Morgunblaðið - 14.07.1996, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Rax
RAGNAR Kristinn Krisljánsson, til vinstri, hugar að uppskeru dagsins ásamt Eiríki Ágústssyni framleiðslu- og ræktunarstjóra.
SÉÐ yfir hluta af húsakynnum og athafnasvæði Flúðasveppa.
eftir Pétur Gunnarsson.
ÆVINTÝRI
Á FLÚÐUM
VIÐSKIPn AIVINNULÍF
Á SUNIMUDEGI
Ragnar Kristinn Kristjánsson er 36 ára, fæddur í Reykjavík.
Hann stundaði nám í bændaskólanum á Hvanneyri og við Iýðhá-
skóla í Noregi, þar sem hann vann einnig sem fjósamaður.
Hann vann við löndun hjá ísbirninum í tvö ár áður en hann réðist
í svepparækt á Flúðum árið 1982. Auk þess að reka Flúða-
sveppi situr Ragnar Kristinn í stjórn Bananasölunnar hf. Hann
er kvændur Mildrid Steinberg. Þau eiga tvær dætur.
SAGA Ragnars Kristins
Kristjánssonar sveppa-
bónda á Flúðum er ævin-
týri líkust. Frá því hann
tók fyrstu skóflustungu að ræktun-
arstöð sinni á leigujörð í mýrlendi
við Flúðir haustið 1982 hefur þessi
36 ára gamli Reykvíkingur byggt
upp fyrirtæki þar sem ræktaðir eru
nær allir þeir sveppir sem neytt
er hérlendis. Þegar Ragnar, á tím-
um uppbyggingar í loðdýrarækt
og fiskeldi, knúði dyra hjá sjóða-
kerfi landbúnaðarins mætti honum
vantraust og tortryggni. í dag eru
Flúðasveppir stærsta framleiðslu-
fyrirtækið í uppsveitum Árnes-
sýslu, einn af hornsteinum byggðar
í sveitinni með um þijátíu manns
á launaskrá.
Eftir að Ragnar Kristinn hafði
stundað nám á Hvanneyri og við
lýðháskóla í Noregi, þar sem hann
vann jafnframt sem fjósamaður,
sneri hann heim og fór að vinna
við löndun hjá ísbirninum. Þar
steig hann fyrsta skrefið í átt að
svepparæktinni, sem hann hafði
haft áhuga á í talsverðan tíma.
Hann fékk langt jólafrí frá Eyrinni
árið 1981 til að skreppa til Dan-
merkur og kynna sér þessa fram-
leiðslu.
Þegar heim kom fékk hann
leigða lóð við Flúðir, seldi íbúð sem
hann átti í Reykjavik og lagði eign-
arhlut sinn í fyrirtækið. Hann byij-
aði að grafa fyrir grunni haustið
1982, einn síns liðs í hellirigningu
úti í veglausri mýri. Vegna veðurs
tókst ekki að koma húsinu undir
þak fyrr en sumarið eftir.
Húsin yrðu ekki fyrir í mýrinni
„Það er sagt að þeir hafi leigt
mér land héma í mýrinni svo að
húsin yrðu ekki fyrir neinum þegar
ég yrði farinn á hausinn," segir
Ragnar Kristinn . Á Flúðum gerðu
menn sér ekki háar hugmyndir um
að svepparækt þessa liðlega tví-
tuga stráks, sem var kunnugur í
sveitinni frá því að hann hafði ver-
ið í sveit á Galtafelli, og sótt skóla
á Flúðum í tvo vetur, ætti mikla
framtíð fyrir sér.
í fyrstu reisti hann 500 fer-
metra hús undir ræktunina og
gerði íbúð undir risinu þar sem
hann og síðar fj'ölskylda hans
bjuggu fyrstu 10 árin.
Fyrstu sveppirnir frá Flúða-
sveppum komu á markað 19. mars
1984. Á þeim tíma voru flutt inn
til landsins 300 kg. af sveppum á
viku. Ragnar Kristinn stefndi á að
framleiða um 500 kg. á viku. í dag
er framleiðsla fyrirtækisins 6-7
tonn á viku og innanlandsmarkað-
urinn hefur vaxið sem samsvarar
framleiðsluaukningunni.
Svepparækt telst til landbúnað-
ar hér eins og annars staðar en
framleiðslan minnir meira á háþró-
aðan líftækniiðnað enda er fengist
við örverur sem eru ofurviðkvæm-
ar fyrir raka- og hitastigi.
„Svepparækt byggist á 1000 smá-
atriðum. Ef maður gerir bara 999
hluti rétt getur útkoman orðið
uppskerubrestur," segir Ragnar
Kristinn.
Þegar gengið er um Flúðasveppi
er fyrst borið niður í rotmassagerð-
inni, þar sem grunnurinn að rækt-
uninni er lagður. Ragnar Kristinn
Kristjánsson hefur frá fyrstu tíð
búið til sinn eigin rotmassa úr ís-
lensku hráefni. Hann er greinilega
stoltur af þeirri sérstöðu fram-
leiðslunnar á Flúðum og leggur
áherslu á að sveppirnir séu hinir
einu sem að öllu leyti eru gerðir
úr íslensku hráefni. í rotmassa-
gerðinni er blandað saman eftir
kúnstarinnar reglum þeim bygg-
hálmi sem til fellur við kornrækt
á Suðurlandi, grasi úr frærækt í
Gunnarsholti og reyr sem Flúða-
sveppir rækta á 80 hektörum lands
í Rangárvallasýslu.
Náð ótrúlega góðum árangri
„Það hefur verið ákveðin þrá-
hyggja í mér að gefast ekki upp
við að framleiða rotmassann þrátt
fyrir að það hafi verið leyft að
flytja hann inn fyrir nokkrum árum
eftir talsverðan slag. Við höfum
stöðugt þurft að vera að klóra
okkur í hausinn yfir þessari fram-
leiðslu en ég held að við höfum
náð ótrúlega góðum árangri miðað
við hráefnið sem við höfðum. Það
held ég að megi þakka öllum þeim
sem unnið hafa að þessu með
mé_r,“ segir Ragnar Kristinn.
í skálanum þar sem massinn er
gerður er allt að 80 gráðu hitastig
og þar er honum velt saman og
snúið og hann vökvaður til þess
að búa til kjörskilyrði fyrir þær
örverur sem eru nauðsynlegar til
að ræktunin heppnist. Til að svo
megi verða þarf rakastig rotmass-
ans að verða nákvæmlega 72%.
Þetta er m.a. gert í vél sem er sú
eina sinnar tegundar og smíðuð í
vélsmiðju Bjarna Harðarsonar á
Flúðum í samvinnu hans og starfs-
manna Flúðasveppa.
Það tekur þijár vikur að búa til
rotmassann og síðan er honum
ekið í sérstaka klefa úr ryðfríu
stáli með miklum loftræstibúnaði.
Þar líða aðrar þijár vikur meðan
fram fer gerilsneyðing eða hita-
meðhöndlun þar sem hita- og raka-
stigi er stýrt til að drepa óæskileg-
ar bakteríur og örverur og síðan
aðlögunartímabil að því að massinn
verði móttækilegur fyrir sáningu.
Þá er sveppagrónum komið fyrir
í massanum með vélbúnaði sem
jafnframt umstaflar massanum og
hita- og rakastýringu beitt til að
tryggja rétt skilyrði þannig að
ekkert sé ræktað í massanum
nema þeir ætisveppir sem sóst er
eftir. Áð liðnum þremur vikum til
viðbótar er massinn fluttur með
vélum í 12 sérhannaða klefa þar
sem hann er hulinn mold og látinn
bíða í um þijár vikur til viðbótar
áður en farið er að tína.
Vélvæðing og orkunotkun
Yfir öllu framleiðsluferlinu er
vakað með tölvukeyrðum stýri-,
eftirlits-, og viðhaldskerfum og
hvert handtak starfsfólks er skráð
á blöð. Vélvæðing framleiðslunnar
er slík að alls eru um 200 mótorar
keyrðir í fyrirtækinu, fyrir utan
rafeindabúnað. Orkunotkun Flúða-
sveppa getur tímabundið komist í
á annað hundrað kílóvött. Ragnar
Kristinn segist frá upphafi hafa
lagt áherslu á nákvæma skráningu
starfa og þess vegna hafi það kom-
ið honum skemmtilega á óvart
þegar hann sótti námskeið í gæða-
stjórnun að fá staðfest að í raun
og veru hafi verið starfað sam-
kvæmt fullkomnu heimatilbúnu
gæðastjórnunarkerfi í fyrirtæki
hans.
„Það má segja að við séum hér
í heyskap á hveijum degi. Við erum
stöðugt í því í því að bjarga verð-
mætum frá skemmdum. Sveppirnir
tvöfalda stærð sína á hveijum degi
og það má ekkert fara úrskeiðis
svo að við verðum ekki fyrir ein-
hveiju tjóni,“ segir Ragnar Krist-
inn. Það er unnið alla daga vikunn-
ar í Flúðasveppum. Það er ná-
kvæmnisvinna að skipuleggja
ræktunina, t.d. þarf með fleiri
mánaða fyrirvara að gera breyt-
ingar til þess að mæta þeim sveifl-
um sem verða á eftirspurn í kring-
um stórhátíðir.
Um 30 stöðugildi eru við Flúða-
sveppi, þar af eru sex bundin fram-
leiðslu rotmassans. Þá er 1 '/2 starf
bundið viðhaldi véla og tækja en
Ragnar Kristinn segist hafa verið
einstaklega heppinn með starfs-
menn á því sviði.
Framleiðslunni, er pakkað í
kassa og að hluta til í öskjur.
Flúðasveppum er síðan deift í
verslanir um allt land fyrir tilstuðl-
an dreifikerfis Sölufélags garð-
yrkjumanna. Bíll frá sölufélaginu
sækir framleiðslu dagsins síðdegis
og hún er komin í verslanir um
land allt næsta morgun.
Ragnar Kristinn segir að eftir-
spurn eftir sveppum hafi vaxið
jafnt og þétt hérlendis og nú sé
innanlandsneyslan á mann orðin
meiri en í Noregi og Svíþjóð, en
að verða svipuð og í Þýskalandi,
Hollandi og Danmörku.
„Skýringin á því er fyrst og
fremst sú að við höfum getað
tryggt stöðugt framboð af vand-
aðri vöru,“ segir hann.
Eins og fyrr sagði hefur fram-
leiðslan á starfstíma Flúðasveppa
aukist úr um 500 kg. á viku í 6-7
tonn á viku. Samsvarandi aukning
hefur, að sögn sveppabóndans,
orðið á innanlandsneyslunni. Hann
segir skýringu á aukinni eftirspurn
vera annars vegar breytt neyslu-
munstur og hins vegar stöðugt
framboð af góðri vöru á verði sem
neytendur telji hagstætt. Hann
segist telja að innanlandsneyslan
sé við það að ná toppi.
Eini framleiðandinn
Ragnar Kristinn víkur sér undan
því að ræða um veltu fyrirtækisins
og söluverðmæti framieiðslunnar,
sem er 310-360 tonn á ári, en seg-
ir að verð hafi ekkert breyst í fimm
ár og verð hafi lækkað talsverð frá
þvi að hann hóf reksturinn.
Auk Flúðasveppa er einn
svepparæktandi starfandi á land-
inu, Ártúnssveppir, en starfsemi
þar hefur verið lítil undanfarið.
Ragnar Kristinn segir að í upphafi
hafi verið þrír aðrir framleiðendur
á markaðnum og um tíma voru sex
aðilar samtímis á þessum mark-
aði. Hann játar því að vissulega
hafi samkeppnin verið hörð á tíma
en hann vill ekki kveða upp úr um
hvaða atriði hafi skipt mestu um
það að hann stendur einn eftir á
markaðnum.
Ragnar Kristinn segist taka þá
ábyrgð alvarlega að hafa þá yfir-
burðastöðu á markaðnum sem
raun ber vitni. Hann segir að það
skipti sig höfuðmáli að ferska
sveppi vanti aldrei á markaðinn.
Þess vegna segist hann hafa frum-
kvæði að því að láta heildsala vita
ef í það stefnir að framleiðslan
muni ekki anna eftirspurn tíma-
bundið. Hann segist annars ekki
njóta neinnar sérstakrar innflutn-
ingsverndar; innflutningur sé ekki
háður magntakmörkunum. Vernd-
argjald á innflutning sé um 100
kr/kg auk um 7,5% tolla.
Stærsta fyrirtækið í sveitinni
Þá segir hann að full sátt hafi
náðst í máli sem kom á borð sam-
keppnisyfirvalda og varðaði aðgang
heildsölufýrirtækisins Mata að
framleiðslu Flúðasveppa til jafns
við Sölufélag garðyrkjumanna.
í
>
t
I
£
t
i
i
I
;
I
í
i
i
t
I