum á
smærrí vinnustöðum,
verði útundan í þessu,
svo að ekki sé nú minnst
á þá sem ganga at-
vinnulausir á hveijum
tíma. Einmitt þetta
ættu menn að hafa ofar-
lega í huga, samanber tilraunir núver-
andi ríkisstjómar til að ijúfa tengslin
milli tryggingabóta og launa - at-
vinnuleysisstyrkurinn er greiðsla úr
tryggingasjóði fyrst og fremst.
Reyndar hef ég hvergi rekist á það
í málflutningi B-listamanna að þeir
svo mikið sem minnist á aðstæður
atvinnuleysingjanna, en því miður er
sá hópur nokkuð stór í röðum Dags-
brúnarmanna.
Trúnaðarmenn og áhuga-
samir trúnaðarmenn
Inn í þetta blandast einnig hug-
myndir B-listamanna um áhrif trún-
aðarmanna sem þeir tala um að eigi
flestir að vera kjömir á vinnustað.
Ég veit ekki betur en svo hafi ævin-
lega verið þar sem starfsmenn á
vinnustað hafa sýnt vilja til þess að
fá tiltekinn mann sem trúnaðarmann.
Það formsatriði að stjórn skipi trúnað-
armanninn hefur mér vitanlega engu
breytt um þetta en hins vegar hefur
stjómin í einhveijum tilvikum orðið
að skipa trúnaðarmann á vinnustað
þar sem ekki hefur verið samstaða
um ákveðinn mann. En aftan í hug-
myndir sínar um val og áhrif trún-
aðarmanna innan deildanna hnýta
þeir hugmyndum um val áhugasamra
trúnaðarráðsmanna á aðalfundi. Með
hveijum hætti þetta val á að fara
fram eru þeir að öðm leyti fáorðir.
Þetta er athyglisvert vegna þess að
ekki er á þeim að heyra að þeir óski
eftir því að trúnaðarráðið tengist
stjóminni eins og verið hefur, heldur
virðist svo vera að stjómin eigi að
leika lausum hala og trúnaðarráðið
Ólafur
Guðmundsson
að vera í öðm hlutverki. Þetta er með
sama marki brennt og margt annað
hjá þeim félögum. Hugmyndimar em
lítið áþreifanlegri en ský á himni.
Sameining verkalýðsfélaga
Hugmyndir um sameiningu verka-
lýðsfélaga, fyrst og fremst Dags-
brúnar og Framsóknar núna og síðar
væntanlega fleiri félaga, ef til vill
Hlífar í Hafnarfirði og Iðju í Reykja-
vík og Félags starfsfólks í veitinga-
húsum sem öll starfa einnig fyrir
láglaunahópa eins og fyrstnefnd fé-
B-listinn hefur ekki
mótaðar hugmyndir,
segir Olafur Gunnars-
son, um markvissar
breytingar.
lög, virðast hafa alveg fallið í skugg-
ann af deildaskiptingarhugmyndum
A-listans. Það leiðir af sjálfu sér að
deildaskipting félaga og sameining
þeirra hljóta að haldast í hendur að
einhveiju leyti.
Af þeim sökum er það heldur tor-
tryggilegt þegar menn skella fram
hugmyndum um annað málið án þess
að ræða hitt málið í tengslum við
það. Þó í stefnuskránni standi orðalag
um að deildaskiptingin hljóti að vera
sveigjanleg og þá væntanlega breyti-
leg í ljósi ástands á hveijum tíma,
er það ekki góðs viti að sjá að
flumbrugangurinn og viðþolsleysið
virðist ráða mestu í þessum efnum.
Lögð er áhersla á að deildaskiptingin
verði að eiga sér stað strax. Ekki
virðist vera hugað að því að málefnið
þarfnist gaumgæfilegrar umræðu og
ekki virðast menn heldur hafa hugsað
sér að láta samþykktir um t.d. stjórn-
arhætti innan hverrar deildar og önn-
ur álíka málefni sem hljóta að koma
upp á borðið, fá afgreiðslu á aðal-
fundi félagsins, en í Dagsbrún eins
og öllum öðrum félögum er yfirleitt
gert ráð fyrir því að aðalfundur hafi
síðasta orðið í allri stefnumörkun.
Málflutningur B-listamanna um
deildaskiptinguna virðist helgast af
von þeirra um atkvæðafjölda úr þeim
hópum sem telja sig hafa sérstaklega
góða aðstöðu í kjarabaráttunni og
vilja fá sínum málum framgengt frek-
ar en fengist hefur í sérkjarasamning-
um Dagsbrúnar, en þeir hafa á undan-
fömum árum verið um 20 talsins.
Hætt er hins vegar við að hinn al-
menni félagsmaður verði útundan
gangi þessar hugmyndir eftir.
Ég varpa að lokum fram þeirri
spurningu, hvort mönnum finnist
ekki að þetta óþol B-listamanna eftir
einhveijum breytingum, sem þeir þó
hafa ekki mótaðar hugmyndir um
hveijar skuli vera, minni einna helst
á viðbrögð þeirra sem búa við ófull-
nægða athyglisþörf?
Höfundur er Dagsbrúnarmaður
og stuðningsmaður A-lista.