Morgunblaðið - 07.09.1996, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
t
ÆJm h,
m mií
TTA ára drengur sem átt hefur
l heima í útborg Lundúna lungann úr
'klífi sínu kemur til íslands til að heim-
sækja ættingjana. í fljótu bragði virðist
drengurinn, Jón Sigurður, kallaður Jónsi,
ósköp líkur jafnöldrum sínum hér á landi.
Hann er ljós yfirlitum, kvikur í hreyfingum
og það skemmtilegasta sem hann gerir er að
leika fótbolta.
Það er ekki fyrr en blessað barnið fer að
koma með ýmsar athugasemdir um umhverf-
ið að ættingjamir gerá sér grein fyrir að
drengurinn er alinn upp við allt annan vem-
leika en þau. Honum finnst ekki aðeins
merkilegt að geta drukkið vatnið úr krana og
þurfa ekki að kaupa það rándýrt á flösku eða
kút. Enn skrýtnara finnst honum að geta
bara lagst á magann við læk úti í náttúrunni
og drakkið vatnið úr honum. í fyrstu var
hann alls ófáanlegur til þess því hann vissi að
það gat reynst stórhættulegt vegna mengun-
ar í landinu þar sem hann hefur alist upp.
Þetta atvik gerðist einmitt þegar hann
heimsótti ættingjana sem dvöldu á ættaróðali
fjölskyldunnar að Oddsstöðum á Melrakka-
sléttu sem nú þjónar hlutverki sumarleyfis-
dvalarstaðar en þar laukst upp fyrir honum
alveg nýr heimur. Einn daginn kom Jónsi
hlaupandi inn í bústaðinn og var mikið niðri
fyrir, togaði í stæðilegan frænda sinn og bað
hann koma með sér niður að sjó. Þegar þang-
að kom benti Jónsi á sel sem lá þar makinda-
lega á steini. Vildi hann að frændinn aðstoðaði
hann við að koma selnum í sjóinn þar sem
hann ætti heima. Frændinn útskýrði að selur-
inn væri bara í sólbaði og þegar hann hefði
fengið nóg af því kæmi hann sér sjálfur í sjó-
inn. Jónsi hafði aftur á móti séð í sjónvarps-
fréttum og heyrt sögur af selum og hvölum
sem lent höfðu í ýmsum hremmingum og
JÓNSI er barnameistari Oddsstaða í
túttukasti, hann er líka mikill áhugamaður um
fótbolta, hér er hann með Arsenal trefilinn sinn.
VlBrutmJij
Hann býr í útjaðri stórborgar og kom til að heimsækja
------------------————_—-----------------------------
ættingjana á Islandi og kynntist þá ýmsu sem kom
honum verulega á óvart. Hildur Einarsdóttir skyggn-
ist inn í reynsluheim Jóns Sigurðar Péturssonar
Róbertssonar.
Greenpeace eða einhverjir álíka höfðu bjarg-
að, það var von að drengurinn misskildi
ástandið.
fieta menn átt et//-
ur ng fjöll?
Jónsa fannst líka skrýtið að
menn skyldu geta átt svona
stórt land eins og var i
kringum Oddsstaði og jafn-
vel heilt fjall eða eyju. Hann
var heillaður af víðáttunni,
það sást ekki í hús í margra
mílna íjarlægð. Hann sem hafði
vanist því að leika sér í litlum
garðskika bak við húsið þeirra
heima, þar sem stóð hús við
i hús svo langt sem augað eygði.
Hann var líka ófáanlegur í
íyrstu til að klifra yfir gh’ðingar,
slíkt var alveg bannað á hans
heimaslóðum. Jónsi hafði gaman af
að geta farið út í náttúruna og tínt mat-
inn upp af jörðinni, sveppi, fjallagrös,
og ber og hann var eldsnöggur að
tína. Það var æði að fá krækiberjasaft
út á grautinn og hann tíndi stærsta
sveppinn af öllum en fjallagrasasúpan
var „ógeðslega vond“. Annars finnst
honum maturinn á Islandi góður, ekki
síst fiskur og pylsur, en slátrið finnst
honum „soldið vont“.
Við sumt vai- hann hræddur
og kríurnar þegar
þær steyptu sér ógn-
andi niður að
honum eins og
þær ætluðu
að gogga í
höfuðið á
honum.
„En þær
era bara að passa eggin og segja okkur að
fara burt,“ segir hann þegar hann er farinn að
venjast þeim. Honum var kenndur munurinn
á á og hrúti.
Jónsi hefur vanist því að tala ensku heima
hjá sér í Harpenden. Mamma hans, Herdís
Dögg Sigurðardóttir, talar stundum við hann
íslensku en bæði stjúpfaðir hans, Carey
Moulder, og vinir hans tala eingöngu ensku.
En hann hefur verið duglegur að æfa sig á ís-
lenskunni síðan hannLom til íslands. Auðvit-
að talar hann stundum svolítið bjagað mál en
það gerir ekkert til, æfingin skapar meistar-
ann. Jónsi fór í fyrsta skipti í sund á Islandi.
í Harpenden er engin almennings sund-
laug, fólk verður að vera meðlimir í heilsu-
ræktarklúbbi til að komast í laug sem getur
kostað mikla peninga. Sund er heldur ekki
kennt í almennum skólum. Jónsi naut þess að
fara í sund, ekki síst í sundlaugina á Vopna-
firði sem er uppi í hárri fjallshlíð. I fýrstu
gleypti hann mikið vatn en amma hans, Borg-
hildur Anna Jónsdóttir, hefur verið að kenna
honum að synda og kafa svo hann er farinn að
geta bjargað sér ágætlega.
Þarf eldu' að vera
hræddur úti á hi/nldin
Jónsi hefur lært margt merkilegt á eins og
hálfs mánaðar dvöl sinni hér á landi en hann
hefur líka lært ýmsa ósiði eins og að borða
mikið sælgæti. Hann segir að á Islandi borði
krakkar miklu meira gott en úti í Bretlandi.
Uppáhaldið hans er bland í poka. Hér eru
krakkarnir líka soldið gráðugir í gottið. Þegar
Jónsa var gefinn ís í sjoppu á Raufarhöfn
stuttu eftir að hann kom tók hann við ísnum
úr hendi búðarstúlkunnar og þakkaði henni
fyrir. Frændsystkini hans voru búinn með
hálfan sinn ís þegar Jónsi spurði loks kurteis-
islega, „má ég byija“. Afgreiðslustúlkan var
svo hrifin af hæverskunni að hún bauð
drengnum innfyrir búðarborðið til að skoða
herlegheitin.
Jónsi hefur líka lært þann ósið af íslenskum
krökkum að vilja ekki fara að sofa á kvöldin
fyrr en seint og síðarmeir. Heima í
Harpenden er hann kominn í háttinn upp úr
klukkan átta en hér bendir hann bara út um
gluggann og segir: „Það er ennþá dagur“ og
neitar að fara í rúmið. Þá er klukkan ef til vill
að verða ellefu. Hann sér líka krakkana í ná-
grenninu vera að leika sér úti. Hvers vegna
má hann þá ekki gera það líka? Það er mikið
frjálsræði á Island, „ ...og maður þarf ekkert
að vera hræddur þótt maður sé seint úti á
kvöldin eða einn heirna," segir hann. Og hér
má líka pissa úti án þess að vera sektaður.
Já, Jónsi fer reynslunni ríkari heim til sín í
stórborgina. Hann fer líka með meistaratitil í
túttukasti upp á vasann. Því hann varð barna-
meistari í þeirri grein á Oddsstöðum.
Túttukast gengur út á það að sparka sem
lengst af sér gúmmískónum sem er afar nýti-
legur skófatnaður í sveitinni. Jónsi Ætlar að
taka gúmmískóna heim með sér og sýna vin-
um sínum íþróttina.
Er frelsað fólk veikara fyrir?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR FJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
Spurning: í pistli þínum um dul-
skynjun nýlega kemur fram að
þeir sem hafa veikari varnarhætti
séu næmari og hafi meiri dul-
skynjunarhæfileika. í framhaldi
af því langar mig að spyrjahvort
fólk með sterka trúarsannfær-
ingu. sé viðkvæmara fyrir ytri
áhrifum og fari þess vegna í
nokkurs konar trúarvímu. Er því
hættara við geðsjúkdómum en
öðra fólki?
Svar: Ýmsir fræðimenn hafa velt
fyrir sér spurningum í þessa vera
og rannsóknir hafa verið gerðar á
því hvort trúarlíf manna hafi
áhrif á geðheilbrigði þeirra til
hins betra eða verra.
Trú fólks er í flestum tilvikum
stór þáttur í sálarlífí þess, þótt
allflestir, ekki síst hér á landi,
flíki trú sinni lítt og líti á hana
sem einkamál, sæki sjaldan
kirkju og taki ekki þátt í safnað-
arstarfi. Margir era efasemdar-
menn, en aðrir hafa þróað með
sér trúarsannfæringu frá barn-
æsku. Flest bendir til þess að trú-
in veiti þeim öryggi og styrk og
treysti þar með vamir þeirra og
hæfni til að mæta áfóllum og al-
mennt að lifa lífinu. Þeir sem ekki
era trúaðir geta haft jafngóðar
varnir og persónustyrk, en styðj-
ast þá við önnur lífsgildi.
Annar hópur trúaðs fólks era
þeir sem hafa skyndilega eða á
skömmum tíma snúist til heitrar
trúarsannfæringar og taka af eld-
móði þátt í trúarathöfnum og þá
helst innan safnaða sem rækta og
boða trú sína á annan og virkari
hátt en tíðkast í almennu safnað-
arstarfi í landinu. Þetta er að
sjálfsögðu ekki einlitur hópur, en
það er að miklu leyti sameiginlegt
með þessum einstaklingum að
þeir telja sig hafa „frelsast" við
þessi umskipti. Það er væntan-
lega þessi hópur fólks sem spyrj-
andi á við.
Fjölmörg dæmi era um það að
einstaklingar frelsist til trúar eftir
langvarandi erfiðleika eða alvar-
leg áfóll, eftir að önnur bjargráð
leystu ekki vanda þeirra. Það er
þó ekki einhlítt og bendir margt
til að persónuleiki og skapferli
fólks ráði því ekki síður að það
kýs að rækta trú sína á þennan
hátt. Ef það er opið og hrifnæmt
vill það fá að tjá trú sína á óþving-
|^\| Frelsun
aðan og glaðværan hátt, og gleðin
færir þeim sælutilfinningu sem
mætti stundum nefna trúarvímu.
En er þetta hrifnæmi þeirra
ekki einmitt staðfesting á því að
þeir hafi veikari vamarhætti en
aðrir, á sama hátt og þeir sem era
næmari fyi-ir dulskynjun? Það
kann í mörgum tilvikum að vera
rétt, en ekld má gleyma því að
persónustyrkur ræðst ekki aðeins
af styrkleika varnarháttanna. Of
stífar vamir, sem koma í veg íyrir
innsæi í eigið sálarlíf og annarra,
geta verið óheppilegar og skapað
vissan aðlögunarvanda. Næmi, á
hinn bóginn, er verðmætur eigin-
leiki hjá manni svo fremi hann
hafi hæfilegar vamir og persónu-
styrk að öðra leyti. í flestum til-
vikum eflir trúarsannfæringin
innra öryggi og sjálfstraust og
gerir menn hæfari að glíma við
dagleg vandamál og mæta áfóll-
um.
í hugsýki og geðveiki eru trú-
arlegar hugmyndir oft mjög áber-
andi og þá jafnvel sem hluti af
ranghugmyndakerfi sjúklingsins.
Sumir vilja því álykta að trúarlíf
sjúklingsins hafi valdið geðsjúk-
dómi hans. Nú era trúmál, eins
og áður er getið, mikilvægur þátt-
ur í sálarlífi fjölda manna, án þess
að þeir telji sig sérstaklega trú-
aða og bæli jafnvel þessar hugs-
anir og tilfinningar. Við geðsjúk-
dóm koma þessar hugsanir upp á
yfirborðið og þá ekkert fremur
hjá þeim sem era opinberlega
heittrúaðir eða frelsaðir en hin-
um. Því má fremur líta svo á að
geðsjúkdómurinn valdi eða komi
fram í trúarragli en að trúarlífið
valdi geðsjúkdómnum.
Margar athuganir hafa verið
gerðar erlendis á því hvort fólki í
heittrúarsöfnuðum sé hættara við
geðsjúkdómum en öðrum. Flestar
rannsóknir benda til þess að tíðni
geðsjúkdóma hjá einstaklingum í
þessum trúarsamfélögum sé ekki
meiri en gengur og gerist hjá
öðra fólki, og sumar rannsóknir
sýna jafnvel hið gagnstæða.
Rannsóknir sem gerðar hafa ver-
ið á nokkrum sértrúarhópum í
Bandaríkjunum sýndu til dæmis
að tíðni alvarlegra geðsjúkdóma
var mun lægri í þessum hópum
en meðal almennings. Menn hafa
velt fyrir sé skýringum á þessu.
Talið er skipta mestu hve ein-
staklingar í þessum trúarsamfé-
lögum fá mikinn stuðning frá
hópnum. Söfnuðurinn sér um
sína, verndar þá og tekur á
vandamálum þeiira áður en í
óefni er komið.
Varhugavert er að alhæfa of
mikið í þessum efnum. Bæði trú-
arsamfélögin og einstaklingarnir
innan þeirra eru margs konar.
Vafalaust er að finna þar marga
sem þangað hafa leitað vegna
þess að þeir voru veikir fyrir.
Flest bendir þó til þess að al-
mennt veiti þátttaka þeirra í heit-
trúarsöfnuðum þeim aukinn styrk
og efli vamir þeirra fremur en að
brjóta þá niður og leiða til geð-
sjúkdóma.
• Lesendur Morgunbhidsius getíi spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggurá
hjarta. Tekið er á móti spurningum á
virkum dögum milli klukk/ui 10 og 17 í
síma 569 1100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.