Morgunblaðið - 05.05.1996, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 6. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Bannsóknir styðja
aldur Vuilandskortsins
Fundur Vínlandskortsins vakti feikna athygli
víða um heim þegar frá honum var skýrt
árið 1965. Kortið færir sönnur á að fræði-
menn suður í Evrópu höfðu haft spumir af
ferðum Leifs heppna og fundi Vínlands löngu
1 >
fyrir daga Kólumbusar. A 8. áratugnum var
áreiðanleiki kortsins dreginn í efa vegna
efnasamsetningar bleksins og fleira. Nýjar
rannsóknamiðurstöður styðja aldur kortsins.
Bogi Þór Arason og Hallur Þorsteinsson
rifjuðu upp frásagnir af „merkasta korta-
fundi aldarinnara og kynntu sér nýlegar
rannsóknir á Vínlandskortinu.

73». T% tkiiArt <H3

„Merkas
sannar '
kortafundur
aldarinnar11
Leifs heppna
6 KcmíS tt ( lcíUmAr )i>»JuLrcf eiit. ijrf jið
)/wiU lillkl ú íoti'lfst o- ennúUS Ixikfcll, *cm fwrir
. |a& TóiiiKU, v>i> VínlAo4ífui«lur l«íf« lic^pua '~<r
»|.M «jk«ih|;m kufijiur htr norður i lijara vrraWur.
)*i>Uit liitfðu írædinitni) suOnr i áifu «inmg liaft
iU tKMiuix tputixit tyrlt Uaea Kúhmdiusar.
t © MorsunlilaðíJ l>cfor fritt, ao í
kuifta út WU. |int scm tiu er lantlslirv/ fietta or
*aj;( fri jauowti*um írirMmsfiua í. Jivi. VrcUaniaiI-'
i» Mbl. I I.«nden. Júl.ann 9ijfiirS*s£>r\, UamvaJi mál
Jwlt* í a'xr, o? ftkk Jfivr \iy>yAf*jnptrt aö feékm lacroi
m! i vcít«nt >'al^Dnivcf*fl) Pr«sc »k. n'jiu>.t»s'. *»>» •
iMttiff t BrcttanUi o* i IkuutftilijuMM. K*#;i |<ac
io.a. fram, ai itla úr cru liðtn uion lamlahivfiú
tn cmiaaltptr n4ur»i>>ðt<r raitojýki»a»t»:i
jljj íVJfi vftií Urlar tyit «ti nó.
lum iiafa far«3 á hví u»». | H* Lo'nlúna.j
Wf Wff

MI. tU. — f»UM«»>' tí.*M-U< IUÍ
fMílnwíJf th<ipmU<l>lM.
Yale-kortið talið byggt á ísl. 14. aldar korti
Aagljóst að Kólumbas hatði vélneskju um Vesturheim
iilNS «c frú i«j;&i t MW
ú Ixoi'afilnj. var norak-
um vÍMtidamétiuum fti
|>ví akjrt í Oslfi MÓtic-ft f,
l«»4u<l«(:. .i4 ffiiwllzt Wfði
l IlaiMtavikjufium kurt titt
I*t#i. e» tiAðiménmum
k»:n>t ásamt nin að tcija
li J.v»nun Jxií*, aJ
novrteMÍr nvcnn iictttu
hannnð N-Ame-
jiku I<h,{;m í/rir <t»$u
kúÍHiutiuieir.
Kmt }>cUa k*m I kil*
fr«M :ifia 19S7, cn rfíM
l»-iur veriJ tci \rsi akjrt
M)4nWrricj;3 fytt «>, tiú, tr
h,h tífíH Tií&urrlWar
unnisöfcnA *KÍrra,
framiiafa (*n4 i {.Wum-
Htíit xlta ar.
Tvlí* tr<»im*nn Y*lr-\£-
AfeWi.M.Uia, t»>»
*X *»m»» nf r*ko
F0RSÍ1H1U Morgunblaðsins 9. og 12. októbcr 1965 gcfa
glöggt til kynna að fundur Vínlandskortsins þótti mcrkisat-
burður. ítarlcgur grcinaflokkur fylgdi í kjulfarið þar scm
rakin voru viðbrögð við fundi kortsins og grcint írá cfni
Vínlandsbókarinnar.
Dregiö brúnu bleki á fornlegt og
ormétið bókfeli
BÓKIN The Vinland Map and
the Tartar Relation, sem
forlagið Yale University
Press gaf út 1965 og hefur
nú verið endurútgefin með
nýjum aðfaraorðum eftir
nokkra fræðimenn, náði þegar met-
sölu. Það var ekki síst því að þakka
að fjallað var um hana á forsíðu
dagblaðsins The New York Times
og í tímaritinu American Heritage.
Bókin vakti mikla athygii víða um
heim og var hún prentuð fjórum sinn-
um áður en hún seldist upp hjá for-
laginu árið 1981. í bókinni er auk
Vínlandskortsins áður ókunn gerð
frásagnar af för ítalans Pian del
Carpini til norðausturhluta Asíu um
miðja 13. öld og uppskrift hluta af
Söguskuggsjá Vincent de Beauvais,
sem andaðist árið 1264.
Höfundar bókarinnar telja að Vín-
landskortið hafí verið gert um 1440
eða rúmri hálfri öld áður en Kristó-
fer Kólumbus kom að ströndum
Ameríku árið 1592 í leit að nýrri
leið til Asíu. Á kortinu sést norðaust-
urströnd Ameríku, sem er kölluð
Vínland og teiknuð eins og eyja. Þar
stendur að Leifur Eiríksson og Bjarni
Heijólfsson hafi fundið Vínland um
árið 1000.
Morgunblaðið greindi á sínum
tíma frá útgáfu bókarinnar og kort-
inu í forsíðugreinum og greinaflokki
þar sem ýtarlega var greint frá efni
bókarinnar og niðurstöðum höfunda
hennar. Laugardaginn 9. október
1965 var sagt frá því í forsíðufrétt
að komið hefði í Ieitirnar „landabréf
eitt, dregið brúnu bleki á fomlegt
og ormétið bókfell, sem færir á það
sönnur, að Vínlandsfundur Leifs
heppna var ekki einungis kunnur hér
á norður hjara veraldar, heldur höfðu
fræðimenn suður í álfu einnig haft
af honum spurnir fyrir daga Kólum-
busar.“
Greint var frá því að mánudaginn
11. október, daginn fyrir Kólumbus-
ardaginn í Bandaríkjunum, kæmi út
samtímis í Bretlandi og Bandaríkjun-
um bók á vegum Yale University
Press þar sem landabréf þetta væri
birt og sagt frá rannsóknum fræði-
manna á því. Þar kæmi m.a. fram
að átta ár væru liðin síðan landabréf-
ið hefði fundist en endanlegar niður-
stöður rannsókna fræðimanna á því
hefðu ekki verið birtar fyrr. Sagt var
frá því í fréttinni að forstöðumaður
Lundúnaskrifstofu Yale University
Press væri kominn til Noregs ásamt
þeim fræðimönnum sem mest hefðu
unnið að rannsóknum á kortinu og
væru þeir að skýra Norðmönnum frá
gangi málsins sem vakið hefði
óskipta athygli, og sagt er að vísinda-
menn staðhæfi að þetta sé merkasti
Iandabréfafundur aldarinnar til
þessa.
Kcypt á cina milljón (lala
Víniandskortið, sem er 27,8 x 41
sm að stærð, fannst ásamt frásögn
af för á vegum páfa frá Frakklandi
á vit Mongóla á 13. öld, svokallaðri
Tartarafrásögn, í Genf í Sviss árið
1957. Það var bandarískur fornbóka-
sali, Laurence C. Witten II. að nafni,
sem keypti kortið og Tartarafrásögn-
ina úr einkabókasafni. Hann falbauð
þennan feng sinn bókasafni Yale-
háskóla, en setti upp það hátt verð
að ekki var hægt að greiða fyrir úr
sjóðum safnsins. Yaie-háskóli leitaði
þá á náðir eins af velunnurum skól-
ans, Pauls Mellons, sem nú fyrst
hefur verið nafngreindur, og kvaðst
hann með ánægju myndu kaupa
kortið og meðfylgjandi frásögn.
Hann setti þó það skilyrði að hann
myndi ekki gefa safninu þetta fyrr
en sönnur hefðu verið færðar á að
kortið væri upprunalegt, en fram að
því gæti safnið haft það að láni og
látið sérfræðinga rannsaka það.
Keypti Mellon kortið fyrir tæpa eina
milijón dollara.
Til þess að rannsaka kortið voru
fengnir þeir R.A. Skelton, yfirmaður
kortadeildar British Museum, George
D. Painter, starfsbróðir hans og
umsjónarmaður prentaðra bóka í
British Museum, og Thomas E. Mars-
ton, umsjónarmaður miðalda- og
endurreisnarbókmennta við háskóla-
bókasafn Yale. Eftir sjö ára yfirlegu
(árið 1964) lýstu þremenningarnir
því svo yfir að kortið væri ófalsað.
Var kortið þá gefið safninu ásamt
Tartarafrásögninni og Yale Univers-
ity Press tók að sér að gefa hvort
tveggja út í bók ásamt Söguskugg-
sjá de Beauvais, sem háskólinn hafði
í miliitíðinni keypt í London, og und-
irbjuggu þeir Skelton, Painter og
Marston útgáfuna.
Eftir útgáfu bókarinnar flugu
mörg stóryrði um það hver hefði
fundið Ameríku og rifjaðar voru upp
alls konar kenningar þar að lútandi.
Yale-háskóli efndi til mikillar hátíðar
vegna afhjúpunar Vínlandskortsins
daginn sem bókin kom út, 11. októ-
ber, og voru íslensku sendiherrahjón-
in í Washington viðstödd. Athöfnin
var haldin daginn fyrir Kólumbusar-
daginn í Bandaríkjunum og í forsíðu-
frétt Morgunblaðsins miðvikudaginn
13. október segir að það hafi vakið
mikla gremju ítalska og spánska
þjóðarbrotsins. Birtu flest blöð í
Bandaríkjunum mótmæli á Kólum-
busardaginn frá þeim aðilum sem
töldu birtinguna um kortafundinn
fjandskap við minninguna um landa-
fund Kólumbusar og ekkert mark á
honum takandi.
Niöurstööur ckki traustar
í riti sínu, Kortasaga íslands, ger-
ir Haraldur Sigurðsson bókavörður
grein fyrir Vínlandskortinu og sögu
þess. Þar kemur fram að kaflann úr
Söguskuggsjá hefðu enskir forn-
bókasalar keypt en hafnað korti og
Tartarafrásögn eftir að starfsmenn
British Museum hefðu látið í ljós efa
á því að kortið væri ófalsað. Ormétin
göt voru á bók (Tartarafrásögninni)
og korti, en þau stóðust ekki á.
Marston rakst á uppskrift Sögu-
skuggsjár í verðlista ensku fornbóka-
salanna og keypti. Bókin var einnig
ormétin og þegar Vínlandskortið var
borið að fremstu síðum bókarinnar
stóðust ormagötin á, og hið sama
varð uppi á teningnum þegar Tart-
arafrásögnin var lögð að öftustu síð-
um bókarinnar. Allt hafði þetta því
verið ein bók í öndvérðu að dómi
útgefenda The Vinland Map and the
Tartar Relation.
Sameiginleg niðurstaða höfunda
bókarinnar var sú að sama hönd sé
á korti og bókum. Kortið er dregið
á bókfell, en frásagnirnar báðar rit-
aðar að mestu leyti á pappír, en að
nokkru á bókfell. Sama vatnsmerki
fannst á pappír beggja bókanna.
Þótti höfundunum rithöndin benda
til Efri-Rínarlanda og áranna í kring-
um 1440, og geta þeir upp á Basel
sem líklegum ritunarstað, en þar var
haldið kirkjuþing mikið á árunum
1431-1449. Þá bendi vatnsmerkið
einnig til svipaðs tíma.
Haraldur segir í riti sínu að niður-
stöður bókarhöfunda séu ekki svo
traustar sem skyldi og „hefðu þeir
trúlega mátt sigfa fyrir sum þeirra
skerja, er þeir steyta á, ef til sér-
fróðra manna hefði verið leitað um
nokkur þau atriði, sem höfundana
hlaut að bresta örugga þekkingu á.“
Hann segir að sé Vínlandskortið ekki
nútímafölsun megi hugsa sér að það
hafi orðið til á þann hátt að höfundur-
inn hafi haft fyrir sér 15. aldar kort,
áþekkt heimskorti Andrea Biancos,
sem gert var 1436, og aukið að aust-
an og vestan eftir öðrum heimildum.
Þannig hafi hann haft fyrir sér kort
frá fyrstu árum 16. aldar eða eftir-
myndir þeirra, þegar hann dró upp
löndin í norðvesturhorni kortsins:
Vínland, Grænland og ísland.
Árið 1973 leiddu niðurstöður efna-
fræðilegrar rannsóknar á blekinu
sem notað var við gerð kortsins til
efasemda um trúverðugleika þess.
Rannsóknina annaðist Walter
McCrone, hjá McCrone Associates
rannsóknastofunni, en hann efna-
greindi hluta bleksins að beiðni Yale-
háskóla og komst að þeirri niður-
stöðu að það innihéldi anatas-títan,
litarefni sem fyrst hefði verið búið
til á árunum eftir 1920. Sunnudaginn
27. janúar 1974 greindi Morgunblað-
ið frá því í forsíðufrétt að fram-
kvæmdastjóri bókasafns Yale-
háskóla, Rutherford Rogers, hefði
sagt að Vínlandskortið kynni að vera
falsað. Hann sagði að efnarannsókn-
ir bentu til þess að gulbrúna blekið,
sem kortið er teiknað með, hafi ver-
ið framleitt á tuttugustu öld, eða um
fimm öldum síðar en kortið átti að
hafa verið teiknað. Walter McCrone
sagði að einnig hefði farið fram rann-
sókn á bleki handrita Tartarafrá-
sagnarinnar og Söguskuggsjárinnar.
Blekið sem notað hafi verið við gerð
þeirra hafi reynst sams konar og
samanburður við önnur handrit frá
fimmtándu öld hafi sýnt, að það sé
nær alveg öruggt að þau séu ófölsuð.
Nýjar vísbendingar urn
að kortið sé ófalsað
10. febrúar síðastliðinn gekkst
Yaie University Press fyrir alþjóð-
legri ráðstefnu í tilefni af nýrri út-
gáfu bókarinnar The Vinland Map
and the Tartar Relation, sem hefur
að geyma nýjar vísbendingar um að
Vínlandskortið sé ófalsað. Þátttak-
endur á ráðstfefnunni voru margir
vísinda- og fræðimenn, sem hafa
helgað sig leitinni að sannleikanum
um Vínlandskortið og ræddu þeir
nýjar kenningar og upplýsingar sem
fram hafa komið og styðja trúverð-
ugieika kortsins. Á ráðstefnunni kom
fram að bókasafn Yale-háskóla hefði
á laun lánað Thomas Cahill hjá Kali-
forníuháskóla í Davis kortið í fjóra
daga árið 1985, og hann hefði ásamt
samstarfsmönnum sínum gert á því
rannsóknir til að grafast fyrir um
efnsamsetningu bleksins. Með rót-
eindarmælingum á blekinu í heild
hefði hann komist að því að smá-
vægilegt magn af anatasi væri í blek-
inu, og vísindamenn hefðu síðar kom-
ist að því að efni þetta væri að finna
í náttúrunni. Þetta þýddi að hugsan-
lega gæti blek fræðimanns á miðöld-
um hafa innihaldið þetta efni. Sagði
Cahill í viðtali við The Yale Daily
News að Vínlandskortið skæri sig
ekki á neinn hátt úr þeim 150 hand-
ritum sem hefðu verið efnagreind
hjá háskólanum í Davis.
Jacqueline Olin frá Smithsonian-
stofnuninni í Washington sýndi einn-
ig fram á það á ráðstefnunni að eðli-
legt gæti talist að finna anatas í blek-
inu sem notað var við gerð Vínlands-
kortsins. Hún greindi frá því að með
þeirri aðferð sem lærðir menn hefðu
notað til að búa til blek á miðöldum
hefði anatas orðið til sem aukaefni,
og anatas hefði því auðveldlega get-
að komist í blekblönduna.
Fram kom á ráðstefnunni að vís-
indamenn eru nú að aldursákvarða
Vínlandskortið með geislakolum og
þótt, því hefði ekki verið formlega
lýst yfir kom fram að allt benti til
þess að aldur bókfellsins kæmi heim
og saman við niðurstöður þeirra
fræðimanna sem teldu að kortið
væri frá miðri 15. öld.
En Walter McCrone (honum var
ekki boðið á ráðstefnuna) er enn
sama feinnis og hann var árið 1973.
Hann telur Vínlandskortið vera 20.
aldar fölsun. The Yale Daily News
segir að í bréfi sem hann sendi John
Ryden, framkvæmdastjóra Yale Uni-
versity Press, segist hann standa við
upprunalegar niðurstöður rannsókn-
ar sinnar á blekinu og hann sé enn
sannfærður um að Vínlandskortið sé
falsað. Sagði McCrone að ef hann
hefði verið beðinn að skrifa kafla í
nýju útgáfu The Vinland Map and
the Tartar Relation, hefði heiti hans
verið: „Vínlandskortið, ennþá 20.
aldar fölsun.“