Morgunblaðið - 07.09.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1996 29
AÐSENDAR GREINAR
i.
JÓHANN J. Ólafs-
son forstjóri og fyrr-
verandi formaður
Verzlunarráðs ís-
lands, ritar athyglis-
verða grein um fisk-
veiðistjórnina í Morg-
unblaðið 1. septem-
ber. Greinin er at-
hugasemdir við tvær
greinar sem ég skrif-
aði í Morgunblaðið
24. og 25. júlí og
nefndi „Eiga réttlæti
og hagkvæmni enn
að bíða?“. Tilefni greina minna
var að skömmu áður hafði í fyrsta
skipti í mörg ár verið tekin
ákvörðun um að stækka þors-
kveiðikvótann og veiðiheimildum
verið úthlutað ókeypis eins og
áður. í greinunum lagði ég til að
Alþingi setti um það lög í haust
að fyrir viðbótarheimildirnar
skyldi greiða lágt veiðileyfagjald,
40 kr. á kíló. Skyldi andvirðið,
1,2-1,3 milljónir króna, ekki
renna í ríkissjóð, heldur til al-
mennings í því formi, að per-
sónufrádráttur einstaklinga yrði
hækkaður að jafnaði um 750 kr.
á mánuði. í því fælist talsverð
kjarabót.
Sama dag og grein Jóhanns J.
Ólafssonar birtist vekur Morgun-
blaðið athygli á því í
forystugrein að mark-
aðsvirði aukningar
þorskkvótans sé um
2,5 milljarðar króna.
Síðar segir í forystu-
greininni: „Það er
með engu móti hægt
að réttlæta þá
ákvörðun stjórnvalda
að afhenda útgerðar-
mönnum í dag verð-
mæti, sem nema
tveimur og hálfum
milljarði króna, fyrir
ekki neitt, sem þeir
geta svo tekið til við
að selja á morgun og fá beinharða
peninga fyrir.“
II.
Þegar þessar síðustu greinar
okkar Jóhanns J. Ólafssonar eru
lesnar kemur í ljós að við erum
sammála um kosti og galla núver-
andi fiskveiðistjórnar nema að
einu leyti en þar er að vísu um
mikilvægt grundvallaratriði að
ræða. Það lýtur að skilningi á því
ákvæði gildandi laga að nytja-
stofnar á íslandsmiðum séu sam-
eign íslenzku þjóðarinnar og að
hlutverki veiðigjalds. Jóhann telur
mig vera þeirrar skoðunar að
lagaákvæðið þýði að ríkissjóður
sé beinn eigandi nytjastofnanna.
I samræmi við þetta telur hann
Það er meginhlutverk
veiðigjalds, segir Gyifi
Þ. Gíslason, að ráða bót
á því þjóðfélagsranglæti
sem viðgengst nú.
mig „mæla fyrir þjóðfélagsgerð
stórkostlegra ríkiseigna“ og vera
í hópi þeirra, sem „halda uppi stöð-
ugum áróðri fyrir þjóðnýtingu sem
lausn á öllum vanda“.
Það er grundvallarmisskilning-
ur, að hugmyndin um veiðigjald
eigi nokkuð skylt við fylgi við þjóð-
nýtingu. Hvorki ég né nokkur
annar aðili, sem styður veiðigjald,
hefur mælt með þjóðnýtingu ís-
lenzks sjávarútvegs. Þeir eru allir
sammála um að sjávarútvegurinn
skuli fyrst og fremst rekinn af
einkaaðilum á grundvelli markaðs-
búskapar. Veiðigjald er eitt þeirra
stjórntækja, sem beita má við
stjórn fiskveiða. Það er ekki skatt-
ur á sjávarútveginn heldur afgjald
fyrir hagnýtingu verðmætrar auð-
lindar. Þegar fyrirtæki greiðir fyr-
ir raforku, sem framleidd er af
Landsvirkjun, er það ekki skattur,
heldur greiðsla fyrir þjónustu, og
þannig mætti lengi telja. Það
breytir engu um eðli veiðigjaldsins
þótt það renni fyrst í ríkissjóð því
að löggjafarvaldið hlýtur að taka
ákvörðun um ráðstöfun þess í
þágu almennings og þjóðarheildar-
innar. Auk þess þarf veiðigjaldið
alls ekki að renna í ríkissjóð til
þess að geta orðið almenningi til
hagsbóta, svo sem tillaga mín um
veiðigjald af viðbótarheimildunum
ber vott um, en hún var um að
tekjurnar af veiðigjaldinu yrðu
notaðar til að hækka mánaðarleg-
an persónufrádrátt við skatt-
greiðslu.
Ég er ekki heldur þeirrar
skoðunar að lagaákvæðið um sam-
eign þjóðarinnar á nytjastofnunum
þýði að ríkissjóður sé beinn eig-
andi þeirra. Ákvæðið þýðir að arð-
urinn af fiskistofnunum eigi að
renna til allrar þjóðarinnar en ekki
lítils hluta hennar. Alþingi eigi að
taka ákvörðun um réttláta skipt-
ingu hans.
III.
Það er meginatriði í skoðun
Jóhanns J. Ólafssonar á því hvern-
ig haga skuli fiskveiðistjórninni
að fiskistofnana eigi að einka-
væða. Ýmsir fræðimenn á sviði
fiskihagfræði eru þeirrar skoðunar
að hægt sé að beita reglum einka-
eignarréttar við hagnýtingu nytja-
stofna í sjó og að því eigi að stefna
þar eð með því móti verði hagnýt-
ing þeirra hagkvæmust. Aðrir eru
þeirrar skoðunar að erfiðara yrði
að framkvæma slíkar reglur á
háfinu en varðandi auðlindir á
landi, í öllu falli mundi það taka
langan tíma að koma þeim á. Ég
er í hópi hinna síðarnefndu. Hug-
myndin um einkavæðingu fiski-
stofnana getur hins vegar engan
veginn talizt í brennidepli þar sem
hún er í beinni andstöðu við lagaá-
kvæði um sameign þjóðarinnar á
þeim en það var samþykkt með
samhljóða atkvæðum á Alþingi.
Kjarni málsins nú er að fram-
kvæma þetta lagaákvæði skyn-
samlega og ráðstafa veiðiarðinum
réttlátlega til almennings, eins og
t.d. hefur í aðalatriðum átt sér
stað um olíuarðinn í Noregi.
Einkavæðing getur auk þess leitt
til ranglætis, eins og dæmi eru
um í Rússlandi, þar sem sumir
markaðshyggjusinnar eru farnir
að krefjast endurþjóðnýtingar á
einkavæddum olíufyrirtækjum til
þess að koma á réttlátari skiptingu
arðsins með einkavæðingu upp á
nýtt.
Vandamálið, sem nú blasir við
í fiskveiðistjórninni, lýtur því ekki
að spurningunni um hvort einka-
væðing fiskveiðistofnanna sé
framkvæmanleg eða ekki og ekki
einu sinni heldur að því hvort það
sé líklegri leið en önnur úrræði til
þess að ná sem mestri hagkvæmni
í sjávarútveginum. Meðan auðlind-
ir sjávarins eru takmarkaðar verð-
ur að stjórna hagnýtingu þeirra
með veiðiheimildum. Og meðan
það ákvæði er í lögum að auðlind-
irnar séu sameign þjóðarinnar
verður að ráðstafa fiskveiðiarðin-
um í samræmi við það. Meðan fisk-
veiðiheimildir eru afhentar án
veiðigjalds er þeim, sem heimild-
irnar_ fá, afhentur fiskveiðiarður-
inn. I því felst óviðunandi þjóðfé-
lagsranglæti sem auk þess getur
leitt til óhagkvæmni. Það er meg-
inhlutverk veiðigjalds að ráða bót
á slíku þjóðfélagsranglæti. En
jafnframt er það skynsamlegt
stjórntæki til þess að bæta úr
misrétti milli atvinnugreina og
jafna óhagkvæmar sveiflur í þjóð-
arbúskapnum.
Höfundur er fv. ráðherra og
prófessor.
Mamma
Sameign þýðir
ekki þjóðnýtingxi
Gylfi Þ. Gíslason
Haustnámskeið
upplýsingar og skráning í símum 898-3493 & 588-8383
GYM 8oAND
Su&uriandsbraut 6
mánudaga kl. 19:15
miðvikudaga kl. 19:15
laugardaga kl. 16:00 AlKlKAI ReyKJAVÍK