Morgunblaðið - 12.05.1996, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 12. MAÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. MAÍ 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Heilbrigðisnefnd Al-
þingis hefur afgreitt frá
sér frumvarp um tóbaksvarnir
og leggur til að bannað verði
að selja tóbak yngra fólki en
18 ára. Nú eru þessi mörk hins
vegar 16 ár. Þingnefndin hefur
einnig víkkað út ákvæði um
reykingabann í ýmsum opinber-
um húsakynnum þannig að nú
á slíkt bann einnig að ná til
húsnæðis, sem ætlað er til
íþróttaiðkana bama og ungl-
inga. Forstöðumenn annarra
stofnana eiga að gera áætlun
um útrýmingu á reykingum inn-
an þeirra fyrir lok ársins 2000.
Það ber að fagna þessum
breytingum á frumvarpinu, sem
herða ákvæði þess með ýmsum
hætti. Raunar eru full rök til
að ganga enn lengra og að haf-
izt verði handa um stórfellt
þjóðfélagslegt átak til að út-
rýma reykingum.
Margendurteknar vísindaleg-
ar rannsóknir sýna, að reyking-
ar eru lífshættulegar. Rann-
sóknir sýna líka, að sá sem
reykir stofnar öðru fólki í lífs-
hættu með reykingum. í raun
o g veru hefur reykingafólki ver-
ið sýnt mikið umburðarlyndi til
þessa. Það er hins vegar tími
til kominn að herða þennan róð-
ur.
Fyrir utan það, að reykingar
eru lífshættulegar menga þær
umhverfíð. Einstaklingur sem
reykir á vinnustað mengar um-
hverfi sitt. Sá sem reykir í bíl
veldur því að það er nánast úti-
lokað að stíga inn í þá bifreið.
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Bíll, sem stöðugt hefur verið
reykt í árum saman er tæpast
lengur söluvara.
Þeir sem verða fyrir því að
koma inn á hótelherbergi, þar
sem mikið hefur verið reykt
fínna fljótt að það hótelherbergi
er ekki boðleg söluvara.
Þeir sem koma inn á skrif-
stofur eða aðra vinnustaði þar
sem reykt er verða þess fljótt
varir, að mengunin er slík, að
ekki er verandi á slíkum stöðum.
Reykingar á vinnustöðum draga
því úr viðskiptum í viðkomandi
fyrirtæki.
Reykingamennirnir sjálfir
eru einhvers konar hreyfanlegt
mengunartæki, eins og allir
vita.
Það er tímabært að banna
reykingar með öllu á almennum
vinnustöðum. Þá undantekn-
ingu er hægt að rökstyðja, að
reykingafólk hafi afdrep fyrir
reykingar, þar sem öðrum er
ekki ami að.
Það er tímabært að banna
með öllu reykingar í opinberum
húsakynnum.
Það er tímabært, að veitinga-
staðir og hótel láti þess sérstak-
lega getið, hvort reykingar séu
leyfðar á viðkomandi stöðum,
svo að hugsanlegir viðskipta-
menn geti forðast þá staði.
Það hefur mikið áunnizt á
undanförnum árum í því að úti-
loka reykingar á stöðum, þar
sem hópar fólks koma saman.
Það má hins vegar ekki slaka á
heldur þvert á móti.
Það er ástæða til þess að
ræða, hvort veruleg verðhækk-
un á tóbaki getur átt þátt í að
koma vitinu fyrir þá, sem enn
reykja. Tóbak er dýrt í dag og
margir hætta að reykja m.a. af
sparnaðarástæðum eða þegar
þeir sjá hvað þeir geta veitt sér
af öðrum gæðum, ef þeir hætta
að reykja.
Það er líka ástæða til þess
að ræða, hvort hægt er að stór-
auka aðstoð við fólk, sem vill
hætta að reykja. í sumum tilvik-
um geta verið rök fyrir því að
fólk leggist inn á spítala til þess
að hætta að reykja. Þótt það
sé dýrt fyrir samfélagið getur
hver reykingamaður orðið enn
dýrari.
TIL
STYRKTAR
SOPHIU
HANSEN
Ánægjulegt er að sjá hvað fólk
hefur brugðizt vel við til þess
að veita Sophiu Hansen stuðn-
ing í baráttu hennar við að end-
urheimta dætur sínar. í fyrra-
dag efndu allar útvarpsstöðvar
landsins til söfnunar, sem skil-
aði rúmlega 11 milljónum í lof-
orðum um fjárframlög.
Barátta Sophiu Hansen hefur
vakið þjóðarathygli. Margra ára
átök við yfirvöld í Tyrklandi til
þess að ná fram rétti hennar,
hafa kostað mikla fjármuni en
ennþá meira í því tilfinningalega
og sálræna álagi, sem hún hlýt-
ur að hafa verið undir.
Almenningur á íslandi getur
veitt Sophiu stuðning með fjár-
framlögum en einnig með því
að hún finni, að þjóðin stendur
með henni í aðdáunarverðri bar-
áttu hennar fyrir rétti sínum.
Ólafur Egilsson, sendiherra
íslands í Tyrklandi, er nú farinn
þangað til þess að leggja
áherzlu á sjónarmið íslendinga
og íslenzkra stjórnvalda í mál-
inu. Vonandi verður ferð sendi-
herrans til þess að greiða fyrir
lausn þess.
GEGN REYKINGUM
1 OA BANDA-
IoU.ríska
sjónvarpsstjaman Jo-
an Rivers sagði í sam-
tali á Sky að hláturinn
væri ein dýrmætasta
eign mannsins, engin
skepna önnur gæti hlegið. En í
Nafni rósarinnar lætur Eco einn
munkanna lýsa því yfír að Kristur
hafí með alvarlegum dæmisögum
kennt okkur að leita paradísar en
ekki með gamansögum. Munkurinn
er á móti hlátri en er þá minntur
á að apar hlægi ekki. Ápar stöðva
ekki heldur tímann eins og mikill
listamaður getur gert með lista-
verki sem lifír af alla tortímingu;
alla gleymsku. Þannig listamaður
var hollenzki málarinn Johannes
Vermeer (1632-1675). Hann var
ekki einn þessara stórmeistara sem
deyja gleymdir eins og Melville. En
hann dó snauður þótt hann lifði
góðu lífí og í miklum metum í
heimaborg sinni Delft þarsem hann
málaði og verzlaði með listaverk.
Hann var sérfræðingur í grein sinni
og kallaður til Haag 1672 til að
meta ítölsk listaverk sem þá voru
til sölu. Hann var fæddur í Delft
og bjó þar alla tíð; tumaðist til
kaþólskrar trúar 1653 og giftist
Catharina Bolnes og lét hana eftir
sig og ellefu böm þeirra þegar hann
dó aðeins rúmlega fertugur að aldri.
Rúmum tuttugu ámm eftir andlát
hans voru 21 verk eftir hann sýnd
í Amsterdam en þau voru í einka-
eign. Talið er að hann hafí ekki
málað nema um 40 málverk og nú
eru einungis 35 listaverk viður-
kennd sem hans verk.
Sum þessara verka em
nú heimsþekkt eins og
Útsýn yfír Delft sem
hann málaði 1660-
1661, Kona í bláu les
bréf, málað 1663-1664,
Stúlka með eymalokka úr perlum,
málað um 1665, Kona með vatns-
könnu og Kona við hljóðfæri. Allar
em þessar myndir málaðar innan-
dyra, nema hin fyrst nefnda, og
sumir telja að fyrirmyndin sé oftast
Catharina, eiginkona listamannsins.
Og nú 320 ámm eftir dauða
Vermeers er hann að verða jafn-
frægur og þær poppstjömur sem
mest fer fyrir nú um stundir.
Ástæðan er sú að um helmingur
verka hans hefur nú í fyrsta skipti
verið sýndur á sérstökum listsýn-
ingum, eða 22 málverk, og munu
þetta vera stærstuVermeer-sýning-
ar sem um getur. Á þessum sýning-
um er semsagt einni mynd betur
en á sýningunni í Amsterdam 1696,
en þá tókst þeim víst að safna sam-
an 21 mynd úr einkaeigu einsog
fýrr getur.
Þessar Vermeer-sýningar hafa
staðið yfir í Washington þarsem 330
þúsund áhorfendur sáu sýninguna
og í Haag var hún opnuð 1. marz
og gert ráð fyrir því að 3-400 þús-
und manns sjái hana þar. í Hol-
landi hafa verið gefín út þijú
Vermeer-frímerki í tilefni af sýning-
unni, verk hans hafa verið sett á
CD-ROM disk og Stúlka með eyrna-
lokka úr perlum er seld á plastpok-
um og bómullarbolum. Paris Match
helgar honum 26 blaðsíður, en
HELGI
spjall
STÚLKA MEÐ EYRNALOKKA
ÚR PERLUM EFTIR VERMEER
Stúlka með eymalokka er á forsíðu
blaðsins.
Þannig hefur Vermeer nú verið
komið til skila við samtíð sem er
alin upp við glymjanda og miskunn-
arlausa gleymsku hins hraðvirka
markaðar en enginn málari hefur
skilið eftir sig jafnkyrrlátar myndir
og Vermeer né stöðvað tímann jafn-
rækilega og hann. Þessar sýningar
hafa þannig komið þeim'skilaboð-
um til okkar að mikil list á sér við-
reisnar von, jafnvel á okkar tímum.
Og nú er Vermeer loks kominn
í tízku.
M.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 11. maí
FYRIR SKÖMMU VAR gerð
opinber skýrsla starfs-
hóps, sem Björn Bjarna-
son, menntamálaráð-
herra, setti á fót í lok júlí-
mánaðar á síðasta ári til
þess að gera tillögur um
breytingar á útvarpslög-
um, „meðal annars með tilliti til breyttra
aðstæðna á íslenzka ljósvakanum, fjölgunar
ljósvakamiðla, aukinnar samkeppni, tækni-
breytinga og annarra atriða, sem komið
hafa til sögunnar frá því, að útvarpslög
tóku gildi árið 1985“, eins og segir í form-
ála að skýrslu starfshópsins.
Hér er um mjög mikilsvert mál að ræða,
enda augljóst, að samkeppnisstaðan á ljós-
vakamarkaðnum er mjög ójöfn og eðlilegt
að menn leiti leiða til þess að jafna sam-
keppnisskilyrði á þeim vettvangi atvinnulífs-
ins eins og öðrum. Til marks um þá áherzlu,
sem á það hefur verið lögð er sú staðreynd,
að fyrrverandi menntamálaráðherra, Ólafur
G. Einarsson, hafði einnig sett á stofn sér-
staka nefnd, til að gera tillögur um breyting-
ar á útvarpslögum.
Skömmu áður en núverandi menntamála-
ráðherra setti fyrrgreindan starfshóp á stofn
hafði Samkeppnisráð sent frá sér álit vegna
athugasemda Aðalstöðvarinnar um rekstur
Ríkisútvarpsins. í frétt í Morgunblaðinu 5.
júlí á síðasta ári segir svo um niðurstöður
Samkeppnisráðs: „... segir æskilegt að við
samningu nýrra útvarpslaga verði tekið tillit
til fjögurra atriða. Hið fyrsta er að ákvæði
1. og 2. mgr. 11. gr. útvarpslaga um Menn-
ingarsjóð útvarpsstöðva íþyngi einkareknum
útvarpsstöðvum. Útvarpsstöðvamar hafí
mestan hluta tekna sinna af auglýsingum
umfram þær útvarpsstöðvar, sem jafnframt
hafí tekjur af afnotagjöldum í einhveiju
formi. Að sama skapi að tekið verði tillit til
þess, að lögbundin afnotagjöld Ríkisútvarps-
ins skapi stofnuninni tekjulegt forskot á aðr-
ar útvarpsstöðvar og jöfn heimild Ríkisút-
varpsins og einkarekinna útvarpsstöðva til
fijálsrar tekjuöflunar (auglýsingar, fjár-
mögnun o.fl.) á meðan Ríkisútvarpið hafi
einnig lögbundin afnotagjöld, viðhaldi yfir-
burðastöðu Ríkisútvarpsins á markaðnum.
Að lokum er tekið fram, að aðgangur að
sjónvarpsrásum sé takmarkaður. Þær út-
varpsstöðvar, sem hafí yfír að ráða þeim
takmörkuðu gæðum, sem sjónvarpsrásir séu
og hafí fengið þeim úthlutað af hinu opin-
bera, hafí við það öðlast forskot á markaðn-
um.“
í forystugrein, sem birtist hér í blaðinu
tveimur dögum síðar, 7. júlí á síðasta ári,
sagði m.a. um þetta álit Samkeppnisráðs:
„Fyllsta ástæða er til að taka athugasemdir
og ábendingar Samkeppnisráðs um sam-
keppnisstöðu einkarekinna ljósvakamiðla
gagnvart Ríkisútvarpinu alvarlega. Við end-
urskoðun útvarpslaga er nauðsynlegt að taka
m.a. tillit til þessara athugasemda ... Við þá
endurskoðun þarf hins vegar að gæta þess
vandlega að búa ekki til nýja einokunarað-
stöðu hjá einhveijum hinna einkareknu ljós-
vakamiðla.“
í skýrslu starfshóps menntamálaráðherra
er fjallað um fjölmarga þætti í rekstri ljósvak-
amiðla, sem vert væri að taka til umræðu.
Að þessu sinni verður hins vegar fyrst og
fremst fíallað um þá meginþætti í skýrslu
starfshópsins, sem snúa að afnotagjöldum
og auglýsingum í RÚV. Eins og kunnugt
er leggur starfshópurinn til, að RÚV hverfí
af auglýsingamarkaði, afnotagjöld verði felld
niður en tekinn upp nefskattur í þess stað
eða Ríkisútvarpið verði einfaldlega tekið á
fíárlög.
■■■■■■■■■ EFTIR AÐ STÖÐ 2
Afnotagjald « starfa hefur
, • , hið sérstaka afnota-
pyrmr l aug” gjald, sem eigendum
UUI útvarpstækja er
skylt að greiða til
Ríkisútvarpsins, verið mörgum þyrnir í aug-
um. Menn segja sem svo: Hvers vegna er
fólki ekki fijálst að segja upp afnotum af
Ríkisútvarpi, hljóðvarpi og sjónvarpi, með
sama hætti og áskrifendur geta hvenær sem
þeim hentar sagt upp áskrift að Stöð 2?
Eftir að krafan um jöfn samkeppnisskil-
yrði í atvinnulífi varð yfírgnæfandi geta
eigendur einkarekinna útvarpsstöðva, þ.e.
hljóðvarpsstöðva, einnig sagt með fullum
rökum: Það er ójöfn samkeppnisstaða, að
keppinautur okkar, Ríkisútvarpið, fái af-
notagjöld í sinn hlut og noti þau til þess
að keppa við okkur, sem höfum engar aðrar
tekjur en auglýsingar.
Þessi álitamál hafa verið til umræðu hér
og í öðrum löndum eins og vonlegt er, þótt
engin lausn hafi fundizt, sem sæmileg sam-
staða geti tekizt um. Starfshópur mennta-
málaráðherra vill leysa þetta með því að
afnema afnotagjöldin og banna auglýsingar
í ríkisfjölmiðlinum.
Ef fyrst er vikið að þeirri tillögu starfs-
hópsins, að fella niður afnotagjöld og taka
upp nefskatt eða setja RÚV á fjárlög er
auðvitað ljóst, að hvorug tillagan mætir
þeim röksemdum, sem að framan voru
nefndar og hafðar eru uppi gagnvart afnota-
gjöldum. Sá notandi sem í dag spyr hvers
vegna hann sé skyldaður til að borga afnota-
gjald til RÚV, þótt hann hafí engan áhuga
á að notfæra sér þjónustu þess fjölmiðils,
vilji ekki hlusta á hljóðvarpið eða horfa á
sjónvarpið, getur með sömu rökum sagt:
Áf hveiju á ég að borga nefskatt til fyrirtæk-
is, sem ég vil ekki njóta neinnar þjónustu
hjá? Eigendur einkarekinna útvarpsstöðva
geta með sömu rökum sagj;: Það breytir
engu, hvort almenningur greiðir gjöld til
RUV í formi afnotagjalds eða nefskatts, í
báðum tilvikum er verið að mismuna ríkis-
fjölmiðlinum og einkareknu stöðvunum.
Hugmyndin um nefskattinn breytir því
engu um þær tvær meginröksemdir, sem
hafðar eru uppi gagnvart afnotagjöldunum
til RÚV. Nefskatturinn er bara afnotagjald,
sem heitir annað, er innheimt af fleirum en
afnotagjöldin og innheimtuaðferðimar yrðu
sjálfsagt aðrar og kannski ódýrari eins og
haldið er fram í skýrslu starfshópsins.
Hið sama má sejgja um framlög á fjárlög-
um til reksturs RUV. Notandinn, sem í dag
segir: Ég vil geta ráðið því, hvort ég kaupi
þjónustu RÚV eða ekki, getur með fullum
rökum sagt, að ef innheimta afnotagjaldsins
sé hluti af skattgreiðslum hans í ríkissjóð
sé það einungis formbreyting en engin efnis-
breyting, eftir sem áður sé til þess ætlast
að hann greiði til fjölmiðils, sem hann hafí
engan áhuga á að nota og eigendur hinna
einkareknu útvarpsstöðva mundu áreiðan-
lega spyija, hvers vegna þeir fái ekki fram-
lög á fjárlögum alveg eins og keppinautur
þeirra, Ríkisútvarpið.
Starfshópi menntamálaráðherra hefur því
gersamlega mistekizt að fínna þá lausn á
afnotagjöldunum, sem mæta þeirri hug-
myndafræðilegu gagnrýni, sem höfð hefur
verið uppi gagnvart þeim. Það er hins vegar
engin ástæða til að gagnrýna starfshópinn
fyrir það, vegna þess að hingað til hefur
sennilega öllum, sem um áþekk mál hafa
fjallað, mistekizt að fínna viðunandi lausn
á þessu álitamáli, sem mæti á fullnægjandi
hátt framangreindum röksemdum.
í þessu sambandi getur verið fróðlegt að
vitna til Reykjavíkurbréfs frá 18. ágúst
1991, þar sem fjallað var um þessi sömu
mál og vitnað til gagnmerkra umræðna á
vettvangi brezka Ihaldsflokksins. Þar var
vitnað til tveggja ritlinga, sem þá höfðu
nýlega komið út og var annar þeirra eftir
blaðamann og stjómmálamann að nafni
Stephen Milligan. Höfundur var þá einn af
ritstjórum brezka tímaritsins Economist en
hafði jafnframt verið valinn, sem frambjóð-
andi Ihaldsflokksins í þingkosningum, sem
fram fóru árið eftir að umrætt Reykjavíkur-
bréf birtist. Hann kom hingað til lands á
vegum starfsmanna RÚV í janúar 1992,
var kjörinn á þing um vorið en lézt fyrir
nokkrum misserum. Rétt er að taka fram,
að sá munur var á rekstri íslenzka ríkissjón-
varpsins og BBC í upphafi, að fyrrnefnda
sjónvarpið hóf strax útsendingar á auglýs-
ingum en BBC ekki.
I Reykjavíkurbréfi 18. ágúst 1991 sagði
m.a.: „I sérstökum kafla í ritinu fjallar höf-
undur (þ.e. Stephen Milligan) um fjármögn-
un á rekstri BBC en hér á landi hafa ein-
mitt orðið töluverðar umræður um réttmæti
þess, að RÚV innheimti afnotagjöld af öllum
eftir að fijálsu útvarpsstöðvarnar og Stöð
2 komu til sögunnar. Stephen Milligan seg-
ir, að þijár leiðir hafí verið nefndar; að fjár-
magna BBC með auglýsingum, að gera fyr-
irtækið að áskriftarsjónvarpi eða að fjár-
magna það með almennri skattlagningu.
Síðan segir höfundur, að auglýsingar í
BBC mundu óhjákvæmilega breyta dag-
skrárefni þess. Það yrði líkara dagskrá
einkastöðvanna í Bretlandi. Þess vegna yrði
þessi leið ekki til þess að auka fjölbreytni
og val heldur auka einhæfni sjónvarpsefnis
eins og menn þekki í Bandaríkjunum. Hann
spyr ennfremur hvers vegna eigi að breyta
því kerfi, sem framleiði sjónvarpsefni, sem
sé nánast einstætt að gæðum.
Þá er vikið að hugmyndinni um að gera
BBC að áskriftarsjónvarpi. Höfundur segir,
að yrði þessi leið farin, mundu hundruð
þúsunda áhorfenda, fyrst og fremst fátækt
fólk og gamalt, verða af dagskrá BBC en
aðrir yrðu að borga meira en þeir gera nú.
Loks telur hann fjármögnun BBC með al-
mennri skattlagningu leiða til þess, að ríkis-
stjómir hveiju sinni hafí meiri áhrif á fyrir-
tækið. Óbein áhrif pólitískra aðila yrðu mik-
il og niðurstaðan yrði sú, að fyrirtækið hefði
minni fjármuni handa á milli en nú. Niður-
staða Stephen Milligan er sú, að þótt gagn-
rýna megi afnotagjaldið séu rökin gegn
öðrum fjármögnunarleiðum enn sterkari."
Hinn ritlingurinn, sem vísað var til, var
skrifaður af manni að nafni Damian Green.
Hann á að baki starf hjá BBC og öðrum
sjónvarpsstöðvum í Bretlandi svo og hjá
brezka dagblaðinu The Times. í frásögn af
hans hugmyndum segir svo á þessum vett-
vangi 18. ágúst 1991: „Kjaminn í tillögum
hins höfundarins ... er sá að greiða eigi
afnotagjöldin í sérstakan sjóð, ekki beint til
BBC. Sérstakur aðili sjái síðan um úthlutun
þeirra og markmiðið sé að halda uppi fram-
leiðslu og útsendingu á hágæða sjónvarps-
efni. Megnið af því Qármagni mundi ganga
til BBC enda væri tilgangurinn meðal ann-
ars sá að varðveita kjamann úr starfsemi
þess, en þessi aðili hefði einnig heimild til
að úthluta hluta afnotagjalda til annarra
fyrirtækja í ljósvakamiðlun."
Þegar horft er til umfjöllunar starfshóps
menntamálaráðherra, þeirra röksemda, sem
fjallað var um hér að framan varðandi nef-
skatt og ríkisframlög og þeirra sjónarmiða,
sem fram hafa komið á vettvangi brezka
íhaldsflokksins, má færa rök aðþví að núver-
andi kerfí afnotagjalda hjá RÚV sé skárri
kostur en aðrar leiðir, sem bent hefur verið á.
Hins vegar er ástæða til að fjalla sérstak-
lega um þær hugmyndir, sem uppi vom í
Bretlandi um að gera BBC að áskriftarsjón-
varpi. Það er hugsanlegt að hægt sé í okk-
ar fámenna samfélagi að leysa þau vanda-
mál, sem Stephen Milligan benti á sem rök
gegn því að breyta BBC í áskriftarsjónvarp.
Augljóst er, að yrði ríkissjónvarpið gert að
áskriftarsjónvarpi væri jafnræði á milli þess
og einkarekinna sjónvarpsstöðva.
Það er líka ástæða til að ræða sérstak-
lega þær hugmyndir, sem Damian Green
setti fram um að viðhalda afnotagjöldum
en leggja þau í sérstakan sjóð, þannig að
einkareknar útvarpsstöðvar fengju eitthvað
af þeim í sinn hlut. Um þessar tvær hug-
myndir er ekki fjallað sérstaklega í skýrslu
starfshóps menntamálaráðherra. Æskilegt
er, að það hefði verið gert og ástæða til
að þær komi til umræðu við framhaldsmeð-
ferð málsins.
STARFSHÓPUR
Á að banna menntamálaráð-
. herra vill jafna sam-
auglýsingar? keppnisstöðuna á
ljósvakamarkaðnum
með því að banna auglýsingar í RÚV. Aug-
lýsingar hafa verið í Ríkisútvarpinu frá
upphafi og ríkissjónvarpinu einnig. Þessi
spurning kom áreiðanlega til umræðu, þeg-
ar sjónvarpið hóf göngu sína fyrir 30 árum.
Sú ákvörðun að taka upp auglýsingar í ríkis-
sjónvarpinu byggðist væntanlega á því, að
ella væri óframkvæmanlegt að hefja ís-
lenzka sjónvarpsstarfsemi en þá höfðu íbúar
höfuðborgarsvæðis og Suðurnesja um skeið
náð útsendingum sjónvarps varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli. En jafnframt er aug-
ljóst, að sú ákvörðun veikti mjög stöðu þeirra
fjölmiðla, sem fyrir voru og þá fyrst og
fremst dagblaðanna. Raunar má fullyrða,
að sú ákvörðun, sem tekin var á þeim tíma
um auglýsingar í ríkissjónvarpinu hafí átt
ríkan þátt í því að smám saman hallaði
undan fæti í útgáfu dagblaða hér, sem á

Morgunblaðið/RAX
VIÐ REYKJAVÍKUEHÖFN
þeim tíma voru fímm. Þau eru nú fjögur
a.m.k. á suðvesturhorninu, en tvö þeirra
hafa svo takmarkaða útbreiðslu að segja
má, að hér séu nú gefin út tvö dagblöð, sem
hafa einhveija burði og má ekki minna vera.
Með tilkomu ríkissjónvarpsins hurfu ákveðn-
ar tegundir auglýsinga úr dagblöðum og
þau urðu fyrir umtalsverðu tekjutapi.
Það má færa margvísleg rök gegn hug-
myndum starfshópsins um að banna auglýs-
ingar í RÚV. Hér skal þó fyrst og fremst
vakin athygli á því, að við óbreyttar aðstæð-
ur á ljósvakamarkaðnum mundi auglýsinga-
bann hjá RÚV þýða nánast einokun Stöðvar
2 á sjónvarpsauglýsingum. Þessi tillögugerð
kemur nokkrum vikum eftir að útvarpsrétt-
arnefnd tekur ákvörðun, sem enn hafa ekki
verið gefnar neinar rökréttar, skiljanlegar
og efnislegar skýringar á, um að svipta
helzta hugsanlega framtíðarkeppinaut
Stöðvar 2 þeim tækjum, sem sú sjónvarps-
stöð þarf að hafa til þess að veita RÚV og
Stöð 2 samkeppni. Þegar til viðbótar kem-
ur, að einn af ijórum fulltrúum í starfshópn-
um, er einn af æðstu yfirmönnum Stöðvar
2-Sýnar samsteypunnar er ljóst, að þessi
tillögugerð er ekki trúverðug, svo að ekki
sé meira sagt. Þar að auki hefur einn af
þessum fjórum fulltrúum, Tómas Ingi
Olrich, alþingismaður Sjálfstæðisflokks, lýst
andstöðu við hugmyndina.
Ef horft er á þessa hugmynd frá sjónar-
hóli auglýsenda og enn miðað við óbreyttar
aðstæður á ljósvakamarkaði, er augljóst,
að þeir væru settir í óþolandi aðstöðu. Þeir
ættu allt undir nánast einokun eins fyrirtæk-
is. Væntanlega mundi auglýsendum ekki
þykja það góður kostur. Þess vegna þarf
engan að undra, þótt menntamálaráðherra
hafí nú á Alþingi lýst því yfír, að þessi
hugmynd gæti ekki komið til framkvæmda
nema tryggð hefði verið virk samkeppni á
ljósvakamarkaðnum.
En jafnvel þótt slík samkeppni væri virk
er erfítt að sjá hvemig tryggja ætti Ríkis-
útvarpinu, hljóðvarpi og sjónvarpi, viðun-
andi tekjur til þess að halda uppi frambæri-
legri starfsemi. Þeir sem kunna að spyija,
hvort einhver þörf sé á því og hvort ekki
megi draga úr umsvifum RÚV ættu að bera
saman dagskrá ríkissjónvarpsins annars
vegar og dagskrár Stöðvar 2, Stöðvar 3 og
Sýnar hins vegar.
Þessi röksemd snýr fyrst og fremst að
sjónvarpsstöðvunum. En hvað með útvarps-
stöðvarnar? Það vekur furðu, að starfshópur
menntamálaráðherra skuli ekki leggja fram
augljósa tillögu til þess að jafna metin á
milli útvarpsstöðvanna og RÚV að þessu
leyti. Morgunblaðið hefur aldrei skilið rökin
fyrir því, að ríkið reki útvarpsstöð með létt-
meti á borð við rás 2. Enda eru engin rök
fyrir því. Það eru ákveðin rök fyrir því að
reka hið hefðbundna ríkisútvarp og verður
ekki farið nánar út í þau hér, en það eru
engin rök fyrir því að reka útvarpsrás með
léttmeti í samkeppni við aðrar slíkar einka-
reknar stöðvar. En jafnframt sölu á rás 2
ætti auðvitað að leggja stóraukna áherzlu
á að byggja RÚV upp sem hágæða út-
varps- og sjónvarpsstöð.
Ef rás 2 yrði seld einkaaðilum mundi
samkeppnisstaða einkareknu útvarpsstöðv-
anna gagnvart RÚV gjörbreytast á auglýs-
ingamarkaðnum. Auglýsendur vita, að fólk
hlustar mikið á létt útvarpsefni eins og sent
er út á einkastöðvunum og rás 2. Þessi
aðgerð ein út af fyrir sig mundi því valda
byltingu á auglýsingamarkaðnum einkare-
knu útvarpsstöðvunum til hagsbóta.
í SKÝRSLU
starfshópsins er lagt
til, að útvarpsréttar-
nefnd verði lögð nið-
ur, sett verði í lög
skýr fyrirmæli um
veitingu útvarps- og
endurvarpsleyfa og
að úthlutun þeirra
verði að fullu færð undir menntamálaráðu-
neytið.
Hins vegar er merkilegt og raunar óskilj-
anlegt, að ekkert skuli fjallað í skýrslu
starfshópsins um það álit Samkeppnisráðs
frá 5. júlí á síðasta ári, að þau fyrirtæki,
sem hafi yfír að ráða þeim takmörkuðu
gæðum, sem sjónvarpsrásir eru og hafi
fengið þeim úthlutað af opinberum aðilum
hafí við það öðlast forskot á markaðnum.
Hvernig ætlar starfshópurinn að jafna þann
aðstöðumun? Af hveiju er ekki fjallað um
þennan þátt í ójafnri samkeppnisstöðu á ljós-
vakamarkaðnum? Þetta er þeim mun óskilj-
anlegra þar sem starfshópurinn er fyrst og
fremst skipaður markaðssinnuðum sjálf-
stæðismönnum.
í umræðum á Alþingi um þetta mál fyrir
skömmu útilokaði menntamálaráðherra ekki
viðameiri gjaldtöku en nú er í gildi fyrir sjón-
varpsrásir, sem er smámunir, en benti á að
það væri Alþingis að taka ákvörðun um það.
Það er tímabært að Alþingi taki þetta mál
til meðferðar vegna þess, að núverandi fyrir-
komulag þessara mála er ekki boðlegt í nútí-
malegu viðskiptasamfélagi og minnir ekki á
neitt annað en hafta- og skömmtunarkerfi
fímmta og sjötta áratugarins, sem Jakob F.
Ásgeirsson, sagnfræðingur, hefur fjallað um
í merkilegri bók, Þjóð í hafti.
Ekkert fjall-
að um
ábendingu
Samkeppn-
isráðs
„Starfshópi
menntamálaráð-
herra hefur því
gersamlega mis-
tekizt að finna þá
lausn á afnota-
gjöldunum, sem
mæta þeirri hug-
myndafræðilegu
gagnrýni, sem
höfð hefur verið
uppi gagnvart
þeim. Það er hins
vegar engin
ástæða til að gagn-
rýna starfshópinn
fyrir það, vegna
þess að hingað til
hefur sennilega
öllum, sem um
áþekk mál hafa
fjallað, mistekizt
að finna viðunandi
lausn á þessu álita-
máli, sem mæti á
fullnægjandi hátt
framangreindum
röksemdum.“
I