Morgunblaðið - 31.12.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 1996 C 31
ingar ríkisstjórnarinnar höfðu ekk-
ert annað fram að færa en að allir
hinir væru að gera það - þess vegna
þyrftum við líka, - af því bara.
Dr. Jane Kelsey, lagaprófessor
frá Nýja-Sjálandi, sem kom hingað
til lands um miðjan desember, flutti
mjög fróðlegt erindi um þær þjóðfé-
lagsbreytingar sem hrundið hefur
verið í framkvæmd í heimalandi
hennar en óvíða hefur verið gengið
eins hart fram í anda peningafijáls-
hyggju og einmitt þar. í máli henn-
ar kom fram að breytingarnar voru
framkvæmdar samkvæmt pólitískri
hugmyndafræði en lítið gefið fyrir
dóm reynslunnar. Þannig má segja
að hægri menn og vinstri menn
hafí haft með sér hlutverkaskipti
því fyrr á öldinni höfðu eindregnir
vinstri menn og sósíalistar hug-
myndafræði upp á vasann sem þeir
vildu laga samfélagið að en hægri
menn voru íhaldssamari og vísuðu
óspart til sögunnar og reynslunnar.
Afleiðingar þeirrar stefnu að
einkavæða almannaþjónustuna eru
smám saman að koma í ljós. Þann-
ig hefur verið sýnt fram á að vatns-
veitur, rafmagnsveitur, sorpeyðing,
heilbrigðisþjónusta sem einkavædd
hefur verið víðs vegar um heiminn
á síðustu árum hefur safnast á
hendur örfárra fjölþjóðlegra auð-
hringa sem nú soga til sín án af-
láts skattpeninga í krafti einokun-
araðstöðu sinnar. Þetta verður að
sjálfsögðu ekki stöðvað fyrr en
stjórnmálamönnum verður gert að
færa haldgóð rök fyrir máli sínu
og ekki látnir komast upp með að
svara spurningum sem varða al-
mannaheill út í hött. Það skyldi
aldrei vera að oftrú á hugmynda-
fræði, hina réttu skoðun, geti verið
varasöm?
í anda hugmyndafræði reynir
ríkisstjórnin nú að skapa launa-
kerfi þar sem dregið verði úr vægi
grunnlauna en hluti launa verði
viðbót þar ofan á. Þessi viðbót eða
launaviðbit einsog það hefur verið
nefnt, myndi hins vegar ekki hlotn-
ast öllum og yrði á valdi forstöðu-
manna og forstjóra. Þessari breyt-
ingu er einnig verið að reyna að
koma á annars staðar á Norður-
löndum gegn harðri andstöðu
verkalýðshreyfingarinnar. Þetta
fellur vel að forstjórahugmynda-
fræði ríkisstjórnarinnar en gengur
þvert á kröfur samtaka launafólks
um almennar grunnkaupshækkan-
ir.
Styrkjum innviðina
Það kom mörgum óneitanlega
óþægilega á óvart að samninga-
nefnd Reykjavíkurborgar skyldi
bjóða upp á svipaða hugmynda-
fræði og fjármálaráðuneytið við
upphaf kjaraviðræðna með áherslu
á arðsemi, árangursmat og hin svo-
kölluðu viðbótarlaun. Enda þótt
árangursmat á vinnustöðum kunni
sums staðar að eiga við, geta við-
semjendur launafólks hvort sem
þeir eru hjá ríki, sveitarfélögum eða
á almennum markaði, ekki firrt sig
ábyrgð á því að hækka almennt
grunnkaup hjá öllu því starfsfólki
sem býr við lága kauptaxta, einnig
hjá þeim sem hafa skerta starfs-
getu og eru ekki líklegir til að stand-
ast strangasta árangursmat og arð-
semismælingar. Vissulega má meta
árangur á margvíslegan hátt og við
tilteknar aðstæður getur verið rétt
að meta árangur til launa. En um
hitt verður vart deilt að í almanna-
þjónustunni, í skólastofunni, á
sjúkraganginum eða í löggæslunni
verður erfítt að koma við árangurs-
mati svo eitthvert vit sé í. Hér er
einfaldlega um að ræða þjónustu
sem á ekki að lúta lögmálum mark-
aðar.
Nýsjálenski fyrirlesarinn sem
vitnað var til benti sérstaklega á,
að alvarlegasta tjónið sem unnið
hefði verið á nýsjálensku þjóðfélagi
hefði verið að umbreyta allri vel-
ferðarþjónustunni í eins konar fyrir-
tæki sem gert var að hugsa meira
um arðsemi en þjónustu við þegn-
ana. Og það er óhugnanleg stað-
reynd en umhugsunarverð, að það
var Verkamannaflokkurinn sem
reið á vaðið með þessar breytingar,
uppnuminn af því hve nútímalegur
hann væri með nýjustu hugmynda-
fræðina upp á vasann.
Dr. Kelsey sagði að menn hefðu
ekki áttað sig á því fyrr en um
seinan að forsenda kröftugs at-
vinnulífs væri öflug samfélagsþjón-
usta og þéttriðið öryggisnet velferð-
arsamfélagsins. Þannig væru frjáls
markaður og samfélagsleg velferð-
arþjónusta ekki andstæður heldur
hvort um sig og í góðri sátt for-
senda þess að þjóðfélagið dafnaði.
Léleg samfélagsþjónusta.misskipt-
ing og ójöfnuður dregur hins vegar
máttinn úr fólki og veikir þar af
leiðandi allt efnahagslíf.
Siðlausar kvótagjafir
Löngu er kominn tími til að ís-
lendingar reyni í alvöru að sporna
við aukinni misskiptingu í landinu.
Fiskkvóti er að safnast á örfárra
manna hendur sem fyrir opnum
tjöldum braska með sameiginlega
auðlegð þjóðarinnar. Afnema þarf
auðsöfnun í skjóli einkaleyfa. Af-
nema þarf gjafír til útgerðarfyrir-
tækja og gera eigendum þeirra að
greiða skatta og gjöld einsog af
öðrum atvinnurekstri. Nú eru menn
í óða önn að koma gjafafénu fyrir
í útlöndum og því ekki seinna
vænna að stöðva þennan ósóma og
sjá til þess að mönnum verði gert
að skila til baka eignum sem urðu
til með þessum hætti.
Og á- sama tíma og þúsundir
manna ganga um atvinnulausar og
fátækt verður sýnilegri með hverj-
um deginum sem líður er stórefna-
fólki veittur skattafsláttur af arði
sem nemur hundruðum milljóna.
Þannig voru lögin um fíármagns-
tekjuskatt sem samþykkt voru á
árinu enn ein varðan á leið þjóðar-
innar til aukinnar misskiptingar.
Þessa vegferð þarf að stöðva. Og
hér hafa verkalýðshreyfíngin og
félagsleg öfl verk að vinna. Að því
verki þurfa menn að beina öllum
kröftum sínum.
Það er einnig hlutverk verkalýðs-
hreyfingarinnar að standa vörð um
vinnustaðinn og alla sem þar starfa.
Og það hlutverk á hún að rækja á
gagnrýninn hátt, óháð allri flokka-
pólitík. Verkalýðshreyfíngin fæst
að sjálfsögðu við pólitík og er þann-
ig rammpólitísk í eðli sínu. En
flokkspólitísk er hún hins vegar
ekki enda eru innan hennar vé-
banda einstaklingar úr öllum fylk-
ingum stjórnmálanna. Sérstaða
verkalýðshreyfíngarinnar liggur í
því að tryggja að jafnræði sé með
launafólki og þeim sem fara með
völdin í þjóðfélaginu hveiju sinni.
Hún á að stuðla að félagslegu verð-
mætamati í þjóðfélaginu öllu, ekki
síður hjá þeim sem fara fram í
nafni félagshyggjunnar en hinna
sem slíkum sjónarmiðum eru and-
vígir.
Trúverðug stefna og
forgangsverkefni
Ef ekki væri fyrir hendi kröftug
verkalýðshreyfing hefði launafólk
veika stöðu gagnvart eigendum og
stjórnendum fyrirtækja og stofnana
og á vettvangi stjórnmálanna hefði
stefnumörkun oft orðið á annan veg
en raun ber vitni. Verkalýðshreyf-
ingin er þannig ein af meginuppi-
stöðum fjölþátta samkeppnisþjóðfé-
lags og í raun er hægt að fullyrða
að frjáls og gagnrýnin verkalýðs-
hreyfing sé forsenda lýðræðis.
Það er mjög mikilvægt að verka-
lýðshreyfíngunni takist að blása til
gagnsóknar gegn þeirri stefnu sem
er að leiða þjóðina inn í öngstræti
misskiptingar og misréttis. Ekki
leikur á því nokkur vafi að þegar
verkalýðshreyfingunni hefur tekist
að sameinast um trúverðuga stefnu
í atvinnu-, skatta-, velferðar- og
launamálum mun það hafa afger-
andi áhrif á vettvangi stjórnmál-
anna, ekki aðeins til skamms tíma
heldur á stjórnmálaþróun komandi
ára.
Á þessu ári hefur aflast meira
en dæmi eru um, enda verður mönn-
um tíðrætt um góðæri. Það er verk-
efni í kjarasamningunum sem nú
eru framundan að sjá til þess að
góðærið skili sértil þjóðarinnar allr-
ar, ekki fáeinna útvalinna. Og að
sjálfsögðu á það að vera forgangs-
verkefni að tryggja að þær kjara-
bætur sem um verður samið skili
sér á samsvarandi hátt til atvinnu-
lausra, öryrkja og lífeyrisþega.
Magnús Oddsson,
ferðamálastjóri:
Möguleikar
tilfrekari
atvinnu-
sköpunar
FLEIRI erlendir gestir heimsóttu
okkur á árinu 1996 en nokkru sinni
fyrr á einu ári og svo virðist sem
íslendingar hafí verið meira á ferð
um eigið land en áður.
Þannig eru ýmsar vís-
bendingar um meiri
umsvif í íslenskri ferða-
þjónustu en fyrr þó end-
anlegar upplýsingar
liggi á þessari stundu
ekki fyrir um fjölda
gistinátta, gjaldeyris-
tekjur og fleiri mikil-
væga þætti. Þessi vöxt-
ur gefur okkur vonir um
að frekari möguleikar
séu til áframhaldandi
atvinnusköpunar og
arðsemi í ferðaþjónustu
hér á landi.
„Gestir þjóðarinnar"
Á síðustu 50 árum hafa rúmlega
þijár og hálf milljón erlendra gesta
sótt okkur heim, þar af um sextán
hundruð þúsund síðustu tíu árin.
Það er vitað að í ferðaþjónustu er
máttur umtalsins meira virði en öll
hefðbundin markaðssetning. Vinir,
kunningjar og ættingjar segja frá
reynslu sinni af ferðalögum. Þessar
milljónir útlendinga, sem hafa dval-
ið sem gestir hjá okkur hafa flestir
sagt frá kynnum sínum af landi og
þjóð. Hér gegnir þjóðin lykilhlut-
verki. Þjóðin er gestgjafínn, við
höfum boðið þessum gestum að
dvelja hér, skoða okkar heimkynni
og verða hluti af okkar daglega lífi
um stund. Erlendir gestir eru „gest-
ir þjóðarinnar“ og við erum gestir
einstakra landshluta á ferðum okk-
ar um eigið land. Viðmót þjóðarinn-
ar, hvort sem er í verslun, á sund-
stað, safni eða bensínstöð getur
skipt sköpum um þá mynd sem við
skiljum eftir í huga gestsins. Sú
mynd ræður því hvort hann hefur
áhuga á að koma aftur í heimsókn
og hvernig hann ber okkur söguna.
Við getum í reynd öll átt þátt í
því að auka möguleika okkar til enn
frekari gjaldeyrisöflunar með því að
gera sem flesta gesta okkar að „ís-
landsvinum" til lífstíðar. Eins einfalt
og það kann að virðast, getur kurt-
eisi, hlýlegt viðmót og bros verið
verulega gjaldeyrisskapandi sam-
hliða hefðbundinni markaðsvinnu.
En það er ekki einungis viðmótið
sem hefur áhrif á líðan gestsins.
Umhverfið sem stendur gestum
okkar til boða skiptir miklu máli.
Við tökum til, hendum rusli og lát-
um allt lita vel út, þegar von er á
gestum. Hver skyldu áhrif umhverf-
is á íslandi vera á gesti okkar?
Hið náttúrulega umhyerfi fær
samkvæmt könnunum ágætiseink-
unn erlendra gesta. En hvað um hið
manngerða? Við höfum frá nátt-
úrunnar hendi fengið sérstakt land
í hendur, sem við erum búin að
breyta með búsetu okkar í 1.100
ár. Því er ekki að neita að farið er
að bera á athugasemdum gesta um
þær breytingar okkar. Hvað um
hönnun? Allar byggingar og fram-
kvæmdir eru hluti af umhverfínu.
Höfum við lagt okkur nægilega eft-
ir því að skapa íslenska hönnun, sem
fellur að og samræmist hinu nátt-
úrulega umhverfí? Eru stór alþjóðleg
auglýsingaskilti í íslenskri náttúru,
svo dæmi sé tekið, hluti þess um-
hverfis sem á að tryggja okkur
ágætiseinkunn í umhverfismálum á
næstu öld? Höfum við lagt okkur
eftir því að skapa þjóðlega hönnun
í samræmi við menningararf okkar,
eða eru byggingar okkar í ósamræmi
við okkar náttúrulega umhverfí og
menningu? Þessu er varpað fram
hér til umhugsunar að taka ábyrga
ákvörðun. Hvers konar íslandi vilj-
um við skila til afkomenda okkar?
Hvernig ætlum við að lifa af landinu
og hvemig munu einstakar atvinnu-
greinar nýta það?
Mikilvægi samvinnu
og stærri eininga
Þegar litið er til þeirra þátta, sem
koma til með að skipta sköpum i
þróun ferðaþjónustu í heiminum á
næstu áratugum em vísbendingar
um að við Islendingar höfum frá
náttúmnnar hendi ýmsa þá þætti
sem munu höfða til ferðamanna
næstu áratuga. En það er ekki nóg
að hafa möguleikana. Það þarf að
nýta þá og gæta þess að spilla ekki
forsendum þeirra. Þá þarf að kynna
möguleikana og selja okkar þjónustu
innanlands og utan.
Orðið „Ieeland" er
ekki auðvelt í sölu, svo
við verðum að leggja
harðar að okkur en
samkeppnisaðilamir og
vinna saman að okkar
markmiðum. ísland er
raunverulega örlítil
sölueining á alþjóðleg-
um mörkuðum, en ótrú-
legur fjöldi aðila er að
markaðssetja þessa
litlu sölueiningu. Það
er mín skoðun að við
þurfum stærri fyrirtæki
í íslenskri ferðaþjón-
ustu. Nær öll fyrirtæki í íslenskri
ferðaþjónustu eru lítil nema Flug-
leiðir. í vaxandi samkeppni hlýtur
að verða tilhneiging til frekari sam-
vinnu sem leiði til færri og stærri
eininga. Þetta er þróunin í öðram
atvinnugreinum á Islandi og um
allan heim. Til að ná árangri á
næstu áratugum er það mitt mat
að þetta sé okkur lífsnauðsynlegt.
Ferðaþjónustan á íslandi þarf
aukið fjármagn til vaxtar eins og
aðrar atvinnugreinar. Sjávarútveg-
ur og fleiri hafa náð til sín auknu
fjármagni með stækkun eininga og
með opnun fyrirtækjanna. Ferða-
þjónustan hlýtur að leita hliðstæðra
leiða. Flugleiðir era í reynd eina
fyrirtækið í ferðaþjónustu, sem er
virkt á opnum hlutabréfamarkaði
hér á landi. Þeir sem vilja fjárfesta
í ferðaþjónustu hafa því aðallega
þtjá möguleika; að fjárfesta í Flug-
leiðum, kaupa fyrirtæki eða hefja
eigin atvinnustarfsemi. Margirvelja
síðasta kostinn og því fjölgar fyrir-
tækjum í ferðaþjónustu ört. Á þessu
ári hafa t.d. verið gefin út 27 ný
leyfi til reksturs ferðaskrifstofa,
sem flestar era ennþá lítil fyrirtæki.
Auðvitað verða alltaf til frum-
heijar, eins og þeir sem með hug-
myndum sínum og áræðni lögðu
grunninn að íslenskri ferðaþjón-
ustu. Því verður alltaf til og á að
vera ákveðinn fjöldi einheijafyrir-
tækja, ef svo má að orði komast.
En aukin samvinna er þeim nauð-
synleg. Þau þurfa að vera hluti
stærri eininga sem sinna m.a. ýms-
um meginþáttum í markaðsmálum
og fleiri atriðum svo sem gæðamál-
um. Með auknu frelsi eru stöðugt
fleiri möguleikar að opnast fyrir
starfsemi á erlendum mörkuðum.
íslensk ferðaþjónustufyrirtæki eiga
því möguleika á því að hasla sér
völl á mörkuðum sem telja hundrað
milljóna íbúa. Þetta hafa íslensk
flugfélög gert og skapað þannig
gjaldeyristekjur með „úthafsveið-
um“. Þessir möguleikar munu erifr-
aukast árið 1997. Það er mín skoð-
un að þróunin verði sú að fyrirtæk-
in í ferðaþjónustu stækki og verði
opin fyrir ijárfestum, fyrirtæki sem
hafa nægjanlega fjárhagslega getu
til að standa að vöraþróun og mark-
aðssetningu á þann hátt sem sam-
keppni næstu áratuga krefst í al-
þjóðaviðskiptum. Ég tel ekki að
okkur takist að ná til erlendra fjár-
festa fyrr en við opnum fyrirtækin
frekar og gerum þau aðgengilegri.
Það hefur sýnt sig í öðram at-
vinnurekstri að fólk er tilbúið að
leggja áhættufjármagn í fyrirtæki,
þegar það fær tækifæri til þess á
hlutabréfamarkaði.
íslensk ferðaþjónusta hefur sýiít*
að í henni býr mikill kraftur. Nú
þarf að virkja þennan kraft til frek-
ari vaxtar og samvinnu bæði á inn-
lendum markaði og erlendum.
Byggja þarf upp arðbærari ferða-
þjónustu til næstu aldar. Það er
enginn metnaður fólginn í því að
ætla að byggja upp ferðaþjónustu
sem stendur jafnfætis samkeppnis-
aðilunum að gæðum. Eini mögulegi
kosturinn er að vera betri.
Við höfum möguleikana fólgna j
landinu og þjóðinni og krafturinh
er fyrir hendi í ferðaþjónustunni.
Þessa krafta þarf að virkja til frek-
ari arðsemi. Sú virkjun má ekki
vera á kostnað auðlindarinnar sem
er grundvöllur vaxtarins, landsins
sjálfs.
Ég þakka öllum innan ferðaþjón-
ustunnar, opinberum aðilum og öðr-
um, sem með miklum dugnaði hafa
enn aukið umsvif og mikilvægi at-
vinnugreinarinnar einstaklega
ánægjulegt samstarf.
Gleðilegt, gjöfult og gæfuríkt ár.
ndunnk skarifúpk
zSilfjiir- ocj jullskadcjcifnr
meö íslenskum náttiícusleinum,
pectum og demöntum
WICANDERS
GUMMIKORK
í metravís
• Besta undirlagið fyrir trégólf
og linoleum er hljóðdrepandi,
eykur teygjanleika gólfsins.
• Stenst hjólastólaprófanir.
• Fyrir þreytta fætur.
GUMMIKORK róar gólfin niður!
ÞÞ
&co
Jólagjafír fyrír bútasaumskonur:
Bútapakkar, bækur,
sníð, verkfæri,
gjafabréf og fleíra.
0VIRKA
,Mörkin 3, sími 568 7477