Morgunblaðið - 24.07.1996, Qupperneq 16

Morgunblaðið - 24.07.1996, Qupperneq 16
16 MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 1996 LISTIR MORGUNBLAÐIÐ íslenskur tónlistar- arfur fram í dagsljósið Norræni menningarsjóðurínn veitti Kára Bjamasyni og Bjarka Sveinbjömssyni í sam- vinnu við tvo norræna sérfræðinga hálfrar milljónar króna styrk til að hefja rannsóknir á nótnauppskriftum og lagboðum í íslenskum kvæðahandritum. Þetta er í fyrsta skipti sem þessu viðfangsefni er sinnt skipulega í nor- rænni samvinnu með fullkomnustu tækni. • • Orlygur Sigurjónsson ræddi við Kára og Bjarka um markmið rannsóknarinnar. Mbl/Asdís „VIÐ ætlum að gera allt sem stendur í þessum lúnu skræðum aðgengilegt á tölvutæku formi fyrir lærða sem leika,“ segja Kári Bjarnason og Bjarki Sveinbjörnsson í upphafi rannsóknar- innar á Islenska tónlistararfinum 1100-1950. \**r>*! ■ ...... ÞETTA kvæðahandrit (ÍB 196 4to) er sálmasafn með nótum frá árinu 1730. Seinna verður hægt að skoða það á Alnetinu ásamt ýmsum ítarlegum upplýsingum. Pappírshandritin sjálf verða hins vegar áfram geymd í dimmum, köldum og rökum kjallara Landsbókasafnsins. VERKEFNIÐ nefnist íslenski tón- listararfurinn frá 1100-1950, en eitt helsta vandamálið sem blasir við sérfræðingunum í upphafi rannsóknarinnar er sú takmarkaða vitneskja sem liggur fyrir um nótnaskrift og lagboða í íslenskum kvæðahandritum. Til útskýringar eru lagboðar stuttar hendingar í kvæðahandrit- um sem segja til um hvaða lag eigi að syngja við kvæðið. Páll Eggert Olason sem skráði handritakost Landsbókasafnsins hafði fremur lítinn áhuga á tónlist og því tók hann ekki sérstaklega fram að í handritunum væru nótur og lagboðar. „Þess vegna er ekki urn annað að ræða en að setjast niður og fletta í gegnum öll hand- rit og leita að nótunum og Iagboð- unum,“ segir Kári. Elsta handrit sem þeir Bjarki og Kári hafa und- ir höndum er frá 12. öld og um leið og þeir handleika þetta brúna skinnblað reifa þeir þær megin- spurningar sem þeir ætla sér að fá svör við. „Hversu algeng var tónlistariðkun og -kunnátta fyrr á öldum og hvert er samhengið við evrópska menningu í því sam- bandi?“ spyr Bjarki. Norræn samvinna með nýjustu tækni Kári og Bjarki ætla sér í sam- vinnu við Martin Knakkegaard lektor við tölvudeild tónlistardeild- ar Háskólans í Alaborg og Giselu Attinger tónlistarfræðing við Há- skólann í Osló að taka verkefnið skipulegum tökum og gera öll þau gögn sem þau komast yfir aðgengi- leg almenningi. Bjárki lýsir vinnubrögðum og verkaskiptingu sérfræðinganna: „Markmiðið er í meginatriðum að koma öllum niðurstöðum inn á Alnetið eða í margmiðlunarkerfið. Það þrep verður í grófum dráttum þríþætt. Fyrst verður mynd af handriti skönnuð inn og síðan verð- ur kvæðið við laglínuna skrifað stafrétt og á nútímastafsetningu. Þá verða allar nótnaskriftir skann- aðar inn á tölvuna með nútíma- nótnasetningu og hljóðskrá verður látin fylgja laginu,“ útskýrir Bjarki, sem mun sjá um alla tölvus- könnun. Allar nótnaumritanir verða í höndum Giselu og alla textavinnu mun Kári inna af hendi. „Minn hlutur í verkefninu,“ segir Kári, „er að taka saman skrá um höfunda auk allra sögulegra upp- lýsinga. Þar verður einnig skrá yfir bragarhætti og lagboða og eiga menn að geta valið um staf- réttan texta eða nútímastafsetn- ingu.“ Miðstöð tölvuvinnslunnar verður í Háskólanum í Álaborg. Þar hafa rannsóknartæki nýlega verið end- urnýjuð fyrir 12 milljónir króna. „Við siglum því beint inn í full- komnustu tækni sem völ er á,“ segir Kári. Ólafur á Söndum að lifna við Kári hélt fyrirlestur í Skálholts- kirkju fyrr í sumar þar sem hann ijallaði um Olaf Jónsson skáld á Söndum (1560-1627), en í handrit- um hans er mikið af nótum. Auk þess eru lagboðar Olafs víða í öðr- um varðveittum handritum. „Ólaf- ur var eitt vinsælasta skáld síns tíma og við vitum að lög eftir hann voru mikið sungin á 17. og 18. öld,“ segir Kári. „Okkar rannsókn á að miða að því að lög hans og allra hinna lifni við og verði notuð af íslenskum tónlistarmönnum sem vilja sækja sér innblástur, en til að svo verði þarf aðgengið að vera fullkomið," segir Bjarki. Reyndar eru lífgunartilraunir þegar hafnar, því Helga Ingólfsdóttir útsetti nokkur verka Ólafs sem verða flutt við messu í Skálholtskirkju í allt sumar. Magnús ryður burt söngmenningunni Árið 1801 urðu kaflaskipti í tón- listarsögunni því þá kom út Messu- söngs- og sálmabók Magnúsar Stephensens konferensráðs. Var það í fyrsta skipti sem nótur rneð nútímasniði voru prentaðar á ís- landi. „Magnús aðhylltist upplýs- ingastefnuna og leit svo á að tíma- bært væri að endurnýja úrelta söngmenningu. Þegar spurt er hversvegna einn maður skuli bera ábyrgð á svo sterkum sögulegum skilum er því til að svara að Magn- ús var háttsettur embættismaður og menningarleg forræðishyggja hefur því verið honum auðveld. Við getum fallist á að hann hafi tekið fyrir ákveðna hnignun, en um leið ýtir hann því fallega burt líka. Svo verður líka að gæta þess að handrit máttu sín lítils gegn útbreiðslu prentmálsins, sem loks hafði haldið innreið sína á ís- landi,“ segir Kári og ýtir sér svolít- ið yfir ákafa íslensku upplýsingar- mannanna. „Við ætlum að sýna fram á að margt sem skrifað var af nótum og lagboðum fyrir tíma Magnúsar standi fyllilega undir því sem kalla mætti mikilvæg menn- ingarverðmæti.“ Kári telur að munurinn á prent- uðum og handskrifuðum texta sé meiri en nemi eingöngu forminu. „Tilgáta mín er sú að það komi fram öðruvísi sýn á veruleikann í handskrifuðum textum því allt prentað efni laut ritstýringu hins klerklega yfirvalds langt fram eft- ir öldum,“ segir Kári. „Þetta snert- ir svið annarra fræðigreina líka og það verður spennandi að sjá hvort niðurstöður okkar leggja til nýjar forsendur þar að lútandi," bætir hann við. Sagan öll Kári og Bjarki segjast hafa orð- ið varir við áhuga þeirra sem frétt hafa af rannsókninni. „Ljóst er að ekki eru nein ókjör af nótum og lagboðum í íslenskum handritum þannig að verkefnið er raunveru- lega yfirstíganlegt. Það væri hugs- anlegt að Islendingar yrðu eins- konar fyrirmynd að því hvernig eigi raunverulega að grafa sig aft- ur að byijunarreit og klára dæm- ið,“ segir Kári. „Vegna smæðar okkar og tiltölulega vel þekktrar sögu okkar eigum við tök á að ná utan um verkefni á borð við það sem við erum að ýta úr vör. Þessi kaflaskipti í íslenskum tón- listarrannsóknum leiða hugann að því sem áður hefur verið rannsakað á þessu sviði. „Bjarni Þorsteinsson rannsakaði hina munnlegu geymd og Árnastofnun á mikið hrós skilið fyrir að halda verkinu áfram og tölvusetja niðurstöðurnar. Við mun- um hinsvegar einbeita okkur að hinni skriflegu arfleifð,“ segir Kári. Kári og Bjarki skrifuðu greinar- gerð um hugmynd að rannsókninni og lögðu fyrir Ögmund Helgason forstöðumann handritadeildar Landsbókasafns og Einar Sigurðs- son landsbókavörð. Þeir sýndu vel- þóknun sína á henni og í kjölfarið var umsókn send til Norræna menningarsjóðsins. Verkefnið fékk langhæsta styrkinn sem rann til íslenskra verkefna við síðustu út- hlutun, en hvenær koma svo niður- stöðurnar? „Okkur langar til að birta niður- stöður árið 2000 þegar Reykjavík verður menningarborg Evrópu. Þá verður vonandi hægt að sýna niðurstöður á tölvutæku formi og gaman væri að geta haldið veglega sýningu á handritum og stefna hingað öllum áhuga- og atvinnu- mönnum, sem tengjast viðfangs- efninu, til ráðstefnuhalds,“ segir Bjarki. „Sýnið okkur allt!“ Þeir félagar óska eftir samvinnu við leika sem lærða. „Ef einhveijir eiga í fórum sínum kvæðahandrit, nótnahandrit eða jafnvel bara ljós- myndir, greinar eða efnisskrár, hvetjum við þá til að hafa samband og sýna okkur gögnin, hversu ómerkileg sem eigendum kann að þykja þau.“ Kári bætir því við að lokum að hann vonist til að á þúsund ára afmæli kristnitökunnar verði hald- in vegleg ráðstefna um kirkjutónl- ist - að sjálfsögðu hvergi annars staðar en í Skálholti. Tónleikar í Borgar- neskirkju EYDÍS Franzdóttir, óbóleikari og Brynhildur Ásgeirsdóttir, píanóleikari, halda tónleika í Borgarneskirkju, fimmtudag- inn 25. júlí, kl. 20.30. Tónleik- arnir, sem eru um klukkustund að lengd, eru hugsaðir sem ferðalag með hlustendur víðs vegar um Evrópu. Menn munu kynnast ólíkum stíl og ein- kennum í tónlist mismunandi þjóða m.a. blóðhita Ungvetja, þýskri rómantík og franskri sveitasælu. Tónleikarnir verða endurteknii' í Stykkishólms- kirkju sunnudaginn 18. ágúst kl. 17. Kvöld- skemmtun á Sóloni Islandusi FIMMTUDAGINN 25. júlí næstkomandi mun hópur lista- manna standa fyrir kvöld- skemmtun á efri hæð Sólons íslanduss. Þetta verður Ijöl- breytt dagskrá með blönduð- um atriðum. Boðið verður upp á forboðna ávexti og annað snakk. Aðgangur ókeypis. Gleðin hefst klukkan níu. Fram koma: Einar Már Guð- mundsson, Andri Snær Magnason, Bragi Ólafsson, Davíð Stefánsson, Magnúx Gezzon, Björgvin ívar, Val- gerður Guðnadóttir, Kjammar (léttsöltuð kjötsúpa) plús leynigestur og nýsjálenskur fjöllistamaður. Ljóðaupplest- ur á Svarta kaffinu UÓÐALESTUR verður á Svarta kaffinu, Laugavegi 54, kl. 22 í kvöld. Hjalti Rögn- valdsson les verkið Ástin Ljóð- listin eftir Paul Eluaerd í þýð- ingu Sigurðar Pálssonar. Tímarit SMÁPRENT Örlagsins, 7. hefti, er nú komið út. Útgáfu- dagur þess var 7. júlí en þann dag voru 10 ár frá því Örlagið var formlega stofnað. Á þessum tíu árum eru útgáfur Ör- lagsins orðnar sex- tán talsins, sögur, leikrit og ljóð eftir höfundana Jóhann Hjálmars- son, Berg- lindi Gunnarsdóttur, Kjartan Árnason og Magnus Dahl- ström, auk Smáprentanna sem flutt hafa ljóðabálka Jóhanns Hjálmarssonar og örleikrit Kjartans Árnasonar. Örlagið hefur nú lifað sinn fyrsta áratug. Það varð til kringum útgáfu ljóðabókar- innar Dagbók Lasarusar eftir Kjartan Árnason. Er efni af- mælisútgáfunnar, Sjö ljóð frá liðnum tíma, sótt til þeirrar bókar, utan eitt ljóðanna sem birtist í smásagnasafninu Frostmarki frá 1987, eftir sama höfund. Smáprentið er í brotinu A6, er 8 síður og kostar 150 krónur. Kjartan Árnason

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.