Morgunblaðið - 31.12.1996, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 1996 C 27
stýringu og mismunun á milli vöru-
tegunda. Koma þarf á lægri virðis-
aukaskatti í einu þrepi enda felst
mikil neyslustýring í núverandi
tveggja þrepa kerfi. Með því að
leggja skattinn á í einu þrepi væri
kerfið gert einfaldara og réttlátara
og búast má við því að draga myndi
stórlega úr undanskotum. Lækkun
skatthlutfallsins gæti hjálpað til við
þetta, auk þess sem slík skatta-
lækkun myndi koma almenningi
mjög vel, þar sem með henni gætu
skapast forsendur fyrir lækkun
verðs á vörum og þjónustu.
Hér hefur verið vikið stuttlega
að tveimur tegundum skatta, en að
sjálfsögðu þarf einnig að huga að
öðrum sköttum þegar stefnan í
þeim málum er ákveðin. Raunar er
mikilvægt að stjórnvöld marki sér
skattastefnu til framtíðar, þannig
að atvinnulífið og almenningur geti
gert áætlanir og ráðstafanir fram
í tímann án þess að eiga sífellt á
hættu að teknar verði einhveijar
kollsteypur í skattamálum sem geta
gerbreytt öllum forsendum fyrir
áætlununum.
Um leið og hugað er að skatta-
málum er mikilvægt að tekið verði
á hinni hljóðlátu skattheimtu sem
á sér stað hjá „eftirlitsiðnaði" hins
opinbera. Byrði íslenskra fyrirtækja
af völdum gjalda til hinna ýmsu
eftirlitsaðila hefur þyngst á undan-
förnum árum. Þessi tegund skatt-
heimtu er ekki eins sýnileg og hin
hefðbundna en getur orðið mjög
kostnaðarsöm, bæði í beinum út-
gjöldum og einnig vegna minni
framleiðni fyrirtækjanna
ísland og Evrópa
Á næsta ári lýkur ríkjaráðstefnu
Evrópusambandsins. Þá mun sam-
bandið hefja viðræður við þau ríki
sem þegar hafa sótt um aðild. Versl-
unarráðið hefur lengi hvatt til þess
að fagleg umræða fari fram um
kosti og galla þess að ísland gerist
aðili að ESB. I því_ sambandi hefur
verið bent á að ísland hefur nú
þegar tekið yfir meginhluta löggjaf-
ar ESB og ákvarðanir stofnana
sambandsins hafa nú áhrif innan-
lands án þess að við eigum beinan
þátt í þeirri ákvarðanatöku. Bent
hefur verið á að aðild tryggi betur
að starfsumhverfi atvinnulífsins
verði sambærilegt því sem tíðkast
í samkeppnislöndunum og auki lík-
ur á því að ísland verði á landa-
korti erlendra fjárfesta. Bent hefur
verið á það að aðildarsamningur
breyti Rómarsáttmála og fordæmi
séu fyrir breytingum til að koma
til móts við ný aðildarríki, þó svo
að þær séu útilokaðar í upphafi við-
ræðna af embættismönnum ESB.
Að síðustu hefur verið bent á að
EES-samningurinn tryggi ekki
hagsmuni okkar til allrar framtíðar
og í honum sé að finna opið örygg-
isákvæði sem nota megi gegn sjáv-
arafurðaútflutningi íslendinga. Við
þetta má bæta að við íslendingar
höfuð fengið nokkra reynslu af
EES-samningnum. Hann hefur haft
í för með sér margháttaðar fram-
farir fyrir atvinnulífið í landinu sem
ólíklegt er að hefðu náðst fram ella.
Á sama hátt líta margir í atvinnulíf-
inu til ESB-aðildar sem mikilvægs
framfaraskrefs enda hefur reynslan
kennt þeim að vantreysta því að
íslenskir stjórnmála- og embættis-
menn hafi að eigin frumkvæði for-
göngu um hrinda mikilvægum
framfara- og jafnræðismálum í
framkvæmd. Þessi atriði þarf að
ræða á málefnalegan hátt en ekki
með fyrirframgefinni niðurstöðu.
Það Evrópusamband sem samið
yrði við á næsta ári, með 15 vina-
og frændþjóðum, er mun líklegra
til að hafa skilning á íslenskum
sérhagsmunum en Evrópusamband
26 ríkja, þar sem mörg hinna nýju
aðildarríkja hafi litla sem enga
þekkingu á íslenskum aðstæðum.
1997 - ár aðhalds og sóknar
Á komandi ári þarf að gæta þess
að uppsveiflan í efnhagslífinu fari
ekki úr böndunum með tilheyrandi
verðbólgu, viðskiptahalla og er-
lendri skuldasöfnun. Þar ráða
mestu aðgerðir hins opinbera og
komandi kjarasamningar. Áfram-
haldandi stöðugleiki er grundvallar-
forsenda bættra lífskjara á komandi
árum. Ríkisstjórninni, atvinnurek-
endum og launþegum ber að standa
vörð um stöðugleikann um leið og
mikilvægt er að þeir vinni mark-
visst að því að bæta samkeppnis-
hæfni íslensks atvinnulífs (og þar
með framtíðarlífskjör í landinu) með
því að gera skilyrði þess eins hag-
stæð og best þekkist annars stað-
ar. Við megum ekki gleyma því að
Island á í samkeppni við önnur lönd
um fólk, og ef ungir, hæfileikaríkir
íslendingar telja að aðstæðurnar
séu betri og tækifærin fleiri annars
staðar, er raunveruleg hætta á að
margir þeirra setjist að erlendis til
frambúðar og menntun þeirra,
reynsla og hæfileikar nýtist ekki til
framtíðaruppbyggingar íslensks at-
vinnulífs. Hægt er að vinna gegn
þessari þróun með því að bæta að-
stæður í íslensku atvinnu- og efna-
hagslífi og sú skylda hvílir á for-
ystumönnum í stjórnmálum, at-
vinnurekstri og verkalýðsmálum að
leggja sitt af mörkum til að svo
megi fara.
Ólafur B. Ólafsson,
formaður Vinnuveit-
endasambands íslands
Góðærið
hefur skil-
að sér
OKKUR íslendingum hefur miðað
vel áfram síðustu árin og við erum
bersýnilega á réttri leið í efnahags-
legu tilliti. Hagvöxtur
er mikill, störfum íjölg-
ar, atvinnuleysi minnk-
ar, kaupmáttur vex, af-
koma atvinnulífs er góð
og fjárfestingar fara
vaxandi.
Verðbólgan hefur
haldið sig við 2% mark-
ið síðustu árin. Það er
betri árangur en menn
þorðu að vona fyrir
nokkrum misserum.
Þetta er sama verð-
bólgustig og er að jafn-
aði í okkar viðskipta-
löndum þrátt fyrir að launahækkan-
ir hér á landi hafi verið meiri en
víðast í nálægum löndum.
Þessar aðstæður hafa tryggt
stöðugt gengi og lagt grunn að
vaxandi framleiðni og aukinni verð-
mætasköpun sem nú birtist í batn-
andi afkomu fyrirtækja, ríkissjóðs
og ekki síst alls almennings.
Allir tiltækir mælikvarðar sýna
verulega aukinn kaupmátt almenn-
ings.
Þannig jókst kaupmáttur launa
á síðasta samningstímabili um 6-7%
skv. opinberum mælingum. Við
þetta bætist síðan hækkun ráðstöf-
unartekna vegna skattfrelsis lífeyr-
issjóðsiðgjalda. Góðærið hefur
þannig sannanlega skilað sér til
almennings og framundan eru tæki-
færi til að halda áfram á sömu braut
aukinnar verðmætasköpunar og
batnandi kjara.
Reynslan kennir að eina leiðin
til að bæta kaupmátt launa með
varanlegum hætti er að stuðla að
raunhæfum launabreytingum sem
fyrirtækin hafa ráð á og leggja
höfuðáherslu á sem lægsta verð-
bólgu. En þá reynir á hagstjóm
stjómvalda því mistök á þeim vett-
vangi geta gert að engu þann
árangur sem stefnt er að í kjara-
samningum. Það var því ánægjuefni
að stefnt skyldi að afgangi í fjár-
málum ríkisins á næsta ári og frest-
un framkvæmda. Stórauknar tekjur
ríkis og sveitarfélaga hefðu átt að
auðvelda stjórnmálamönnum að ná
þeim árangri. Það var því miður
að minna yrði úr en að var stefnt
því nú eru bæði tilefni og tækifæri
til að greiða niður hluta af þeim
skuldum ríkisins sem söfnuðust á
stöðnunar- og samdráttarárunum.
Þenslumerki hafa verið að birtast
í verulega aukinni einkaneyslu og
fjárfestingu. Þrátt fyrir að fjárfest-
ingar hafi aukist þá eru þær ekki
miklar sögulega séð og beinast aug-
un því að einkaneyslunni. Einka-
neyslan hefur aukist langt umfram
kaupmáttarþróun almennings og
því fer skuldsetning heimilanna enn
vaxandi. Innfluttur þáttur einka-
neyslunnar hefur aukist mest og
því hefur viðskiptahalli og erlend
skuldasöfnun haldið innreið sína á
ný. Sú staðreynd olli því að Seðla-
bankinn sá sig knúinn til þess að
beita sér fyrir vaxtahækkunum og
við því er ekkert að segja, því það
er hlutverk hans að beita þeim
tækjum sem hann hefur yfir að
ráða til að veita viðnám gegn öfug-
þróun í peningamálum þjóðarinnar.
Fijálsir ijármagnsflutningar og
markaðsskráning gjaldmiðils okkar
er tiltölulega ný skipan sem við
höfum ekki séð allar hliðar á. Auk-
ið frjálsræði og markaðsákvarðanir
veita markaðsaðilum, þ.m.t. aðilum
vinnumarkaðar, aukið aðhald.
Þannig er gengi krónunnar ekki
lengur fellt með ákvörðun í ríkis-
stjórn. Það hækkar eða lækkar með
samanlögðum aðgerðum aðilanna á
markaðinum. Þannig fellur gengið
væntanlega í einni svipan ef trú
þessara aðila brestur á stöðugt
gengi. Ábyrg hegðun aðila vinnu-
markaðar er því ein forsenda stöð-
ugs gengis.
Aðilar vinnumarkaðar eru nú að
fóta sig á grundvelli breyttra leik-
reglna í nýrri vinnulöggjöf. Við-
ræðuáætlanir voru gerðar skv. lög-
um og viðræður hófust tveimur
mánuðum áður en samningar runnu
út. Þótt viðræður hafi ekki skilað
mönnum langt fram veginn þá tel
ég að þessum tíma hafi ekki verið
illa varið og að nýir samningar
komist fyrr á en ella hefði orðið.
Á sama tíma og þetta gerist virð-
ist verkalýðshreyfingin vera ósam-
stæðari en áður, bæði á
einka- og opinberum
markaði, sem í sjálfu
sér stuðlar að lang-
dregnu samningaferli.
Viðbrögð VSÍ við
óskum um dreifðari
samninga hefur verið
tillaga um nýjan þátt;
fyrirtækjaþátt samn-
inga. Þessa hugmynd
höfum við kynnt m.a.
til að búa til farveg fyr-
ir aukið vægi fastra
launa í heildartekjum.
Flutningur jrfirvinnu-
greiðslna yfir í föst laun verður
ekki gerður með pennastriksaðferð-
um og frómum óskum í kjarasamn-
ingum í Karphúsinu. Það er alveg
ljóst. Það getur hins vegar gerst
ef forsendur skapast og aðstæður
myndast fyrir skapandi samstarfi
starfsmanna og stjórnenda úti á
vinnustöðunum.
Afkoma atvinnulífsins í heild
hefur verið góð á þessu ári eins og
síðustu tvö árin. Hún er þó afar
misjöfn og lökust í veigamestu út-
flutningsgrein okkar, botnfisk-
vinnslunni, sem er mikið áhyggju-
efni. Þrátt fyrir afkomubata hefur
í fjölda fyrirtækja ekki náðst að
jafna upp það gríðarlega tap sem
myndaðist í lok síðasta áratugar í
kjölfar þenslunnar sem þá var ný-
gengin yfir. Afkoma atvinnurekstr-
ar á Islandi er nú sambærileg við
það sem algengt er í nálægum lönd-
um. Nauðsynlegt er að svo verði
áfram þannig að fjárfesting í ís-
lensku atvinnulífi verði samkeppn-
ishæf í samanburði við aðra kosti,
innlenda sem erlenda, sem fjárfest-
um bjóðast. Góð afkoma í atvinnu-
lífinu er jafnframt forsenda íjár-
festinga og fjölgunar starfa.
Miklar væntingar hafa verið að
byggjast upp hjá almenningi um
bætt lífskjör og fjölmargir orðið til
að kynda undir þeim. Svo virðist
sem illa skilgreint ástand sem nefnt
er góðæri megi ekki komast á öðru-
vísi en að það eigi að fela í sér lífs-
kjarabyltingu. Þær vonir sem al-
menningur elur með sér beinast nú
í farveg þeirra kjarasamninga sem
í hönd fara og birtast í kröfum stétt-
arfélaga um kjarabætur sem nema
mörgum tugum prósenta. Öllum
ætti að vera ljóst að slíkar kröfur
eru fremur byggðar á huglægu en
raunhæfu mati á svigrúmi til kjara-
bóta. Það er því enn nokkuð í það
að við sjáum til lands í kjaraviðræð-
unum.
Þrátt fyrir að nú sem endranær
sé útlit fyrir að erfiðir kjarasamn-
ingar séu í uppsiglingu þá trúi ég
því að samtökunum á vinnumarkað-
inum takist að leysa úr ágreinings-
efnum sínum með friðsamlegum
hætti. Svo mikið er víst að keðju-
verkandi vinnudeilur skapa ekki
svigrúm til kjarabóta, hvorki í bráð
né lengd. Þvert á móti. Við vinnu-
veitendur sem sameinaðir erum
undir merkjum VSÍ munum ganga
til samninga af fullri ábyrgð, trúir
þeirri sannfæringu sem reynslan
hefur sannanlega kennt okkur, að
hóflegar launabreytingar á grund-
velli stöðugs verðlags og gengis
krónunnar, er sú blanda meðala
sem skilar landsmönnum heilbrigðu
efnahagslífí sem staðið getur undir
bættum kjörum og fjölgun starfa.
Ég óska landsmönnum farsældar
og friðar.
Kristján Ragnarsson,
formaður LÍÚ
Eflum
starfsemi
Hafrann-
sókna-
stofnunar
VIÐBURÐARÍKT ár í sjávarútvegi
er að baki. Fyrirsjáanlegt er að
heildaraflinn fari í fyrsta sinn yfir
tvær milljónir tonna. Því veldur
fyrst og fremst aukinn
afli uppsjávarfíska,
loðnu- og sfldar. Fjár-
festing í bræðslum,
nótaskipum og búnaði
til manneldisvinnslu
síldar hefur verið mikil.
Það skiptir miklu máli
að vel takist til við veið-
araar og viðunandi verð
fáist fyrir afurðimar,
að ekki sé talað um að
friður haldist á vinnu-
markaðnum.
Þjóðin hefur verið að
vinna sig hægt og bít-
andi upp úr efnahags-
legum öldudal undanfarin ár. Þjóð-
arsáttasamningarnir í upphafí ára-
tugarins skiptu sköpum í þeirri
efnahagslegu uppbyggingu, sem er
að skila sér í batnandi lífskjörum.
Með þessum samningum var brotið
blað í kjaraviðræðum. Aðilar vinnu-
markaðsins gerðu þjóðinni grein
fyrir hvaða valkostir væm í boðj
með einföldum og skýrum hætti. í
kjölfarið voru svo gerðir skynsam-
legir kjarasamningar sem tóku mið
af raunverulegum aðstæðum í efna-
hagslífinu. Þeim aðilum úr röðum
launþegahreyfingarinnar sem því
miður hafa ávallt haldið fram
ýtmstu launakröfum var vikið til
hliðar í þessum samningum. Skyn-
semin bar þá ofurliði. Vonandi verð-
ur svo einnig í þetta skipti.
í þeim kjarasamningaviðræðum
sem nú eru hafnar er nauðsynlegt
að samkomulag náist um að við-
halda stöðugleikanum og lágu verð-
bólgustigi svo sneiða megi hjá koll-
steypum fyrri ára. Góð lýsing á
verðbólgu er sú að hún stafi aðal-
lega af því að skynsamir menn
komist að óskynsamlegum niður-
stöðum. Slíkar aðstæður hafa því
miður of oft skapast við gerð kjara-
samninga á árum áður, sem leitt
hafa til mikilla verðlagshækkana
og lakari lífskjara almennings í kjöl-
farið. Það er kaldhæðnislegt að í
öllu því umróti kjaradeilna, sem ein-
kennt hafa íslenskt þjóðfélag síðast-
liðin þijátíu ár hafí raunverulegur
kaupmáttur einungis aukist að
meðaltali um eitt prósentustig á
ári. Nú bregður aftur á móti svo
við að kaupmáttur launa hefur auk-
ist um 8% síðastliðin tvö ár vegna
þess árangurs, sem náðst hefur með
lækkun verðbólgu. Það er fyrst og
fremst greiðslugeta atvinnuveg-
anna og staða okkar á alþjóðlegum
samkeppnismarkaði sem ræður því
fyrst og síðast hvaða laun er hægt
að greiða.
Það er áhyggjuefni hve aðgangs-
harka hins opinbera til gjaldtöku
og aukinna skattaálaga á sjávarút-
veginn hefur vaxið undanfarin ár.
Nú hefur ríkisstjórnin samþykkt að
hækka umtalsvert tryggingagjaldið
á þau laun sem greidd eru í sjávar-
útveginum. Fyrir sjávarútveginn
þýðir þessi gjaldtaka ein um 645
milljón króna hækkun gjalda miðað
við heilt ár þegar hækkunin hefur
komið fram að fullu. Þessar nýju
byrðar mun fyrirsjáanlega valda
miklu tjóni á atvinnustarfsemi á
landsbyggðinni sem í dag á víða í
vök að veijast.
Breytingar, sem orðið hafa í sjáv-
arútveginum undanfarin ár með því
að gefa fijálst fiskverð og taka upp
kvótakerfi með framseljanlegum
veiðiheimildum hafa skilað mikil-
vægum árangri. Hvortveggja hefur
miðað að því að styrkja efnahags-
legan grundvöll sjávarútvegsins og
stuðla að hóflegri nýtingu fiskimið-
anna umhverfis landið. Samtök út-
vegsmanna og sjómanna stóðu í
upphafí saman að þessum breyting-
um, enda er hér um sameiginleg
hagsmunamál að ræða, sem miðað
hafa að því að styrkja afkomu
greinarinnar til framtíðar. Sjó-
mannaforystan virðist nú hafa orðið
viðskila á þessari sameiginlegu veg-
ferð og gerir ítrekaða kröfu um að
allur fiskur verði seldur á fiskmark-
aði og framsal veiðiheimilda verði
afnumið. Samtök útvegsmanna eru
mótfallin slíkri ákvörðun og telja
að þessar kröfur sé byggðar á mis-
skilningi sem þurfí að leiðrétta.
Það er staðreynd að laun sjó-
manna hafa að meðaltali hækkað
umfram annarra í þjóðfélaginu und-
anfarin ár. Ef allan físk ætti að
bjóða upp á fiskmark-
aði yrði að bjóða upp
þann físk sem veiddur
er af vinnsluskipum.
Það eitt mundi hafa
slæma afleiðingu fyrir
tekjumöguleika sjó-
manna og samkeppn-
isstöðu greinarinnar.
Eitt megineinkenni
íslensks sjávarútvegs er
að oft eru það sömu
aðilar sem veiða og
verka sinn físk. Þessir
aðilar eru ekki tilbúnir
að kaupa aflann í gegn-
um fískmarkað með til-
heyrandi kostnaði og óhagræði fyrir
þá. í yfirgnæfandi tilvikum semja
þessir aðilar við sjómenn um hvað
greitt skuli fyrir aflann, án nokkurra
vandkvæða. Fiskmarkaðir henta aft-
ur á móti vel fyrir þær útgerðir, sem
ekki eru tengdar fiskvinnslu. Þannig
hafa aðilar í sjávarútvegi fundið þær
leiðir til verðlagningar á afla sem
henta hveijum og einum best, án
utanaðkomandi afskipta.
Framsalsréttur veiðiheimilda í
kvótakerfínu er hornsteinn þess.
Ef framsal yrði afnumið hlytist af
mikið óhagræði fyrir sjávarútveg-
inn og sá ávinningur, sem kvóta-
kerfið hefur skilað greininni á und-
anfömum árum mundi tapast. Kost-
ir framsalsréttarins byggjast á því
að fiskiskip geta sérhæft sig í veið-
um á einstökum tegundum. Fiski-
skip geta einnig farið til veiða utan
lögsögunnar og aflað reynslu á
nýjum miðum án þess að verða af
veiðiheimildum á heimamiðum.
Hæpið er að nokkru skipi hefði
verið haldið til veiða á fjarlægum
miðum ef kvótakerfið hefði ekki
verið til staðar. Með því að flytja á
skip veiðiheimildir sem það vanhag-
ar um er hægt að nýta betur afla-
heimildir í öðrum tegundum þegar
líður á árið. Þannig er hægt að
koma í veg fyrir að físki sé hent
fyrir borð. Síðast en ekki síst hefur
hagkvæmni kvótakerfisins leitt til
betri rekstrarafkomu í flotanum,
sem hefur skilað sér í tryggari af-
komu sjómanna.
Fiskveiðar utan íslenskrar lög-
sögu hafa fengið vaxandi þýðingu
undanfarin ár. Til þess að hefja